Ostra a przewlekła niewydolność serca – różnice, objawy i leczenie

Najważniejsze informacje

• Ostra niewydolność serca rozwija się nagle, często w ciągu kilku godzin lub dni, z gwałtownym pogorszeniem wydolności serca. Przewlekła niewydolność serca rozwija się z kolei stopniowo przez miesiące lub lata, z okresami stabilizacji i zaostrzeń objawów.
• Ostra niewydolność serca jest najczęściej wynikiem nagłych wydarzeń, takich jak zawał serca, zatorowość płucna czy zaburzenia rytmu serca. Przewlekła niewydolność serca stanowi skutek długotrwałych problemów, takich jak choroba niedokrwienna serca czy nadciśnienie.
• W ostrym przebiegu choroby pacjent doświadcza nagłej duszności, obrzęku płuc, zasinienia ust i szybkiego pogorszenia ogólnego stanu zdrowia. W przewlekłej niewydolności serca objawy, takie jak duszność, obrzęki kończyn i zmęczenie, rozwijają się stopniowo.
• Ostra niewydolność serca wymaga pilnej interwencji medycznej, z zastosowaniem leków moczopędnych i inotropowych, a także leczenia przyczynowego. Przewlekła niewydolność serca wymaga długoterminowego leczenia farmakologicznego i monitorowania stanu pacjenta, choć jej rokowanie jest lepsze, gdy pacjent przestrzega zaleceń terapeutycznych.

Niewydolność serca może przebiegać w formie ostrej i przewlekłej, które różnią się przebiegiem, dynamiką objawów oraz podejściem do leczenia. W obu przypadkach niezwykle ważne jest szybkie rozpoznanie oraz odpowiednia interwencja medyczna, by zapewnić pacjentowi najlepsze rokowanie. Dowiedz się, jakie są główne różnice między ostrą niewydolnością serca a przewlekłą, a także jak wygląda strategia leczenia obu postaci choroby.

Ostra niewydolność serca vs. przewlekła niewydolność serca – różnice

Niewydolność serca to stan, w którym serce nie jest w stanie pompować krwi z wystarczającą siłą, by zaspokoić potrzeby metaboliczne organizmu. Choroba może przebiegać w formie ostrej i przewlekłej.

• Ostra niewydolność serca rozwija się nagle, w ciągu godzin lub dni.
• Przewlekła niewydolność serca (ICD-10: I50) to długotrwały stan, który rozwija się miesiącami lub nawet latami.

Rozróżnienie między ostrą a przewlekłą niewydolnością serca jest niezbędne z punktu widzenia diagnostyki i leczenia. Ostra niewydolność serca wiąże się z nagłym pogorszeniem wydolności serca, które może prowadzić do wstrząsu kardiogennego i zagrażać życiu. Natomiast przewlekła niewydolność serca jest stanem, który rozwija się stopniowo, charakteryzując się okresami stabilizacji oraz zaostrzeń objawów.

Objawy i przyczyny ostrej niewydolności serca

Ostra niewydolność serca to stan, w którym serce nagle traci zdolność do efektywnego pompowania krwi, co prowadzi do pogorszenia perfuzji narządów i tkanek. Może to prowadzić do poważnych zaburzeń hemodynamicznych, w tym wstrząsu kardiogennego. Objawy narastają w ciągu godzin lub dni, dlatego choroba wymaga pilnej interwencji medycznej.

Przyczyny ostrej niewydolności serca

Ostra niewydolność serca może mieć różne przyczyny, przy czym najczęściej jest to efekt takich przypadłości jak:

• zawał serca – uszkodzenie mięśnia sercowego w wyniku niedokrwienia, co prowadzi do zaburzenia jego zdolności do pompowania krwi;
• zaburzenia rytmu serca – migotanie komór czy tachyarytmie mogą zaburzyć efektywne krążenie krwi;
• nadciśnienie tętnicze – nieleczone nadciśnienie może prowadzić do przeciążenia serca, a w konsekwencji do ostrej niewydolności serca;
• wstrząs kardiogenny – występuje, gdy serce nie jest w stanie utrzymać odpowiedniego ciśnienia krwi w organizmie;
• zatorowość płucna – zator w naczyniach płucnych, który ogranicza przepływ krwi przez płuca;
• ostre choroby zastawek serca – zapalenie wsierdzia czy infekcyjne zapalenie wsierdzia mogą prowadzić do ostrej niewydolności serca.

