Leki na niedoczynność tarczycy

Najważniejsze informacje:

• Podstawowym lekiem na niedoczynność tarczycy jest lewotyroksyna (L-tyroksyna). Preparaty zawierające tę substancję czynną można kupić tylko na receptę.
• Lewotyroksynę przyjmuje się raz dziennie – w godzinach porannych, na czczo, 30–60 minut przed śniadaniem. 
• Przy stwierdzonej niedoczynności tarczycy leki bez recepty i suplementy diety można stosować wyłącznie wspomagająco. 
• Tabletki nie są jedyną postacią farmaceutyczną leków na tarczycę, ale tylko one podlegają refundacji.

Leki na niedoczynność tarczycy:

• Euthyrox N 200
• Tirosint Sol
• Euthyrox N 88
• Letrox 125
• Euthyrox N 25
• Euthyrox N 150
• Novothyral
• Letrox 75
• Euthyrox N 75
• Euthyrox N 50

Jakie są rodzaje leków na niedoczynność tarczycy? Jak wygląda leczenie hipotyreozy?

Terapia niedoczynności tarczycy (hipotyreozy), niezależnie od podłoża choroby, polega na farmakologicznym uzupełnianiu niedoborów hormonalnych – także u noworodków, małych dzieci, kobiet w ciąży, osób starszych i pacjentów z chorobami współistniejącymi. Celem przyjmowania leków na niedoczynność tarczycy jest wyrównanie czynności gruczołu tarczowego, czyli uzyskanie klinicznej i biochemicznej eutyreozy oraz właściwego stężenia hormonów. Terapia hormonalna pozwala poprawić jakość życia (wyeliminować objawy choroby), zmniejszyć ryzyko wystąpienia kolejnych problemów zdrowotnych, np. chorób układu sercowo-naczyniowego, a także utrzymać płodność. 

Leczenie substytucyjne niedoczynności tarczycy opiera się na stałym stosowaniu jednego z trzech preparatów (lub ich kombinacji):

• lewotyroksyny (L-tyroksyny, LT4) – syntetycznego odpowiednika tyroksyny (FT4) produkowanej przez gruczoł tarczowy,
• liotyroniny sodowej (L-trijodotyroniny, LT3) – syntetycznego analogu trijodotyroniny (FT3) wytwarzanej przez tarczycę,
• preparatu złożonego, który zawiera zarówno lewotyroksynę, jak i liotyroninę. 

Nie ma wiarygodnych danych, które potwierdzałyby, że preparaty złożone wykazują przewagę nad jednoskładnikowymi lekami z L-tyroksyną lub L-trijodotyroniną. W standardowym postępowaniu rekomendowane jest leczenie lewotyroksyną, nie zaleca się szerokiego stosowania preparatów L-trijodotyroniny ani leków złożonych. Jednak niektóre grupy pacjentów mogą odczuwać większe korzyści z łączonego leczenia LT4 i LT3 w odpowiednich proporcjach ustalonych przez specjalistę.

Leki na tarczycę przyjmuje się drogą doustną lub – w szczególnych przypadkach, przy ciężkim przebiegu choroby i w leczeniu szpitalnym – poprzez podanie dożylne. Mają one przeważnie postać tabletek, rzadziej zaś miękkich kapsułek żelowych lub płynu doustnego.

Kontrowersje wzbudza leczenie subklinicznej niedoczynności tarczycy (SNT), która jest utajoną postacią choroby. Przy SNT obserwuje się podwyższone stężenie hormonu tyreotropowego (TSH), a jednocześnie prawidłowe stężenie wolnej tyroksyny. Terapia lewotyroksyną wskazana jest dopiero przy TSH większym bądź równym 10 mIU/l, chyba że pacjent odczuwa takie objawy jak chroniczne zmęczenie, stałe uczucie zimna czy zaparcia. 

Większość dorosłych ze stwierdzoną SNT nie przyjmuje hormonów, choć istnieją przypuszczenia, że nawet utajona postać niedoczynności tarczycy może zwiększać ryzyko niewydolności serca. U kobiet w wieku rozrodczym leczenie subklinicznej niedoczynności tarczycy ma istotny wpływ na prawdopodobieństwo zajścia w ciążę i jej utrzymania. W przypadku SNT decyzja o włączeniu leków na tarczycę powinna być podejmowana indywidualnie, z uwzględnieniem szerszego kontekstu zdrowotnego pacjenta.

Jakie leki na niedoczynność tarczycy stosuje się przy chorobie Hashimoto?

