SIBO

Najważniejsze informacje

• SIBO (zespół rozrostu bakteryjnego) to schorzenie, w którym następuje nadmierny wzrost bakterii w jelicie cienkim, co prowadzi do zaburzeń trawienia i wchłaniania składników odżywczych.
• Do głównych przyczyn SIBO należą: zaburzenia perystaltyki i przewlekłe choroby jelit, zmiany anatomiczne (np. uchyłki jelitowe), osłabienie układu odpornościowego oraz stosowanie niektórych leków (np. antybiotyków).
• Wśród objawów SIBO można wymienić: wzdęcia, bóle brzucha, zaburzenia trawienia, gazy, biegunki lub zaparcia, a także przewlekłe zmęczenie czy niedobory składników odżywczych. W niektórych przypadkach objawy są nietypowe i obejmują także bóle głowy lub stawów oraz problemy skórne, np. trądzik.
• Wyróżnia się trzy główne rodzaje SIBO – zależne od bakterii, które nadmiernie rozwijają się w jelicie cienkim – metanowe, wodorowe i siarkowodorowe.

Zespół rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego (SIBO) to problem zdrowotny związany z szeregiem uciążliwych objawów – wzdęciami, bólami brzucha, zaburzeniami trawienia czy przewlekłym zmęczeniem. Choć przyczyny SIBO są różnorodne – od zaburzeń perystaltyki po zmiany anatomiczne – ich wspólnym mianownikiem jest nadmierne namnażanie się bakterii w jelicie cienkim, co zaburza procesy trawienia i wchłaniania składników odżywczych. Istnieją trzy główne rodzaje SIBO, które różnią się rodzajem dominujących mikroorganizmów: wodorowe, metanowe oraz siarkowodorowe.

Co to jest SIBO (zespół rozrostu bakteryjnego)?

Zespół rozrostu bakteryjnego (SIBO, small intestinal bacterial overgrowth) to stan, w którym dochodzi do nadmiernego namnażania się bakterii w jelicie cienkim, zwłaszcza tych, które zwykle występują w jelicie grubym. Jelito cienkie w fizjologicznych warunkach zawiera stosunkowo niewielką liczbę mikroorganizmów, a ich niekontrolowany rozwój może prowadzić do zaburzeń trawienia i wchłaniania składników odżywczych. 

Choć zespół rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego diagnozuje się częściej u dorosłych, SIBO może występować również u małych pacjentów – zwłaszcza u dzieci z przewlekłymi chorobami układu pokarmowego. 

Przyczyny SIBO

Przyczyny SIBO są różnorodne i wynikają z zaburzeń, które prowadzą do nadmiernego rozrostu bakterii w jelicie cienkim. W prawidłowych warunkach mikroflora jelitowa jest starannie regulowana, a organizm posiada mechanizmy obronne (kwas żołądkowy, perystaltyka, zastawka krętniczo-kątnicza), które zapobiegają nadmiernemu namnażaniu się bakterii w jelicie cienkim. Jeśli jednak wspomniane mechanizmy zawiodą – w wyniku spowolnienia perystaltyki, niedokwaszenia żołądka, uszkodzenia bariery jelitowej lub stosowania niektórych leków (np. inhibitorów pompy protonowej) – może dojść do rozwoju SIBO. 

Zaburzenia perystaltyki jelit

Spowolniona perystaltyka (czyli zaburzenia w rytmicznych skurczach mięśni jelitowych, które odpowiadają za przesuwanie treści pokarmowej) może prowadzić do stagnacji pokarmu w jelicie cienkim. W takim przypadku bakterie, które normalnie powinny być usuwane z jelita cienkiego do jelita grubego, mają więcej czasu na namnażanie się. W efekcie dochodzi do rozrostu mikroorganizmów w tym obszarze. Zaburzenia perystaltyki obserwowane są w zespole jelita drażliwego, twardzinie układowej, cukrzycy (szczególnie neuropatia cukrzycowa), chorobie Parkinsona oraz w wyniku przewlekłych infekcji (wirusowych lub bakteryjnych), które uszkadzają ściany jelita.

