Leki na niewydolność serca

Najważniejsze informacje

• ACEI, ARB, ARNI, beta-blokery i gliflozyny stanowią podstawę terapii niewydolności serca. Redukują ryzyko zgonu sercowo-naczyniowego oraz liczbę hospitalizacji, a także hamują postęp choroby.
• Antagoniści aldosteronu (MRA) oraz ARNI chronią serce przed niekorzystnym przebudowywaniem i przeciążeniem, poprawiając rokowanie pacjentów z HFrEF.
• Diuretyki i leki wspomagające (digoksyna, iwabradyna, żelazo dożylne) szybko łagodzą duszność, obrzęki oraz zmęczenie, poprawiając komfort życia pacjenta.
• Wszystkie leki na niewydolność serca są dostępna na receptę – dobór preparatów, dawkowanie i schemat terapii ustala kardiolog, w zależności od rodzaju choroby, nasilenia objawów oraz chorób współistniejących.

Głównym celem leczenia farmakologicznego niewydolności serca jest zahamowanie niekorzystnej aktywacji układu neurohormonalnego odpowiedzialnej za przyspieszony postęp choroby. Współczesne strategie terapeutyczne obejmują zarówno klasyczne, dobrze sprawdzone leki, jak i nowoczesne preparaty, które w znaczący sposób zmieniły standardy opieki oraz poprawiły rokowanie pacjentów.

Cel leczenia – jakie leki na niewydolność serca? 

Leczenie farmakologiczne stanowi podstawę terapii niewydolności serca (HR, heart failure). Współczesna medycyna oferuje preparaty, które nie tylko łagodzą uciążliwe objawy, ale także wydłużają życie pacjentów i zmniejszają ryzyko groźnych incydentów sercowo-naczyniowych.

Jakie są główne cele leczenia farmakologicznego?

• Zahamowanie postępu choroby – terapia wpływa na układ neurohormonalny (renina–angiotensyna–aldosteron oraz współczulny układ nerwowy), który odpowiada za pogarszanie się funkcji serca. Odpowiednio dobrane leki mogą spowolnić, a niekiedy nawet częściowo odwrócić proces przebudowy (remodelingu) mięśnia sercowego.
• Wydłużenie życia – w terapii niewydolności serca stosuje się leki modyfikujące rokowanie, takie jak: inhibitory konwertazy angiotensyny (ACE-I), antagoniści receptora angiotensyny w połączeniu z inhibitorem neprylizyny (ARNI), beta-adrenolityki, antagoniści aldosteronu oraz flozyny (inhibitory SGLT2). Preparaty te mają udowodnione działanie w zakresie zmniejszania ryzyka zgonu oraz wystąpienia nagłych incydentów sercowo-naczyniowych.
• Zmniejszenie objawów choroby – leki moczopędne oraz preparaty wspomagające funkcję serca – np. iwabradyna czy digoksyna (stosowane w wybranych przypadkach) – pomagają ograniczyć duszność, zmęczenie i obrzęki, poprawiając codzienny komfort życia.
• Poprawa jakości życia i tolerancji wysiłku – zmniejszenie objawów umożliwia chorym sprawniejsze funkcjonowanie na co dzień i podejmowanie aktywności fizycznej dostosowanej do indywidualnych możliwości.
• Ograniczenie liczby hospitalizacji – nowoczesne schematy leczenia skutecznie zmniejszają ryzyko zaostrzeń choroby wymagających leczenia szpitalnego.

Większość leków stosowanych w niewydolności serca jest dostępna wyłącznie na receptę. Ich rodzaj i dawki muszą być dobierane indywidualnie przez lekarza – najczęściej kardiologa. Wybór konkretnego preparatu zależy m.in. od przyczyny niewydolności, jej typu (np. z obniżoną frakcją wyrzutową – HFrEF, lub zachowaną frakcją wyrzutową – HFpEF), wieku pacjenta, chorób współistniejących oraz tolerancji leczenia.