Choroba Hashimoto (przewlekłe limfocytowe zapalenie tarczycy) jest najczęstszą przyczyną hipotyreozy. Powoduje, że komórki układu odpornościowego zaczynają atakować gruczoł tarczowy i stopniowo go niszczą, przez co dochodzi do zmniejszenia produkcji hormonów. W efekcie rozwija się przewlekła niedoczynność tarczycy. Hashimoto leczy się objawowo – nie można całkowicie wyeliminować tej choroby, ale istnieją sposoby na neutralizację jej skutków. Podobnie jak w przypadku niedoczynności tarczycy spowodowanej innymi czynnikami w grę wchodzi tylko terapia substytucyjna. 

Przy autoimmunologicznym zapaleniu tarczycy, na które wskazuje wysoki poziom anty-TPO, tak jak przy pozostałych rodzajach niedoczynności, leczenie polega przeważnie na przyjmowaniu lewotyroksyny lub/i liotyroniny. Kluczowe dla jego skuteczności jest ustalenie właściwej dawki hormonów. Istotne znaczenie terapeutyczne ma również dieta. Chorujący na Hashimoto powinni więc nie tylko sięgać po środki farmakologiczne, ale również przestrzegać zaleceń żywieniowych. 

Należy jednak pamiętać, że choroba Hashimoto może zostać wykryta także u osób, które nie mają jeszcze zaburzonej czynności tarczycy. Zdarza się też, że w początkowej fazie Hashimoto zamiast niedoczynności indukuje przejściową nadczynność tarczycy. Wówczas schemat leczenia jest niestandardowy. Większość pacjentów wymaga stałej terapii substytucyjnej dopiero w fazie niedoczynności tarczycy. Przy braku cech niedoczynności w większości przypadków nie ma wskazań do leczenia farmakologicznego.

Rodzaje tabletek przepisywanych na niedoczynność tarczycy

Przy stwierdzonej niedoczynności tarczycy przyjmuje się leki przepisane przez endokrynologa, tyreologa (zajmującego się wyłącznie chorobami tarczycy) lub lekarza rodzinnego, który może kontynuować leczenie farmakologiczne zalecone przez specjalistę. Wszystkie preparaty lewotyroksyny i liotyroniny – jako leki hormonalne – są dostępne w aptekach wyłącznie na receptę. 

Do niektórych obecnie stosowanych w niedoczynności tarczycy tabletek z L-tyroksyną należą:

• Euthyrox,
• Letrox,
• Eltroxin,
• Eferox,
• Althyxin.

Natomiast wśród tabletek z L-trijodotyroniną znajdują się takie leki jak np. Thybon, Cytomel i Thyroxin-T3. Ich dostępność w Polsce jest jednak ograniczona. W leczeniu liotyroniną sodową wykorzystuje się preparat złożony, który zawiera również lewotyroksynę. 

Czy istnieją leki na niedoczynność tarczycy bez recepty?

Obecnie nie ma w sprzedaży żadnych leków na niedoczynność tarczycy bez recepty. Bez przepisu lekarza można kupić jedynie suplementy diety oraz inne preparaty witaminowe wspierające prawidłową pracę tarczycy i uzupełniające niedobory mineralne. Zawierają one takie składniki jak: żelazo, selen, cynk, magnez, kwasy tłuszczowe omega-3 i witaminy rozpuszczalne w tłuszczach (D3, E, K2), witaminy z grupy B. Niektóre mogą być wzbogacone również wyciągami i ekstraktami ziołowymi znanymi z pozytywnego działania na tarczycę, np. z korzenia ashwagandhy.  

Chociaż suplementy nie zastąpią leków obniżających poziom TSH, mogą pomóc w uporaniu się z uciążliwymi objawami niedoczynności tarczycy, które nie zawsze ustępują po włączeniu leczenia farmakologicznego. Są istotnym elementem leczenia, ponieważ wpływają nie tylko na czynność gruczołu tarczowego, ale na funkcjonowanie całego organizmu. Nie należy jednak prowadzić suplementacji na własną rękę – w sposób przypadkowy i niekontrolowany. Może to zaburzyć równowagę makro- i mikroelementów w organizmie, ponieważ niektóre składniki mineralne (np. cynk i żelazo) działają antagonistycznie względem siebie. 

W doborze suplementacji przy niedoczynności tarczycy należy wziąć pod uwagę przede wszystkim aktualne wyniki badań oraz możliwe interakcje między przyjmowanymi witaminami, pierwiastkami i lekami. Suplementy powinny być zażywane we właściwych dawkach, odpowiedniej formie chemicznej i o ustalonej porze, z jednoczesną dbałością o zbilansowaną dietę.

Jak przyjmować leki na niedoczynność tarczycy?

