Badania i leczenie endometriozy

Najważniejsze informacje

• Złotym standardem w diagnozowaniu endometriozy jest laparoskopia. Istotne są również badania obrazowe – USG transwaginalne oraz rezonans magnetyczny (MRI). 
• W leczeniu wykorzystuje się środki przeciwbólowe i przeciwzapalne oraz terapię hormonalną, która ogranicza rozwój ognisk endometrialnych.
• Leczenie chirurgiczne obejmuje głównie laparoskopię, która umożliwia lekarzowi usunięcie zmian, zrostów i torbieli. 
• W zaawansowanych przypadkach endometriozy przeprowadza się histerektomię (usunięcie macicy) lub ooforektomię (usunięcie jajników).

Endometrioza to przewlekła choroba ginekologiczna. Jest związana z rozwojem tkanki podobnej do błony śluzowej macicy (endometrium) poza jej obrębem, co prowadzi do silnych bólów miednicy (zwłaszcza podczas menstruacji) oraz problemów z zajściem w ciążę. Złotym standardem w diagnozowaniu jest laparoskopia, która umożliwia potwierdzenie rozpoznania, a także usunięcie ognisk choroby. Inne badania wykorzystywane w przypadku podejrzenia endometriozy to USG transwaginalne i rezonans magnetyczny. Leczenie obejmuje z kolei farmakoterapię (leki przeciwbólowe, hormonalne środki antykoncepcyjne, agoniści GnRH) oraz zabiegi chirurgiczne. W przypadku zaawansowanej choroby konieczne może okazać się usunięcie jajników czy macicy. 

Lekarz od endometriozy – do kogo się zwrócić o pomoc?

Endometrioza to choroba przewlekła związana głównie z kobiecym układem rozrodczym, w wyniku której dochodzi do rozwoju tkanki podobnej do endometrium – błony śluzowej macicy – poza wspomnianym narządem. 

Charakterystycznym objawem endometriozy są silne dolegliwości bólowe w obrębie miednicy, które zwykle nasilają się w czasie menstruacji, w trakcie współżycia lub podczas wypróżniania czy oddawania moczu. Inne typowe dolegliwości to: nieregularne krwawienia, zmęczenie, ból w dolnej części pleców, a także problemy z płodnością. 

Do jakiego specjalisty od endometriozy udać się po pomoc?

• Ginekolog – lekarz, który powinien prowadzić diagnostykę i leczenie. Na wypadek konieczności przeprowadzenia operacji w przyszłości warto szukać specjalistów zajmujących się chirurgią laparoskopową. 
• Ginekolog endokrynolog – jeśli endometrioza wpływa na gospodarkę hormonalną i powoduje zaburzenia miesiączkowania.
• Chirurg specjalizujący się w leczeniu endometriozy – jeżeli zmiany obejmują jelita, pęcherz moczowy lub inne narządy poza macicą.
• Specjalista medycyny bólu – jeśli choroba powoduje przewlekłe dolegliwości bólowe, które trudno kontrolować.
• Dietetyk i fizjoterapeuta uroginekologiczny – jako wsparcie w leczeniu objawowym (dieta przeciwzapalna, terapia mięśni dna miednicy).

Endometrioza może wywoływać także problemy z płodnością – wówczas należy skorzystać z wizyty u ginekologa reproduktologa lub szukać pomocy w klinikach leczenia niepłodności. 

Diagnostyka endometriozy – jakie badania?

W celu rozpoznania endometriozy konieczne jest przeprowadzenie dokładnej diagnostyki, która obejmuje: wywiad medyczny oraz szczegółowe badanie ginekologiczne, laboratoryjne i obrazowe.

Badanie ginekologiczne

Podczas wywiadu z pacjentką lekarz zadaje pytania dotyczące objawów, cyklu menstruacyjnego, historii chorób ginekologicznych oraz ewentualnych trudności z zajściem w ciążę. W trakcie badania z kolei specjalista może ocenić, czy występują nieprawidłowości w obrębie narządów rodnych – guzki, zrosty, powiększenie jajników – które mogą sugerować obecność endometriozy. 

Aby uzyskać jednoznaczną diagnozę, konieczne są ponadto dodatkowe badania, np.: USG transwaginalne, rezonans magnetyczny (MRI) lub laparoskopia, która jest złotym standardem w potwierdzeniu choroby.