Choroby zapalne jelit

Choroba Crohna i wrzodziejące zapalenie jelita grubego (WZJG) mogą prowadzić do uszkodzenia ścian jelit, powodując przewlekły stan zapalny. Takie uszkodzenia sprzyjają powstawaniu blizn, przetok i zwężeń, które mogą zaburzać normalny transport treści pokarmowej. Spowolnienie pasażu jelitowego tworzy warunki sprzyjające nadmiernemu rozrostowi bakterii w jelicie cienkim (SIBO).

Dodatkowo przewlekły stan zapalny wpływa na równowagę mikroflory jelitowej, co może prowadzić do kolonizacji jelita cienkiego przez niepożądane mikroorganizmy. Blizny i zrosty zmieniają strukturę jelit, co utrudnia ich prawidłową perystaltykę. U pacjentów z chorobami zapalnymi jelit SIBO jest częstym powikłaniem, które może nasilać objawy, takie jak: wzdęcia, bóle brzucha czy biegunki. 

Zaburzenia opróżniania żołądka

Niewłaściwe opróżnianie żołądka, zwłaszcza w przypadku jego niedoczynności (gdzie wydzielanie kwasu solnego jest niewystarczające), może prowadzić do przepełnienia jelita cienkiego. Zbyt wolne opróżnianie żołądka sprzyja zaleganiu pokarmu w jelitach, co stwarza dogodne warunki do rozwoju bakterii. W takich sytuacjach bakterie z jelita grubego mogą przedostawać się do jelita cienkiego, gdzie dochodzi do ich niekontrolowanego namnażania. Zaburzenia opróżniania żołądka mogą również występować w wyniku gastroparezy, często związanej z cukrzycą, a także po operacjach bariatrycznych.

Zaburzenia w strukturze flory bakteryjnej (dysbioza)

Nadmierne stosowanie antybiotyków może prowadzić do dysbiozy, czyli zaburzenia równowagi mikroflory jelitowej. Antybiotyki eliminują zarówno szkodliwe, jak i korzystne bakterie, co może zaburzać naturalną florę jelitową i sprzyjać nadmiernemu rozrostowi niektórych mikroorganizmów w jelicie cienkim, co zwiększa ryzyko SIBO.

Ryzyko rozwoju SIBO (poprzez wpływ na perystaltykę jelit i mikrobiotę) mogą zwiększać także: przewlekły stres, zaburzenia hormonalne (zwłaszcza związane z tarczycą), dieta uboga w błonnik i bogata w cukry proste, a także brak aktywności fizycznej.

Przepuklina rozworu przełykowego

Przepuklina rozworu przełykowego (HRP, hiatal hernia) to stan, w którym część żołądka przemieszcza się do klatki piersiowej przez otwór w przeponie. Tego rodzaju przemieszczenie może prowadzić do zalegania treści pokarmowej, co sprzyja namnażaniu się bakterii i rozwojowi SIBO.

Warto zaznaczyć, że HRP często współistnieje z refluksową chorobą przełykowo-żołądkową (GERD, gastroesophageal reflux disease). W tym przypadku stosowanie inhibitorów pompy protonowej w celu zmniejszenia wydzielania kwasu solnego może sprzyjać nadmiernemu rozrostowi mikroorganizmów w jelicie cienkim, a tym samym zwiększa ryzyko wystąpienia SIBO.

Nieprawidłowości anatomiczne

Zmiany anatomiczne w strukturze jelit – przetoki (nieprawidłowe połączenia między różnymi odcinkami przewodu pokarmowego) czy blizny po operacjach – sprzyjają rozrostowi bakterii w jelicie cienkim. Idealne warunki do rozwoju bakterii powstają czasami w wyniku zabiegów chirurgicznych związanych z wycięciem części jelita lub modyfikacją jego struktury, ponieważ mogą prowadzić do zmniejszenia perystaltyki czy nieprawidłowego transportu treści pokarmowej.