Ostra niewydolność serca – objawy

Objawy ostrej niewydolności serca pojawiają się szybko i są wynikiem narastającego zaburzenia wydolności serca. Pacjent może doświadczać:

• duszności – nagłe pojawienie się duszności, zwłaszcza w spoczynku;
• obrzęk płuc – może prowadzić do sinicy, a także duszności i kaszlu, często z pianą w plwocinie;
• nagłe obrzęki – głównie w obrębie kończyn dolnych, spowodowane gromadzeniem się płynów w organizmie;
• pogorszenie stanu ogólnego – osłabienie, zawroty głowy, bóle w klatce piersiowej i uczucie lęku.

Przyczyny i objawy przewlekłej niewydolności serca

Przewlekła niewydolność serca to stan, w którym serce nie jest w stanie skutecznie pompować krwi przez dłuższy okres czasu, zwykle przez miesiące lub lata. Choroba charakteryzuje się falowym przebiegiem, w którym okresy względnej stabilizacji objawów mogą być przerywane przez zaostrzenia wynikające z infekcji, nadmiernego wysiłku lub nieprawidłowego leczenia.

Przyczyny przewlekłej niewydolności serca

Najczęstsze przyczyny niewydolności serca w formie przewlekłej to:

• choroba niedokrwienna serca (choroba wieńcowa) – uszkodzenie naczyń wieńcowych prowadzi do niedokrwienia mięśnia sercowego i w konsekwencji do niewydolności serca;
• nadciśnienie tętnicze – długotrwałe nadciśnienie uszkadza serce, prowadząc do jego przerostu i osłabienia;
• wady zastawkowe – zmiany w zastawkach serca, takie jak niedomykalność, mogą prowadzić do przewlekłej niewydolności serca;
• kardiomiopatie – choroby mięśnia sercowego, które mogą prowadzić do jego osłabienia.

Objawy przewlekłej niewydolności serca

Choroba może przebiegać w różnych fazach, w tym stabilnej, pogarszającej się i zdekompensowanej (stan, w którym serce nie jest w stanie utrzymać wydolności, prowadząc do hospitalizacji). Objawy zwykle rozwijają się powoli i obejmują m.in.:

• przewlekłą duszność – objaw, który nasila się przy wysiłku i w miarę pogłębiania się choroby staje się obecny również w spoczynku;
• narastające obrzęki – zwłaszcza w kończynach dolnych, np. po długotrwałym staniu;
• zmęczenie – poczucie chronicznego zmęczenia, które może być wynikiem ograniczonego dopływu tlenu do narządów;
• pogorszenie tolerancji wysiłku – trudności w wykonywaniu codziennych czynności fizycznych.

Ostra a przewlekła niewydolność serca – najważniejsze różnice

Ostra niewydolność serca i przewlekła niewydolność serca to dwie formy tej samej choroby, które różnią się one pod względem dynamiki objawów i rokowania.

Dynamika objawów klinicznych

Przebieg ostrej i przewlekłej niewydolności serca różni się pod wieloma względami.

• Ostra niewydolność serca charakteryzuje się szybkim, często dramatycznym przebiegiem. Objawy mogą rozwijać się w ciągu kilku godzin lub dni, często z powodu nagłych incydentów, takich jak zawał serca, zatorowość płucna, infekcyjne zapalenie wsierdzia czy ostre zapalenie mięśnia sercowego. W tym przypadku pacjent może doświadczyć gwałtownego pogorszenia stanu zdrowia, objawiającego się gwałtowną dusznością, obrzękiem płuc oraz zasinieniem ust i opuszków palców. Stan pacjenta może szybko przejść w stan zagrożenia życia, co wymaga natychmiastowej interwencji.
• W przeciwieństwie do tego przewlekła niewydolność serca rozwija się stopniowo, na przestrzeni miesięcy lub lat. Objawy, takie jak przewlekła duszność, obrzęki obwodowe (głównie kończyn dolnych), zmęczenie i pogorszenie tolerancji wysiłku, narastają powoli, co pozwala pacjentowi na adaptację do zmieniającego się stanu zdrowia. Objawy przewlekłej niewydolności serca, choć obecne przez długi czas, mają zwykle mniej dramatyczny charakter, choć mogą okresowo zaostrzać się.

Rokowanie i przebieg

Istotną różnicą między ostrą i przewlekłą niewydolnością serca jest też rokowanie.

• Ostra niewydolność serca wiąże się z dużym ryzykiem zgonu i wymaga natychmiastowej interwencji w warunkach szpitalnych. Zła dynamika choroby oraz możliwość wystąpienia wstrząsu kardiogennego sprawiają, że pacjenci z ostrą niewydolnością serca mogą wymagać leczenia na oddziale intensywnej terapii. Odpowiednia interwencja może jednak pozwolić na stabilizację stanu pacjenta i powrót do względnej równowagi.
• Przewlekła niewydolność serca nie stanowi bezpośredniego zagrożenia życia, jednak mimo to wymaga długoterminowej kontroli. Dzięki odpowiedniemu leczeniu farmakologicznemu, monitorowaniu stanu pacjenta i regularnym wizytom lekarskim pacjenci mogą żyć przez wiele lat z przewlekłą niewydolnością serca, jednak zawsze pozostaje ryzyko zaostrzeń choroby, które mogą prowadzić do pogorszenia jakości życia lub hospitalizacji.