Endometrioza – USG

USG transwaginalne (przezpochwowe) jest podstawowym badaniem obrazowym w diagnostyce opisywanej choroby. Pozwala na potwierdzenie obecności torbieli endometrialnych (czekoladowych) na jajnikach, a także wykrycie niektórych zrostów i ognisk endometriozy głęboko naciekającej (np. w przegrodzie odbytniczo-pochwowej). Należy jednak podkreślić, że drobne zmiany lub powierzchowne ogniska mogą pozostać niewidoczne, dlatego w niektórych przypadkach konieczne jest wykonanie rezonansu magnetycznego (MRI) lub laparoskopii.

Rezonans magnetyczny (MRI)

Rezonans magnetyczny (MRI) jest zaawansowanym badaniem obrazowym stosowanym zwłaszcza w przypadku endometriozy głęboko naciekającej lub podejrzenia zmian poza macicą (np. w jelitach, pęcherzu moczowym). Pozwala dokładniej niż USG transwaginalne ocenić lokalizację, wielkość i stopień zaawansowania zmian, co jest pomocne w planowaniu leczenia, szczególnie operacyjnego.

Marker CA-125 (badanie z krwi) 

Podwyższony poziom markera CA-125 we krwi może wskazywać na endometriozę (szczególnie w jej zaawansowanych postaciach), jednak bywa też związany z obecnością mięśniaków macicy, nowotworów jajnika czy stanów zapalnych. Z tego względu oznaczenie jego stężenia jest traktowane jako uzupełnienie innych badań diagnostycznych – USG transwaginalnego czy laparoskopii. 

Endometrioza – laparoskopia diagnostyczna

Laparoskopia diagnostyczna to złoty standard oraz najdokładniejsze badanie pozwalające na bezpośrednią wizualizację ognisk endometrialnych w jamie brzusznej i miednicy. Podczas zabiegu lekarz wykonuje niewielkie nacięcia w brzuchu, przez które wprowadza kamerę i narzędzia chirurgiczne. Dzięki temu możliwe jest pobranie próbek tkanki do analizy histopatologicznej (polega na dokładnej ocenie komórek pod mikroskopem), co pozwala na potwierdzenie diagnozy oraz określenie stopnia zaawansowania choroby. Co więcej, podczas laparoskopii lekarz może usunąć ogniska endometriozy. Trzeba przy tym pamiętać, że jest to związane się z koniecznością hospitalizacji oraz rekonwalescencją po zabiegu.

Biopsja endometrium

Biopsja endometrium polega na pobraniu próbki tkanki z wyściółki macicy w celu oceny jej struktury i ewentualnych nieprawidłowości. Badanie pomaga wykluczyć inne schorzenia (np. hiperplazję czy raka endometrium), które wywołują objawy podobne do endometriozy. To procedura mniej inwazyjna niż laparoskopowa biopsja tkanek, jednak może wiązać się z pewnym dyskomfortem dla pacjentki. Trzeba pamiętać, że biopsja nie umożliwia wykrycia ognisk endometrialnych, ponieważ występują one poza jamą macicy – w innych narządach miednicy lub jamie brzusznej.

Endometrioza – leczenie

Leczenie endometriozy zależy od stopnia zaawansowania choroby, objawów oraz planów dotyczących ciąży. Może obejmować leczenie farmakologiczne (środki przeciwbólowe i hormonalne), a także interwencje chirurgiczne, w tym laparoskopię. W przypadku problemów z płodnością mogą być zalecane dodatkowe terapie wspomagające (inseminacja czy zapłodnienie in vitro).

Leczenie farmakologiczne endometriozy

Leczenie farmakologiczne endometriozy ma na celu łagodzenie dolegliwości bólowych oraz kontrolowanie rozwoju ognisk endometrialnych. Stosuje się tu różne grupy środków, które pomagają w zarządzaniu chorobą i poprawiają komfort życia pacjentek. 

• Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) – pomagają redukować stany zapalne i zmniejszają ból związany z endometriozą (np. ibuprofen i naproksen).
• Hormonalne środki antykoncepcyjne – tabletki, plastry czy pierścienie antykoncepcyjne umożliwiają regulację cyklu menstruacyjnego, zmniejszając krwawienia i zmieniając działanie estrogenów, co ogranicza rozrost tkanek endometrialnych.
• Progestageny – redukują krwawienia i hamują wzrost tkanki endometrialnej m.in. poprzez blokowanie estrogenów (np. medroksyprogesteron).
• Agoniści GnRH – blokują wydzielanie hormonów, które stymulują jajniki do produkcji estrogenów. Prowadzi to do „sztucznej menopauzy”, zahamowania rozwoju ognisk endometrialnych i złagodzenia objawów endometriozy (bólu czy krwawienia).
• Antyestrogeny – działają poprzez blokowanie receptorów estrogenowych w tkankach, co uniemożliwia estrogenom stymulowanie wzrostu tkanek endometrialnych. W efekcie ograniczają rozwój ognisk endometriozy i łagodzą objawy choroby (np. tamoksyfen).