Inne czynniki sprzyjające rozwojowi SIBO

Do czynników sprzyjających rozwojowi przerostu bakterii w jelicie cienkim zalicza się również: przewlekłe choroby nerek, marskość wątroby, stosowanie niektórych leków (np. opioidów, leków hamujących wydzielanie kwasu żołądkowego), przewlekłe zapalenie gruczołu krokowego oraz niedobory odporności (w tym brak IgA czy zakażenie HIV). Osłabiają one naturalne mechanizmy obronne jelita cienkiego, prowadząc do spowolnienia perystaltyki, zaburzenia równowagi mikroflory jelitowej oraz upośledzenia zdolności organizmu do eliminowania bakterii. W efekcie dochodzi do nadmiernego rozrostu mikroorganizmów, co sprzyja rozwojowi SIBO. 

SIBO – objawy 

Objawy SIBO mogą być bardzo zróżnicowane – zarówno typowe, jak i mniej oczywiste, co sprawia, że często są mylone z innymi schorzeniami, takimi jak zespół jelita drażliwego (IBS, irritable bowel syndrome) czy nietolerancje pokarmowe. 

Jakie dolegliwości mogą świadczyć o SIBO? 

• Wzdęcia – jednym z głównych objawów SIBO jest nadmierne gromadzenie się gazów w jelitach, co prowadzi do uczucia pełności w jamie brzusznej, szczególnie po spożyciu posiłków bogatych w węglowodany fermentujące (cukry proste, laktoza, fruktoza, błonnik rozpuszczalny).
• Bóle brzucha – mogą mieć charakter skurczowy i nasilać się po jedzeniu, zwłaszcza po posiłkach ciężkostrawnych. Lokalizacja bólu może być inna zależności od stopnia i rodzaju przerostu bakteryjnego.
• Zaburzenia trawienia – osoby z SIBO często mają trudności z trawieniem tłuszczów i węglowodanów, co może prowadzić do uczucia ciężkości po jedzeniu, a także niepełnego wchłaniania składników odżywczych (np. witamin rozpuszczalnych w tłuszczach – A, D, E, K).
• Biegunki lub zaparcia – w zależności od dominującego rodzaju SIBO (przewaga bakterii produkujących wodór lub metan) pacjenci mogą doświadczać biegunek tłuszczowych lub uporczywych zaparć. Częste biegunki mogą prowadzić do odwodnienia i niedoborów elektrolitowych.
• Nudności i zgaga – nudności, zwłaszcza po posiłkach, mogą wynikać z zaburzonego trawienia i fermentacji pokarmów w jelicie cienkim. U niektórych pacjentów pojawia się także refluks żołądkowo-przełykowy.
• Zmniejszona tolerancja na tłuste potrawy – tłuszcze są trudniejsze do strawienia w przypadku zaburzeń mikroflory jelitowej, co może prowadzić do nasilenia objawów – bólu brzucha, wzdęć i nudności. 
• Objawy ogólnoustrojowe – przewlekłe zmęczenie, bóle głowy, problemy z koncentracją, objawy skórne (trądzik różowaty czy egzema).

SIBO – objawy neurologiczne

Objawy neurologiczne w przebiegu SIBO są związane z wpływem zaburzonej mikroflory jelitowej na układ nerwowy, w ramach tzw. osi jelito-mózg. Dysbioza jelitowa może wpływać na produkcję i metabolizm neuroprzekaźników – serotoniny, dopaminy i GABA – co przyczynia się do występowania różnych dolegliwości neurologicznych.

• Zmiany nastroju – zaburzenia równowagi mikroflory mogą mieć wpływ na regulację emocji. Niektóre osoby z SIBO zgłaszają większą podatność na lęk, obniżony nastrój lub drażliwość. Mechanizmy tego wpływu obejmują zmienioną produkcję neuroprzekaźników oraz przewlekły stan zapalny o niskim nasileniu.
• „Mgła mózgowa” – problemy z koncentracją, wolniejsze procesy myślowe oraz uczucie dezorientacji mogą być związane ze stanem zapalnym i zaburzeniami metabolicznymi wywołanymi przez toksyny bakteryjne (np. lipopolisacharydy, LPS).
• Zaburzenia snu – trudności w zasypianiu, częste przebudzenia oraz sen niskiej jakości mogą wynikać z nieprawidłowości w produkcji neuroprzekaźników oraz przewlekłego stanu zapalnego. 
• Bóle i zawroty głowy – wynikają prawdopodobnie z reakcji zapalnych i nadwrażliwości na toksyny bakteryjne. 
• Parestezje – w niektórych przypadkach przerost bakterii w jelicie cienkim może prowadzić do niedoborów witamin, zwłaszcza witaminy B₁₂, co może objawiać się uczuciem mrowienia i drętwienia kończyn.