Podstawą skutecznej terapii jest regularne przyjmowanie leków, systematyczne monitorowanie parametrów klinicznych (ciśnienia tętniczego, tętna, masy ciała, poziomu potasu i kreatyniny) oraz ścisła współpraca z lekarzem prowadzącym – dzięki temu leczenie staje się zarówno efektywne, jak i bezpieczne.

Główne grupy leków stosowanych w niewydolności serca

W leczeniu niewydolności serca stosuje się kilka głównych grup leków. Każda z nich działa w odmienny sposób – część preparatów poprawia rokowanie i wydłuża życie pacjentów, a inne łagodzą objawy choroby – duszność, zmęczenie czy obrzęki.

Najlepsze efekty przynosi terapia skojarzona, czyli jednoczesne stosowanie kilku leków o komplementarnym mechanizmie działania, które wzajemnie się uzupełniają, wspomagają funkcję serca i pozwalają uzyskać optymalną kontrolę choroby.

Inhibitory konwertazy angiotensyny (ACEI)

Jedna z podstawowych grup leków stosowanych w niewydolności serca. ACEI działają poprzez blokowanie enzymu konwertującego angiotensynę I do angiotensyny II – hormonu powodującego zwężenie naczyń krwionośnych i zatrzymywanie sodu w organizmie. Efektem jest rozszerzenie naczyń krwionośnych, obniżenie ciśnienia tętniczego oraz zmniejszenie obciążenia serca, co pozwala narządowi efektywniej pompować krew i spowalnia postęp choroby.

ACEI to leki na receptę – ich stosowanie wymaga regularnego nadzoru lekarskiego, w tym monitorowania ciśnienia tętniczego, funkcji nerek (kreatynina, GFR) i poziomu potasu we krwi.

Przykłady leków:

• enalapryl;
• ramipryl;
• perindopryl;
• lizynopryl;
• kaptopryl.

Zastosowanie:

• niewydolność serca z obniżoną frakcją wyrzutową (HFrEF) – podstawowe leki modyfikujące rokowanie;
• nadciśnienie tętnicze;
• choroba niedokrwienna serca (najczęstsza przyczyna niewydolności serca) – poprawiają rokowanie i zmniejszają ryzyko powikłań sercowo-naczyniowych.

Działanie: 

• obniżają ciśnienie tętnicze i zmniejszają obciążenie lewej komory serca;
• hamują postęp choroby poprzez ograniczenie niekorzystnego przebudowywania mięśnia sercowego (remodelingu);
• wydłużają życie i zmniejszają ryzyko zgonu z powodu niewydolności serca;
• redukują częstość hospitalizacji związanych z zaostrzeniami choroby.

O czym warto wiedzieć?

• Najczęstsze działania niepożądane to: uporczywy kaszel, spadki ciśnienia, zaburzenia czynności nerek oraz, rzadziej, obrzęk naczynioruchowy.
• Przed rozpoczęciem leczenia należy ocenić funkcję nerek i stężenia elektrolitów (szczególnie potasu).
• W przypadku nietolerancji ACEI (np. z powodu kaszlu) lekarz może zalecić alternatywnie ARB (sartany).

Antagoniści receptora angiotensyny II (ARB, sartany)

Grupa leków blokujących działanie angiotensyny II – hormonu odpowiedzialnego za zwężanie naczyń krwionośnych i zatrzymywanie sodu w organizmie. Blokada receptora angiotensyny II powoduje rozszerzenie naczyń krwionośnych, zmniejszenie obciążenia serca i obniżenie ciśnienia krwi, co ułatwia efektywniejszą pracę serca.

Pacjent przyjmujący sartany musi być regularnie kontrolowany pod kątem ciśnienia tętniczego, funkcji nerek i poziomu potasu, dlatego leki te są dostępne na receptę.

Przykłady leków:

• losartan;
• walsartan;
• kandesartan;
• telmisartan;
• irbesartan.