Operacja i leczenie chirurgiczne endometriozy

Chirurgiczne metody leczenia endometriozy są stosowane, gdy objawy są silne, a leczenie farmakologiczne nie przynosi oczekiwanych efektów. 

• Laparoskopia – małoinwazyjna procedura, która pozwala na usunięcie ognisk endometrialnych oraz torbieli. Jest preferowaną metodą ze względu na mniejsze ryzyko powikłań i szybszą rekonwalescencję. 
• Zabiegi radykalne – w przypadkach zaawansowanej endometriozy, gdy choroba jest rozległa i nie reaguje na leczenie farmakologiczne ani małoinwazyjne metody chirurgiczne, konieczne może być przeprowadzenie usunięcia jajników (ooforektomia) czy macicy (histerektomia) lub innych narządów dotkniętych endometriozą.

Decyzja o leczeniu chirurgicznym zależy od wielu czynników, takich jak: wiek, stopień zaawansowania choroby, nasilenie objawów, planowana ciąża oraz ogólny stan zdrowia. Wybór odpowiedniej metody powinien być dokładnie skonsultowany z lekarzem ginekologiem, co pozwoli osiągnąć jak najlepszy efekt terapeutyczny i zminimalizuje ryzyko powikłań.

Możliwe powikłania po operacji endometriozy

Leczenie operacyjne endometriozy jest zazwyczaj skuteczne, jednak wiąże się z ryzykiem rozwoju powikłań. Jakie są możliwe komplikacje po zabiegu chirurgicznym?

• Infekcje – jak w przypadku każdej operacji, istnieje ryzyko zakażenia w miejscu nacięcia, szczególnie po laparoskopii czy zabiegach bardziej inwazyjnych. 
• Zrosty wewnętrzne – mogą prowadzić do bólu lub problemów z funkcjonowaniem narządów (jelit czy jajników). 
• Uszkodzenie narządów – w rzadkich przypadkach może dojść do uszkodzenia jelit, pęcherza moczowego czy moczowodów (zwłaszcza podczas bardziej skomplikowanych zabiegów). 
• Problemy z płodnością – operacja może wywołać problemy z zajściem w ciążę. W zaawansowanych przypadkach endometriozy przywrócenie płodności wymaga dodatkowych terapii – inseminacji lub in vitro.
• Ból pooperacyjny – choć operacje laparoskopowe są małoinwazyjne, u pacjentek po zabiegu mogą występować dolegliwości bólowe wymagające leczenia farmakologicznego. Niekiedy ból utrzymuje się dłużej, szczególnie w przypadku usuwania dużych zrostów. 
• Nawroty choroby – zmiany endometrialne mogą rozwijać się ponownie, szczególnie jeśli nie zostały usunięte w całości. Aby temu zapobiec, po operacji często rozpoczyna się leczenie farmakologiczne (środki hormonalne). 

Nowoczesne leczenie endometriozy

Dzięki postępowi w diagnostyce i leczeniu pacjentki mają dostęp do precyzyjnych oraz mniej inwazyjnych metod, które nie tylko łagodzą objawy, ale także poprawiają jakość życia i zwiększają szanse na zajście ciążę. Współczesne terapie uwzględniają ponadto indywidualne potrzeby pacjentek, oferując coraz bardziej spersonalizowane podejście do leczenia. 

• Leczenie biologiczne – wykorzystuje leki skierowane na specyficzne mechanizmy immunologiczne i zapalne związane z rozwojem choroby. Wśród terapii biologicznych (w fazie badań lub stosowanych w praktyce klinicznej) wymienić trzeba inhibitory interleukin oraz przeciwciała monoklonalne, które mogą zmniejszać stan zapalny i hamować wzrost tkanek endometrialnych. To obiecująca forma leczenia szczególnie w przypadkach opornych na tradycyjne metody.
• Chirurgia robotyczna, np. Da Vinci – nowoczesna chirurgia robotyczna umożliwia precyzyjne usuwanie ognisk endometrialnych z minimalnym ryzykiem uszkodzenia zdrowych tkanek. Procedury te pozwalają na zachowanie płodności, skrócenie rekonwalescencji oraz zmniejszenie ryzyka powikłań pooperacyjnych. 
• Terapia komórkami macierzystymi – obiecująca metoda, która znajduje się w fazie badań, ale wykazuje potencjał w leczeniu endometriozy. Może przyczynić się do regeneracji uszkodzonych tkanek, zmniejszenia stanu zapalnego i poprawy funkcji jajników, co może wpłynąć na poprawę płodności. 