Objawy skórne SIBO

Objawy skórne w przebiegu SIBO mogą wynikać z zaburzeń trawienia i wchłaniania składników odżywczych prowadzących do niedoborów witamin oraz minerałów (np. witamin z grupy B, A, D oraz cynku). Dodatkowo toksyny bakteryjne i przewlekły stan zapalny wpływają na funkcjonowanie układu odpornościowego, co sprzyja występowaniu problemów skórnych.

• Trądzik – przewlekły stan zapalny oraz zaburzenia hormonalne związane z dysbiozą jelitową mogą sprzyjać zaostrzeniu trądziku, zwłaszcza na twarzy i plecach. Może to wynikać m.in. ze zwiększonej przepuszczalności jelit oraz wpływu mikroflory na metabolizm androgenów.
• Egzema (atopowe zapalenie skóry) – niedobory składników odżywczych, przewlekły stan zapalny i zmiany w funkcjonowaniu układu odpornościowego mogą prowadzić do nasilenia objawów egzemy, takich jak sucha, swędząca i zaczerwieniona skóra.
• Wysypki i pokrzywka – zaburzenia mikrobioty jelitowej mogą powodować nadreaktywność układu odpornościowego, co może objawiać się wysypkami, w tym pokrzywką o podłożu zapalnym lub alergicznym.
• Suchość skóry – problemy z wchłanianiem tłuszczów oraz witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E, K) mogą prowadzić do suchości i nadwrażliwości skóry.
• Zaostrzenie trądziku różowatego – SIBO jest diagnozowane częściej u pacjentów z trądzikiem różowatym, a jego leczenie antybiotykami prowadzi niekiedy do poprawy stanu skóry. Może to sugerować związek między przerostem bakterii w jelicie a wspomnianą chorobą skóry. 

SIBO – wygląd brzucha

Brzuch u osób z SIBO często wygląda na wzdęty, napięty i powiększony, zwłaszcza po spożyciu posiłku. Jest to efekt nadmiernej produkcji gazów w jelicie cienkim, które powstają w wyniku fermentacji niestrawionych węglowodanów przez nadmiernie namnażające się bakterie. W rezultacie może pojawiać się uczucie pełności, ciężkości i dyskomfortu.

Wzdęcia w SIBO mogą mieć różne nasilenie – od łagodnego zwiększenia obwodu brzucha po znaczne, bolesne rozdęcie. Objawy te często nasilają się po spożyciu pokarmów bogatych w węglowodany fermentujące (tzw. FODMAP, fermentable oligosaccharides, disaccharides, monosaccharides and polyols, czyli fermentujące oligosacharydy, disacharydy, monosacharydy i poliole), takich jak: warzywa kapustne, rośliny strączkowe, owoce czy produkty zbożowe. 

Warto podkreślić, że wygląd brzucha i stopień wzdęcia mogą się różnić w zależności od indywidualnych predyspozycji, diety oraz nasilenia przerostu bakteryjnego.

SIBO – nietypowe objawy choroby

Oprócz typowych objawów ze strony układu pokarmowego SIBO może objawiać się także mniej oczywistymi dolegliwościami. 