Zastosowanie:

• niewydolność serca z obniżoną frakcją wyrzutową (HFrEF) u pacjentów, którzy nie tolerują ACEI lub mają przeciwwskazania do ich stosowania;
• nadciśnienie tętnicze;
• przewlekła choroba nerek (szczególnie u pacjentów z białkomoczem).

Działanie:

• obniżają ciśnienie krwi i zmniejszają obciążenie serca;
• wydłużają życie u pacjentów z HFrEF i zmniejszają ryzyko nagłych incydentów sercowo-naczyniowych;
• redukują częstość hospitalizacji z powodu zaostrzeń niewydolności serca.

O czym warto wiedzieć?

• Sartany działają podobnie jak inhibitory konwertazy angiotensyny, jednak są zazwyczaj lepiej tolerowane przez pacjentów, którzy doświadczają działań niepożądanych typowych dla ACEI, takich jak uporczywy kaszel czy obrzęk naczynioruchowy.
• ARB mogą być łączone w terapii skojarzonej z beta-blokerami, antagonistami aldosteronu lub diuretykami w celu uzyskania lepszego efektu terapeutycznego.
• Regularne monitorowanie parametrów klinicznych jest niezbędne dla bezpieczeństwa leczenia sartanami. 

ARNI (inhibitory neprylizyny + sartany)

Nowoczesna grupa leków łącząca dwa mechanizmy działania: hamowanie enzymu neprylizyny oraz blokadę receptora angiotensyny II (sartany). Neprylizyna rozkłada peptydy natriuretyczne, które naturalnie rozszerzają naczynia krwionośne, usuwają nadmiar sodu i wody oraz chronią serce przed przeciążeniem. Dzięki jednoczesnej blokadzie angiotensyny II ARNI działają silniej niż same inhibitory ACE lub sartany.

Leki z tej grupy są dostępne na receptę, ponieważ ich stosowanie wymaga indywidualnego doboru i regularnego monitorowania ciśnienia, funkcji nerek oraz poziomu potasu we krwi.

Przykład leku:

• sakubitryl + walsartan

Zastosowanie:

• niewydolność serca u dorosłych pacjentów z objawową HFrEF;
• głównie u osób, u których mimo leczenia skojarzonego nadal występują objawy choroby.

Działanie:

• rozszerzają naczynia krwionośne i zmniejszają obciążenie serca;
• poprawiają funkcję mięśnia sercowego, spowalniając jego niekorzystne przebudowywanie (remodeling);
• redukują ryzyko hospitalizacji z powodu zaostrzeń niewydolności;
• skuteczniej niż same ACEI zmniejszają ryzyko zgonu sercowego u pacjentów z HFrEF.

O czym warto wiedzieć?

• Nie należy stosować ARNI jednocześnie z inhibitorami ACEI. Między przyjęciem tych leków należy zachować przerwę, co najmniej 36 godzin.
• ARNI włącza się często w miejsce ACEI u pacjentów z HFrEF, aby poprawić rokowanie.
• Regularne monitorowanie ciśnienia, funkcji nerek i poziomu potasu jest niezbędne dla bezpieczeństwa leczenia.

Beta-adrenolityki (beta-blokery)

Grupa leków działających na receptory beta-adrenergiczne serca i naczyń krwionośnych. Ich głównym zadaniem jest spowolnienie pracy serca i zmniejszenie siły jego skurczów, co ogranicza zużycie tlenu przez mięsień sercowy oraz chroni go przed szkodliwym działaniem nadmiaru adrenaliny. 

Beta-blokery są dostępne na receptę, a pacjenci je przyjmujący powinni regularnie kontrolować ciśnienie, tętno i czynność serca. 

Przykłady leków:

• bisoprolol;
• metoprolol (metoprolol succinat);
• karwedilol;
• nebiwolol.