Wspomagające leczenie endometriozy 

Leczenie wspomagające obejmuje różne terapie, które pomagają złagodzić objawy i poprawić jakość życia pacjentek oraz uzupełniają główne metody leczenia endometriozy (farmakologiczne oraz chirurgiczne). Jakie metody pomagają zredukować ból i wpływają pozytywnie na ogólne samopoczucie pacjentki? 

• Terapie fizjoterapeutyczne – masaże, ćwiczenia mięśni dna miednicy czy techniki relaksacyjne, które pomagają w redukcji bólu, poprawiając funkcjonowanie układu mięśniowo-szkieletowego.
• Suplementacja diety – niektóre pacjentki korzystają z witamin (np. witamina D, witamina E) oraz kwasów tłuszczowych omega-3, które mogą pomóc w zmniejszeniu stanu zapalnego i bólu.
• Akupunktura – metoda stosowana w celu złagodzenia bólu oraz poprawy równowagi hormonalnej i emocjonalnej.
• Psychoterapia – wsparcie psychologiczne w radzeniu sobie z przewlekłym bólem i problemami emocjonalnymi związanymi z endometriozą pomaga obniżyć stres oraz poprawić jakość życia pacjentki.

Czy endometrioza jest uleczalna?

Endometrioza jest chorobą przewlekłą i obecnie nie ma możliwości jej pełnego wyleczenia. Istnieje jednak wiele metod, które pozwalają kontrolować objawy i spowolnić rozwój choroby. Leczenie polega m.in. na: łagodzeniu bólu, regulowaniu cyklu menstruacyjnego, poprawie płodności oraz usuwaniu ognisk endometrialnych. Należy jednak pamiętać, że endometrioza ma tendencję do nawrotów, szczególnie po zakończeniu terapii. Mimo to wczesna diagnoza i odpowiednie leczenie mogą znacząco zahamować rozwój objawów, zmniejszyć dolegliwości bólowe i wpłynąć na jakość codziennego życia kobiety. 

Czym grozi nieleczona endometrioza?

Nieleczona endometrioza prowadzi do poważnych komplikacji zdrowotnych (zarówno fizycznych, jak i psychicznych). Jakie konsekwencje oraz powikłania mogą wystąpić? 

• Problemy z płodnością – endometrioza jest jedną z głównych przyczyn niepłodności, ponieważ może prowadzić do zrostów, uszkodzenia jajowodów oraz zaburzeń w funkcjonowaniu jajników, co utrudnia zapłodnienie.
• Nasilenie objawów bólowych – nieleczona choroba może powodować przewlekły ból miednicy, silne symptomy związane z menstruacją, a także dolegliwości bólowe podczas współżycia czy w trakcie oddawania moczu, co znacznie obniża jakość życia.
• Zrosty i uszkodzenie narządów – nienaturalne połączenia między narządami mogą powodować ból oraz utrudniać ich funkcjonowanie, a w niektórych przypadkach prowadzić do poważnych komplikacji, takich jak niedrożność jelit. 
• Powikłania związane z ciążą – poronienia, przedwczesne porody czy problemy z łożyskiem.
• Ryzyko innych chorób – długotrwała endometrioza, choć rzadko, może prowadzić do rozwoju raka jajnika.
• Powikłania podczas operacji – jeśli endometrioza nie jest leczona długi czas, może dojść do zaawansowanych zmian w obrębie narządów wewnętrznych, co sprawia, że ewentualne operacje stają się bardziej skomplikowane i są związane z wyższym ryzykiem uszkodzenia zdrowych tkanek czy narządów. 
• Problemy emocjonalne i psychiczne – przewlekły ból i problemy związane z niepłodnością mogą prowadzić do depresji czy stanów lękowych. Ponadto pacjentki często doświadczają bezsilności, co wpływa na ich samoocenę oraz życie zawodowe i towarzyskie.