• Bóle stawów i sztywność – przewlekły stan zapalny oraz zwiększona przepuszczalność jelit („nieszczelne jelito”) mogą wpływać na układ odpornościowy, co u niektórych osób wiąże się z bólami stawów i uczuciem ich sztywności. Wynika to z reakcji autoimmunologicznych lub działania endotoksyn bakteryjnych (LPS – lipopolisacharydów).
• Zaburzenia hormonalne – dysbioza jelitowa, w tym SIBO, wpływa na metabolizm hormonów, np. estrogenów, co przyczynia się do nieregularnych cykli menstruacyjnych, wahań nastroju czy zmian masy ciała. Może to wynikać z interakcji mikrobioty jelitowej z wątrobowym metabolizmem hormonów oraz zwiększonego stanu zapalnego.
• Ciągłe zmęczenie – niedobory składników odżywczych (np. żelaza, witaminy B₁₂, magnezu) spowodowane zaburzeniami wchłaniania mogą prowadzić do przewlekłego zmęczenia i osłabienia. Dodatkowo toksyny bakteryjne wpływają na funkcjonowanie układu nerwowego, przyczyniając się do uczucia wyczerpania.

Ze względu na niespecyficzny charakter tych objawów SIBO bywa mylone z innymi schorzeniami – zespołem jelita drażliwego (IBS), niedoczynnością tarczycy czy reumatoidalnym zapaleniem stawów, co może utrudniać prawidłową diagnozę. 

Rodzaje SIBO

W zależności od rodzaju mikroorganizmów nadmiernie rozwijających się w jelicie cienkim wyróżnia się kilka typów SIBO.

SIBO metanowe (IMO)

SIBO typu metanowego (IMO, intestinal methanogen overgrowth) wiąże się z nadmiernym rozwojem bakterii metanogennych, które produkują metan w jelitach, w wyniku czego występują dolegliwości, takie jak:

• wzdęcia – metan może zwiększać produkcję gazów w przewodzie pokarmowym, co przyczynia się do uczucia pełności, wzdęć i dyskomfortu;
• zaparcia – metan wpływa na motorykę jelit, hamując perystaltykę, co prowadzi do trudności w wypróżnianiu i zaparć. Metan jest jednym z głównych czynników, który opóźnia pasaż jelitowy; 
• zaburzenia trawienia i wchłaniania składników odżywczych – spowolniony pasaż jelitowy, będący wynikiem zaburzonej motoryki jelit, utrudnia skuteczne trawienie i wchłanianie składników odżywczych, co może prowadzić do uczucia niestrawności, wzdęć i ogólnego złego samopoczucia po posiłkach. 

SIBO wodorowe

Jedna z najczęściej diagnozowanych postaci zespołu rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego. W przypadku SIBO wodorowego, bakterie w jelicie cienkim produkują nadmierną ilość wodoru, który można wykryć za pomocą testu oddechowego, tzw. testu wodorowego. Objawy w tym przypadku obejmują:

• biegunki – nadmierna fermentacja prowadzi do zwiększonego wydzielania wody do światła jelita, co powoduje luźne stolce;
• wzdęcia – nagromadzenie gazów wywołuje uczucie pełności i napięcia w brzuchu;
• bóle brzucha – obecność bakterii w jelicie cienkim może powodować podrażnienie ściany jelita, skutkując skurczami i dyskomfortem.

Zaburzenia trawienia mogą prowadzić do problemów z wchłanianiem składników odżywczych, co przy długotrwałym SIBO skutkuje niedoborami witamin i minerałów.

SIBO siarkowodorowe

Rzadsza postać rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego, w której dominują bakterie redukujące siarczany, takie jak Desulfovibrio czy Bilophila wadsworthia. Wytwarzany przez nie siarkowodór ma charakterystyczny zapach zgniłych jaj, co stanowi jeden z najbardziej rozpoznawalnych objawów tego schorzenia. Typowe symptomy SIBO siarkowodorowego obejmują ponadto:

• nieprzyjemny zapach z ust – wynikający z eliminacji siarkowodoru przez płuca;
• wzdęcia – związane z procesem fermentacji siarczanów i nagromadzeniem gazów w przewodzie pokarmowym;
• biegunki lub zaparcia – siarkowodór może działać toksycznie na nabłonek jelita, powodując zaburzenia motoryki i zmianę konsystencji stolca.

FAQ