Przebieg leczenia L-tyroksyną może wyglądać różnie. Nie ma jednego uniwersalnego sposobu postępowania. W celu ustalenia bezpiecznego dawkowania konieczne jest uwzględnienie przede wszystkim wieku chorego, jego masy ciała, a także przyczyn i stadium choroby (w tym stopnia niedoborów hormonalnych). Należy wziąć pod uwagę również szerszy kontekst kliniczny, na który składają się dodatkowe choroby i stany fizjologiczne takie jak ciąża czy menopauza. 

U młodszych pacjentów dopuszcza się rozpoczęcie leczenia od pełnej dawki (ustalanej na podstawie wyników monitorowania TSH i FT4), natomiast u pacjentów w wieku starszym i z chorobami serca praktykuje się stopniowe zwiększanie ilość przyjmowanego preparatu, aż do uzyskania dawki podtrzymującej (zwykle na początku jest to 25 μg/d, dawka wzrasta o 25–50 μg/d co 2–4 tygodnie). Za optymalną  dobową dawkę substytucyjną L-tyroksyny u dorosłych uznaje się 1,6–2 μg w przeliczeniu na kilogram masy ciała. 

Po ostatecznym ustaleniu dawki, nawet w przebiegu wieloletniego leczenia, może pojawić się konieczność zmiany dawkowania, dlatego należy stale kontrolować poziom hormonów (oznaczać TSH co najmniej 1–2 razy w roku). Ponowną ocenę stężenia TSH i ewentualną korekcję dawki zaleca się np. po stwierdzeniu ciąży, po znaczącym spadku lub wzroście wagi czy po zakończeniu równolegle prowadzonych kuracji hormonalnych estrogenami bądź androgenami, które zmieniają zapotrzebowanie na lewotyroksynę.

Stabilne stężenie tyroksyny w surowicy można uzyskać przy dawkowaniu LT4 raz na dobę przez co najmniej 7 dni. Dla skuteczności terapii kluczowe jest zażywanie leku na niedoczynność tarczycy na czczo, 30–60 minut przed planowanym posiłkiem (raz dziennie). Z przyjętej w tej sposób dawki wchłania się około ok. 70–80% substancji czynnej. 

Warto pamiętać, że poszczególne preparaty różnią się biodostępnością, dlatego podczas zmiany tabletek pacjent powinien pozostawać pod ścisłą kontrolą lekarską. Stopień wchłaniania tyroksyny zależy również od pH żołądka, więc takie czynniki jak jednoczesne przyjmowanie innych leków i suplementów (zwłaszcza preparatów żelaza) czy współistnienie niektórych chorób, np. zespołu złego wchłaniania, mogą zmniejszać efektywność leczenia. Dla pacjentów z zaburzeniami wchłaniania są nowe leki na niedoczynność tarczycy – o płynnej formule – które nie ulegają rozpadowi w żołądku.

Niezależnie od postaci farmaceutycznej zażywanego preparatu należy zwrócić szczególną uwagę na komponowanie posiłków, a w szczególności śniadania. Osobom przyjmującym leki na tarczycę zaleca się unikanie produktów, które zaburzają absorpcję LT4, czyli wyrobów wysokobłonnikowych, sojowych, mlecznych oraz kofeinowych. 

Czy leki na niedoczynność tarczycy powodują tycie lub chudnięcie?

Nadmierne przybieranie na wadze jest jednym z objawów niedoczynności tarczycy i wynika ze stanu chorobowego, a nie z samego leczenia. Odpowiedniki naturalnych hormonów zawarte w lekach na niedoczynność tarczycy – jeśli są przyjmowane w dawce zaleconej przez lekarza – nie powodują tycia. W przypadku szybkiego zwiększenia dawki leku może natomiast dojść do spadku masy ciała. Hormony tarczycy nie powinny być jednak stosowane jako środki na odchudzanie i nie należy ich przyjmować w ilościach większych niż wskazane przez specjalistę. Grozi to poważnymi konsekwencjami zdrowotnymi, np. ze strony ze układu sercowo-naczyniowego.

Leki na niedoczynność tarczycy – skutki uboczne 

Leki na niedoczynność tarczycy – jak wszystkie środki farmakologiczne – w rzadkich przypadkach mogą wywołać skutki uboczne. Wystąpienie działań niepożądanych wiąże się przeważnie z nadwrażliwością na składniki preparatu bądź zastosowaniem zbyt dużej dawki na początku leczenia. Po zażyciu lewotyroksyny u niektórych pacjentów zdarzają się m.in.: 

• zaburzenia rytmu serca,
• bóle w klatce piersiowej,
• uderzenia gorąca,
• osłabienie siły mięśniowej i kurcze mięśni,
• bóle stawów,
• bóle i zawroty głowy,
• nadmierne pocenie się,
• niepokój ruchowy,
• zaburzenia żołądkowe (biegunka i wymioty),
• wysypka,
• duszności,
• skurcze oskrzeli.