Zastosowanie:

• stanowią podstawowy element przewlekłej terapii niewydolności serca u pacjentów stabilnych klinicznie;
• często włączane po opanowaniu objawów przez ACEI/ARB/ARNI i diuretyki;
• szczególnie wskazane u pacjentów po przebytym zawale serca lub z zaburzeniami rytmu.

Działanie:

• zmniejszają częstość akcji serca, poprawiając jego wydolność;
• chronią mięsień sercowy przed nadmiernym stresem i skutkami niekorzystnej aktywacji układu neurohormonalnego;
• wydłużają życie pacjentów z HFrEF;
• redukują ryzyko hospitalizacji z powodu zaostrzeń niewydolności serca.

O czym warto wiedzieć?

• Beta-blokery wprowadza się stopniowo, zaczynając od małych dawek i powoli je zwiększając, aby uniknąć pogorszenia niewydolności serca.
• Beta-blokerów nie stosuje się w ostrych zaostrzeniach niewydolności serca z dekompensacją (np. obrzękiem płuc).
• Mogą powodować zmęczenie, zawroty głowy lub spadki ciśnienia, dlatego wymagają monitorowania stanu pacjenta.

Antagoniści aldosteronu (MRA)

Leki blokujące działanie hormonu aldosteronu, który zwiększa zatrzymywanie sodu i wody oraz obciążenie serca. MRA zmniejszają retencję płynów, obniżają ciśnienie krwi i chronią mięsień sercowy przed niekorzystnym przebudowywaniem (remodelingiem).

Leki z tej grupy są wydawane na receptę i wymagają monitorowania poziomu potasu oraz czynności nerek ze względu na ryzyko hiperkaliemii. 

Przykłady leków:

• spironolakton;
• eplerenon. 

Zastosowanie:

• niewydolność serca u pacjentów z obniżoną frakcją wyrzutową (HFrEF), którzy mimo standardowego leczenia pozostają objawowi;
• szczególnie zalecane u osób po przebytym zawale serca z objawami niewydolności.

Działanie:

• redukują zatrzymywanie wody i sodu, zmniejszając obrzęki, duszność i nadciśnienie;
• chronią serce przed remodelingiem, poprawiając rokowanie;
• wydłużają życie i zmniejszają ryzyko hospitalizacji w HFrEF;
• często stosowane w terapii skojarzonej z ACEI/ARB/ARNI i beta-blokerami.

O czym warto wiedzieć?

• Należy monitorować poziom potasu i czynność nerek, szczególnie u osób starszych lub przyjmujących inne leki moczopędne.
• MRA są dodatkiem do podstawowej terapii i znacząco poprawiają rokowanie, jeśli są stosowane prawidłowo.

Leki moczopędne (diuretyki)

Diuretyki to leki zwiększające wydalanie wody i soli przez nerki. Zmniejszają objętość krwi krążącej oraz obciążenie serca, co prowadzi do szybkiej poprawy objawów niewydolności, takich jak: obrzęki, płyn w płucach czy duszność. Niektóre diuretyki tiazydowe w mniejszych dawkach stosuje się również w leczeniu nadciśnienia tętniczego.

Diuretyki są wydawane na receptę i wymagają monitorowania elektrolitów, ciśnienia oraz czynności nerek. 

Przykłady leków:

• furosemid;
• torasemid;
• hydrochlorotiazyd;
• indapamid.

Zastosowanie:

• kontrola objawów przewodnienia w niewydolności serca;
• pomocniczo w terapii przewlekłej, obok ACEI/ARB/ARNI, beta-blokerów i antagonistów aldosteronu (MRA);
• krótkotrwałe stosowanie przy ostrych zaostrzeniach niewydolności serca.

Działanie:

• usuwają nadmiar płynów, co natychmiast łagodzi objawy przewodnienia; 
• zmniejszają obrzęki i duszność, poprawiając komfort życia pacjenta;
• ich głównym zadaniem jest kontrola objawów klinicznych (nie wydłużają życia ani nie zmniejszają ryzyka zgonu). 

O czym warto wiedzieć?