Niewydolność serca – jakie badania wykonać?

Diagnostyka niewydolności serca, zarówno ostrej, jak i przewlekłej, opiera się na wywiadzie, badaniu klinicznym oraz szeregu badań laboratoryjnych i obrazowych, które pozwalają na postawienie trafnej diagnozy, ocenę stanu pacjenta oraz dobranie odpowiedniej terapii.

Wywiad i badanie kliniczne

W przypadku obu form niewydolności serca podstawą diagnostyki jest dokładny wywiad z pacjentem. Pozwala to na określenie objawów, ich dynamiki oraz czynników wyzwalających.

• W przypadku ostrej niewydolności serca wywiad często wskazuje na szybki początek objawów, takich jak nagła duszność, zasinienie ust czy obrzęk płuc, co może być wynikiem np. zawału serca, zatorowości płucnej, zapaleniem mięśnia sercowego lub infekcyjnym zapaleniem wsierdzia.
• W przypadku przewlekłej niewydolności serca wywiad może wskazywać na długotrwałe objawy, takie jak obrzęki obwodowe (głównie kończyn dolnych), trudności w oddychaniu, ogólne osłabienie czy zmniejszoną tolerancję wysiłku. Istotnym elementem jest także identyfikacja czynników ryzyka, takich jak nadciśnienie tętnicze, choroba niedokrwienna serca czy przewlekła choroba nerek.

Badanie kliniczne obejmuje ocenę objawów przewlekłej niewydolności serca (np. obrzęki, sinica, tachykardia), a także poszukiwanie objawów zaawansowanej niewydolności (np. zastój żylnego krążenia dużego, zatrzymanie płynów, niedociśnienie).

Badania laboratoryjne i obrazowe

W diagnostyce chorób o podłożu sercowo-naczyniowym warto wykonać również:

• podstawowe badania krwi – morfologia krwi, poziom elektrolitów, funkcje nerek i wątroby, a także marker NT-proBNP/BNP, który pomaga w rozpoznaniu niewydolności serca. NT-proBNP jest szczególnie przydatne w diagnostyce ostrej niewydolności serca, ponieważ jego poziom rośnie w odpowiedzi na rozciąganie ścian serca;
• EKG – umożliwia wykrycie zaburzeń rytmu serca, niedokrwienia serca oraz innych nieprawidłowości. W ostrej niewydolności serca może wskazywać na zaburzenia rytmu związane z niewydolnością lewej komory lub ostrym zespołem wieńcowym;
• badanie echokardiograficzne (echo serca) – w ostrej niewydolności serca pozwala ocenić funkcję skurczową serca, frakcję wyrzutową oraz wykrywać uszkodzenia mięśnia sercowego czy wady zastawek, które mogą być przyczyną niewydolności. W przypadku przewlekłej niewydolności serca echo serca pozwala na monitorowanie postępu choroby i ocenę frakcji wyrzutowej;
• RTG klatki piersiowej – pomaga w ocenie powiększenia sylwetki serca oraz obecności płynu w jamach opłucnej lub obrzęku płuc, który może towarzyszyć zaostrzeniu ostrej niewydolności serca;
• testy wysiłkowe – w przypadku przewlekłej niewydolności serca testy te są stosowane do oceny tolerancji wysiłku i stopnia zaawansowania choroby.

Różnice w podejściu diagnostycznym

W diagnostyce ostrej niewydolności serca ważne jest szybkie rozpoznanie przyczyny i natychmiastowe działanie. Z kolei w przewlekłej niewydolności serca diagnostyka skupia się na monitorowaniu postępu choroby, ocenie funkcji serca, regularnych badaniach kontrolnych (morfologia, NT-proBNP, echokardiografia), jak również ocenie tolerancji wysiłku i wczesnym wykrywaniu potencjalnych zaostrzeń.

Leczenie – ostra vs. przewlekła niewydolność serca

Leczenie niewydolności serca zależy od jej postaci i przebiegu klinicznego

Jak leczyć ostrą niewydolność serca?

