Endometrioza a ciąża i płodność. Jak zajść w ciążę przy endometriozie?

Najważniejsze informacje:

• Endometrioza, inaczej gruczolistość zewnętrzna, to schorzenie rozwijające się u kobiet w wieku rozrodczym. Jest ono spowodowane obecnością endometrium, czyli błony śluzowej macicy, poza jej jamą. 
• Aktywne wydzielniczo endometrium może wędrować w okolice jajnika, a nawet jamy brzusznej powodując blizny, zrosty, a nawet stany zapalne. 
• Nieleczona endometrioza może prowadzić do szeregu zmian utrudniających zajście w ciążę, w tym problemów z owulacją, niewydolności ciałka żółtego, zaburzenia dojrzewania oocytów, a także prawidłowego funkcjonowania jajników. 
• Warto jednak zaznaczyć, że endometrioza nie musi oznaczać niepłodności. Ciąża przy tej chorobie jest możliwa, jednak wymaga większej kontroli ginekologicznej, co spowodowane jest większym ryzykiem rozwoju powikłań okołoporodowych. 

Endometrioza jest chorobą o zróżnicowanej etiologii, a wpływ na jej rozwój mają zarówno czynniki genetyczne, jak i epigenetyczne, środowiskowe, autoimmunologiczne, a nawet alergiczne. Mechanizmem jej powstawania jest tzw. wsteczne miesiączkowanie, polegające na nieprawidłowym przedostawaniu się krwi miesiączkowej wraz ze złuszczonymi komórkami endometrium poza obszar macicy. Zmiany w postaci cyst, blizn, guzków lokalizują się m.in. w jajowodach, jajnikach, otrzewnej, okolicy więzadeł macicy, a także jej zewnętrznej powierzchni. 

Jak endometrioza wpływa na płodność?

Szacuje się, że od 30 proc. do 50 proc. kobiet borykających się z problemem endometriozy ma trudności z zajściem w ciążę. Poza szeregiem typowych objawów klinicznych choroby, takich jak bolesne miesiączkowanie, trudności trawienne, dyspareunia (oznaczająca bolesne stosunki płciowe) czy bóle w odcinku krzyżowym kręgosłupa, może pojawić się także zmniejszona płodność. Warto jednak zaznaczyć, że stopień nasilenia symptomów uzależniony jest od zaawansowania endometriozy. W związku z powyższym, im wcześniejsze rozpoznanie choroby i wdrożenie odpowiedniego leczenia, tym większa szansa na złagodzenie objawów oraz zajście w ciążę. 

Komórki złuszczonego endometrium aktywnie reagują na zmiany hormonalne, które mają miejsce podczas cyklu miesięcznego. Na skutek ich nieprawidłowej lokalizacji poza obrębem jamy macicy, może dojść do szeregu patologicznych zmian, które znacznie utrudniają poczęcie dziecka. 

Problemy z zajściem w ciążę w przebiegu endometriozy mogą wynikać z:

• trudności zagnieżdżenia się zapłodnionej komórki jajowej, co wynika z powstawania blizn i zrostów,
• zaburzenia owulacji, a nawet jej całkowitego zaniku,
• upośledzonego procesu dojrzewania oocytów, czyli żeńskich komórek płciowych,
• niewydolności ciałka żółtego,
• ograniczenia funkcji jajowodów.

Czy endometrioza utrudnia zajście w ciążę?

Trudności z zajściem w ciążę w przebiegu endometriozy nie są regułą, jednak dotykają znacznego odsetka pacjentek. Wiele zależy od stopnia zaawansowania choroby w momencie postawienia diagnozy. Warto przy tym podkreślić, że początkowo endometrioza może nie dawać żadnych objawów, a pierwszym alarmującym znakiem jest zaburzenie miesiączkowania lub silne dolegliwości bólowe odczuwane przez kobiety w trakcie menstruacji. 

Endometrioza 2., 3., 4. stopnia a ciąża

Bazując na wielkości zaobserwowanych zmian, stopnia nacieku okolicznych tkanek, a także ich dokładnej lokalizacji, Amerykańskie Towarzystwo Medycyny Rozrodu (ang. American Society for Reproductive Medicine, ASMR) wyróżniło kilka stopni zaawansowania endometriozy:

• I stopień (minimalny) – w obrazie obserwuje się niewielkich rozmiarów ogniska endometriozy umiejscowione w macicy, jajnikach, jajowodach i otrzewnej; czasami można dostrzec także nieznacznej wielkości zrosty oraz wolne strzępki jajowodów;
• II stopień (łagodny) – ogniska złuszczonego endometrium mają nieco większe rozmiary (powyżej 5 mm); zrosty obserwuje się znacznie częściej, głównie między szerokimi więzadłami a jajnikami; często dochodzi do wytworzenia się tzw. czekoladowych torbieli zlokalizowanych w zagłębieniu odbytniczo-macicznym;
• III stopień (umiarkowany) – rozległe zrosty mogą być obecne nawet w strzępkach jajowodów; zmiany są widoczne w więzadłach krzyżowo-macicznych;
• IV stopień (ciężki)  – jest najpoważniejszym stadium endometriozy; zrosty są nie tylko rozległe, ale także bardzo liczne, obecne w okolicznych tkankach (np. w pęcherzu moczowym, szyjce macicy, czy wyrostku robaczkowym); obserwuje się brak ruchomości macicy, która będąc w tyłozgięciu, może być nawet przyrośnięta do pętli jelit.

Zdiagnozowanie endometriozy I i II stopnia może, jednak nie musi, oznaczać trudności związanych z zajściem w ciążę. W większości przypadków odpowiednio wcześnie wdrożone leczenie chirurgiczne (np. stymulacja jajeczkowania, inseminacja domaciczna) zwiększa szansę udanego poczęcia. Szansa na zajście w ciążę u kobiet z III i IV stopniem zaawansowania endometriozy jest znacznie mniejsza, ale nie zerowa. W takich przypadkach lekarze najczęściej decydują się na przeprowadzenie zapłodnienia pozaustrojowego. 

Jak zajść w ciążę przy endometriozie?

Endometrioza to choroba, która nie wyklucza posiadania dziecka. Czynnikiem, który znacznie zwiększa prawdopodobieństwo poczęcia, jest wczesna diagnostyka i szybkie wdrożenie właściwego leczenia. Kobieta, u której stwierdzono endometriozę i starająca się o ciążę, powinna być pod stałym nadzorem ginekologa. Zaleca się, aby wraz z partnerem została objęta specjalistyczną opieką w zakresie leczenia niepłodności, zwłaszcza gdy dotychczasowe próby poczęcia okazały się nieskuteczne. Każdy przypadek bowiem musi być rozpatrywany indywidualnie. 

Endometrioza a ciąża naturalna

Kobiety z diagnozą endometriozy mają szansę na tzw. naturalną ciążę. Wiele uzależnione jest jednak od stopnia zaawansowania choroby w momencie jej rozpoznania. Najlepsze rokowanie daje łagodna postać schorzenia (stopień I). Naturalne zajście w ciążę jest na ogół wspomagane przez leczenia farmakologiczne, które ma na celu złagodzenie objawów endometriozy, a także wsparcie procesu jajeczkowania. 

Dodatkowo lekarz zaleca wprowadzenie odpowiedniej diety, umiarkowaną aktywność fizyczną, zrezygnowanie z nałogów, a także opiekę psychologiczną. 

Należy jednak zaznaczyć, że ciąża przy endometriozie zawsze nosi miano ciąży podwyższonego ryzyka. Szacuje się, że zwiększa się wówczas ryzyko ciąży pozamacicznej, łożyska przodującego, obniżonej masy ciała płodu, przedwczesnego porodu, a w skrajnych przypadków nawet poronienia. Lekarze podkreślają jednak, że rokowanie uzależnione jest od tego, czy jest to pierwsza ciąża, czy kolejna (lepsze rokowanie odnotowuje się u wieloródek). 

Techniki wspomaganego rozrodu

Wybór techniki wspomaganego rozrodu w przypadku pacjentek z endometriozą uzależniony jest od indywidualnego przypadku. Decyzję o podjęciu konkretnej techniki podejmuje się po stwierdzeniu braku ciąży po przeprowadzeniu kilku stymulowanych hormonalnie cykli. U pacjentek po 35. roku życia, u których zdiagnozowano endometriozę I i II stopnia, najczęściej przeprowadza się inseminacje domaciczne. W cięższych przypadkach na ogół stosuje się procedurę zapłodnienia pozaustrojowego. Wiele zależy jednak od wyników badań jakości plemników i komórek jajowych. 

Warto dodać, że przed zastosowaniem technik wspomaganego rozrodu często konieczne jest usunięcie ognisk endometriozy i zrostów przy pomocy laparoskopii. Taki zabieg zwiększa szansę na zapłodnienie i ogranicza ryzyko pojawienia się powikłań. 

FAQ

Poniżej znajdują się odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące endometriozy i szans zajścia w ciążę.