• Mogą powodować odwodnienie, spadki ciśnienia oraz niedobory potasu i sodu.
• Często łączy się je z lekami modyfikującymi przebieg choroby (ACEI, ARB, ARNI, beta-blokery, MRA), ale same nie wpływają na długość życia pacjenta.
• Regularne monitorowanie elektrolitów i funkcji nerek jest niezbędne w kontekście bezpieczeństwa leczenia.

Gliflozyny (SGLT2-inhibitory)

Nowa grupa leków, pierwotnie stosowanych w leczeniu cukrzycy typu 2, która okazała się skuteczna również w niewydolności serca. Działają poprzez zwiększenie wydalania glukozy z moczem, co prowadzi do niewielkiej utraty wody i sodu, poprawy funkcji nerek oraz zmniejszenia obciążenia serca.

Gliflozyny są wydawane z przepisu lekarza i wymagają monitorowania funkcji nerek oraz objawów odwodnienia u pacjenta.

Przykłady leków:

• dapagliflozyna;
• empagliflozyna.

Zastosowanie:

• nowoczesne leki na niewydolność serca z obniżoną frakcją wyrzutową (HFrEF) stosowane jako dodatek do standardowej terapii (ACEI/ARB/ARNI, beta-blokery, MRA);
• mogą być włączane zarówno u diabetyków, jak i u pacjentów bez cukrzycy. 

Działanie:

• poprawiają funkcję serca poprzez zmniejszenie ciśnienia w naczyniach krwionośnych i obciążenia lewej komory;
• ograniczają ryzyko hospitalizacji z powodu zaostrzeń niewydolności serca;
• wydłużają życie pacjentów z HFrEF, niezależnie od obecności cukrzycy;
• mają korzystny wpływ na funkcję nerek, co jest istotne u osób z chorobami współistniejącymi.

O czym warto wiedzieć?

• Gliflozyny są zazwyczaj dobrze tolerowane, ale mogą zwiększać ryzyko infekcji dróg moczowych i narządów płciowych.
• Pacjent powinien obserwować objawy odwodnienia i utrzymywać odpowiednią podaż płynów.
• Regularne kontrole funkcji nerek są niezbędne dla bezpieczeństwa leczenia.

Leki wspomagające w niewydolności serca

Oprócz podstawowych grup leków w terapii niewydolności serca stosuje się preparaty wspomagające. Nie wydłużają one życia, ale pozwalają lepiej kontrolować objawy, rytm serca lub poziom energii pacjenta. Leki te są dostępne na receptę i wymagają regularnego monitorowania parametrów klinicznych, takich jak: częstość akcji serca (digoksyna, iwabradyna) oraz poziom żelaza i funkcja nerek (żelazo podawane dożylnie).

Przykłady leków i ich działanie:

• digoksyna – zwiększa siłę skurczu i stabilizuje rytm serca u pacjentów z migotaniem przedsionków;
• iwabradyna – obniża częstość akcji serca u osób z tachykardią, które przyjmują już beta-blokery; poprawia tolerancję wysiłku i zmniejsza ryzyko hospitalizacji. 
• żelazo dożylnie – stosowane u pacjentów z niedoborami pierwiastka i objawami zmęczenia; dodaje energii, zwiększa wydolność fizyczną oraz podnosi komfort życia. 

Zastosowanie:

• stosowane u pacjentów, którzy mimo optymalnej terapii podstawowej pozostają objawowi lub mają specyficzne problemy zdrowotne;
• często włączane w terapii skojarzonej z ACEI/ARB/ARNI, beta-blokerami, MRA, diuretykami i gliflozynami.

Leki wspomagające nie zastępują podstawowej terapii, ale znacząco poprawiają komfort życia i pozwalają lepiej kontrolować objawy. Decyzja o rozpoczęciu ich stosowania powinna być zawsze skonsultowana z kardiologiem, co pozwoli uniknąć interakcji z innymi lekami.