Ostra niewydolność serca wymaga natychmiastowej interwencji. Najczęściej wdrażane jest leczenie objawowe w warunkach szpitalnych, na oddziale intensywnej terapii. Stosuje się m.in.:

• leki moczopędne (np. furosemid, torasemid) w celu usunięcia nadmiaru płynów;
• leki wazodylatacyjne (np. nitrogliceryna, diazotan izosorbidu) w celu rozszerzenia naczyń;
• leki inotropowe (np. dobutamina, dopamina), poprawiające wydolność serca;
• tlenoterapia, dla poprawy utlenowania krwi;
• leczenie przyczynowe, np. leczenie zawału serca lub udrożnianie tętnic wieńcowych;
• monitorowanie – na oddziale intensywnej terapii monitoruje się parametry życiowe, bilans płynów, gazometrię oraz inne istotne wskaźniki, które pozwalają na szybką reakcję na pogorszenie stanu pacjenta.

Leczenie przewlekłej niewydolności serca

Przewlekła niewydolność serca wymaga długoterminowego leczenia, mającego na celu kontrolowanie objawów i poprawę jakości życia pacjenta. Terapia obejmuje:

• leczenie farmakologiczne – wskazane są leki mające na celu poprawę funkcji serca i kontrolowanie objawów. Są to m.in.:
  • leki moczopędne (np. furosemid, torasemid), w celu usunięcia nadmiaru płynów;
  • inhibitory ACE i blokery receptora angiotensyny (ARB), w celu zmniejszenia obciążenia wstępnego i poprawy wydolności serca;
  • beta-blokery (np. metoprolol, karwedilol) poprawiające funkcję mięśnia sercowego i zmniejszające ryzyko zaostrzeń choroby;
  • leki inotropowe (np. digoksyna) w przypadku niewydolności lewokomorowej, wspomagające siłę skurczu serca;
• zmniejszenie obciążenia serca – ważne jest pod tym względem ograniczenie spożycia soli oraz utrzymanie prawidłowej masy ciała;
• rehabilitacja kardiologiczna – regularne ćwiczenia, dostosowane do stanu pacjenta, poprawiają funkcjonowanie układu krążenia, zwiększają tolerancję wysiłku i zmniejszają zmęczenie. Rehabilitacja jest szczególnie ważna w przypadku przewlekłych objawów niewydolności serca;
• leczenie przyczynowe – w sytuacji, gdy przewlekła niewydolność serca jest wynikiem choroby niedokrwiennej serca lub wady zastawkowej, leczenie może obejmować zabiegi chirurgiczne, takie jak stentowanie tętnic wieńcowych, zabiegi naprawy lub wymiany zastawek serca;
• monitorowanie i ocena stanu klinicznego – istotną rolę odgrywa regularny pomiar ciśnienia tętniczego, kontrola rytmu serca oraz okresowe wykonywanie echo serca.

Niewydolność serca – powikłania

Niewydolność serca może prowadzić do licznych powikłań, wpływających na funkcjonowanie całego organizmu. W zależności od dynamiki choroby i jej nasilenia różnią się one przebiegiem, częstością występowania oraz rokowaniem.

Ryzyko zgonu sercowego i zaostrzeń choroby

• Ostra niewydolność serca wiąże się z wysokim ryzykiem nagłego zgonu sercowego, zwłaszcza w przebiegu wstrząsu kardiogennego lub ostrego obrzęku płuc.
• Przewlekła niewydolność serca ma zwykle wolniejszy przebieg, ale prowadzi do częstych zaostrzeń choroby i narastania objawów przewlekłej niewydolności serca, takich jak duszność, obrzęki obwodowe głównie kończyn dolnych czy zasinienie ust. U pacjentów z chorobą niedokrwienną serca lub arytmiami wzrasta również ryzyko nagłego zgonu.

Uszkodzenia narządów wewnętrznych

Zaburzenia hemodynamiczne w przebiegu niewydolności serca prowadzą do upośledzenia perfuzji i wtórnych uszkodzeń mięśnia sercowego oraz innych narządów. Najczęstsze powikłania to:

• niewydolność nerek (ostra lub przewlekła);
• uszkodzenie wątroby, określane jako „sercowa niewydolność wątroby”, objawiające się m.in. zażółconymi powłokami ciała;
• zaburzenia wentylacji i hipoksemia, związane z zastojem w krążeniu płucnym i nawracającymi obrzękami płuc.

Dodatkowo mogą pojawiać się objawy zastoju żylnego w żyłach szyjnych, co wskazuje na zwiększone obciążenie wstępne lewej komory serca.

Przewlekłe skutki obniżenia wydolności organizmu

Przewlekła niewydolność prowadzi do stopniowego zmniejszenia wydolności fizycznej, ograniczając codzienną aktywność pacjentów. Typowe następstwa takiego stanu to:

• wyniszczenie mięśni i zaburzenia ich metabolizmu;
• niedożywienie;
• rozwój depresji;
• upośledzenie funkcji narządów wewnętrznych;
• systematyczne obniżanie jakości życia.

FAQ

Odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące różnic między ostrą a przewlekłą niewydolnością serca