Niedobór witaminy D

Najważniejsze informacje

• Witamina D to grupa związków chemicznych obejmująca witaminę D₂ (ergokalcyferol) oraz witaminę D₃ (cholekalcyferol).
• Witamina D jest niezbędna do utrzymania zdrowych kości i zębów, ponieważ wspomaga wchłanianie wapnia oraz fosforu. Wspiera także układ odpornościowy, prawidłowe przewodnictwo nerwowe i pracę mięśni.
• Niedobór witaminy D może dotyczyć zarówno osób unikających ekspozycji na słońce, jak i tych, które nie uwzględniają w diecie produktów bogatych w tę witaminę, np. tłustych ryb czy jajek. Ryzyko deficytu jest wyższe u osób o ciemniejszej karnacji oraz u seniorów – w wymienionych przypadkach organizm syntetyzuje witaminę D pod wpływem promieni słonecznych w mniejszym stopniu.
• Zbyt niski poziom witaminy D objawia się m.in.: bólem kości i mięśni, przewlekłym zmęczeniem i osłabieniem odporności (częstsze infekcje). Co więcej, przewlekły niedobór może prowadzić do problemów z koncentracją i obniżonego nastroju, a także osteoporozy u dorosłych czy krzywicy u dzieci. 

Witamina D odgrywa fundamentalną rolę w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu – bierze udział w wielu procesach biologicznych (w tym w regulacji metabolizmu wapnia i fosforu) oraz wspiera układ odpornościowy. Jej niedobór u dzieci i dorosłych może zwiększać ryzyko rozwoju poważnych schorzeń. Jakie są przyczyny oraz skutki niskiego poziomu witaminy D? 

Co to jest witamina D?

Witamina D to grupa związków chemicznych zaliczanych do witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. Obejmuje przede wszystkim dwie formy. 

• Witamina D₂ (ergokalcyferol) – forma pochodzenia roślinnego, często stosowana w suplementach dla wegan. Ergokalcyferol jest wchłaniany przez organizm i biologicznie aktywny, choć jego skuteczność w podnoszeniu poziomu witaminy D w organizmie jest nieco niższa niż witaminy D₃. Wspomaga gospodarkę wapniowo-fosforanową, mineralizację kości oraz prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego.
• Witamina D₃ (cholekalcyferol) – syntetyzowana naturalnie w skórze pod wpływem promieniowania UVB. Występuje także w produktach pochodzenia zwierzęcego, takich jak: tłuste ryby, oleje rybne, wątróbka, żółtka jaj czy masło. Witamina D₃ ma wyższą aktywność biologiczną niż D₂ i skuteczniej podnosi stężenie aktywnej formy witaminy D w organizmie. Odpowiada m.in. za regulację procesów odpornościowych, metabolizm wapnia, prawidłowe funkcjonowanie mięśni i mózgu.

Jak wspomniano, witamina D (głównie w formie D₃, czyli cholekalcyferolu) wytwarzana jest przede wszystkim w skórze pod wpływem promieniowania UVB. Można ją także przyjmować w formie suplementów, co jest szczególnie istotne u osób z niskim poziomem witaminy D we krwi oraz w okresach ograniczonej ekspozycji na słońce, np. zimą lub w regionach o niewielkim nasłonecznieniu.

Rola witaminy D w organizmie człowieka

Witamina D wspiera prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego, zdrowie kości, a także wpływa na pracę układu nerwowego, mięśniowego i sercowo-naczyniowego. Pełni również funkcję regulacyjną w gospodarce wapniowo-fosforanowej, uczestnicząc w metabolizmie wapnia i fosforu, co jest kluczowe dla utrzymania prawidłowej struktury kości oraz zębów. 

Jakie są główne funkcje witaminy D?

• Mineralizacja kości – witamina D zwiększa wchłanianie wapnia i fosforu w jelitach, co jest niezbędne do prawidłowej mineralizacji kości. Jej niedobór może prowadzić do osłabienia kości, zwiększonej podatności na złamania, a w skrajnych przypadkach do osteoporozy u dorosłych lub krzywicy u dzieci.
• Wzmacnianie układu odpornościowego – witamina D moduluje odpowiedź immunologiczną, wspierając organizm w walce z infekcjami bakteryjnymi i wirusowymi. Niedobór witaminy D może zwiększać ryzyko częstszych infekcji i obniżenia odporności.
• Wsparcie pracy mięśni – odpowiedni poziom witaminy D wpływa na siłę i funkcjonowanie mięśni. Niedobór może powodować osłabienie mięśni, większą podatność na upadki oraz skurcze mięśni.
• Pozytywny wpływ na układ nerwowy i nastrój – witamina D wpływa na funkcjonowanie mózgu oraz układu nerwowego. Jej niedobór wiąże się ze zwiększonym ryzykiem zaburzeń nastroju, w tym depresji, a także z potencjalnymi zaburzeniami neurologicznymi.

Najczęstsze przyczyny niedoboru witaminy D

Niedobór witaminy D jest powszechnym problemem zdrowotnym. Do jego najczęstszych przyczyn należą:

• brak ekspozycji na słońce – ograniczona synteza witaminy D w skórze w miesiącach zimowych i u osób spędzających większość czasu w pomieszczeniach; ekspozycja na promienie UVB jest także zmniejszona przy stosowaniu kremów z filtrem; latem krótkotrwała ekspozycja twarzy i rąk może w znacznym stopniu pokryć zapotrzebowanie na witaminę D, choć zależy to od szerokości geograficznej i fototypu skóry;
• dieta uboga w witaminę D – niewystarczające spożycie tłustych ryb (np. łosoś, makrela, sardynki), jaj, tranu i wątróbki; sama dieta zwykle nie pokrywa pełnego zapotrzebowania na witaminę D, dlatego niedobór w krajach o małej ekspozycji słonecznej jest powszechny;
• ciemniejsza karnacja – wyższa zawartość melaniny w skórze zmniejsza efektywność syntezy witaminy D;
• otyłość – witamina D jest rozpuszczalna w tłuszczach i gromadzi się w tkance tłuszczowej, co obniża jej biodostępność w krążeniu;
• starszy wiek – wraz z upływem lat skóra traci stopniowo zdolność do efektywnej syntezy witaminy D pod wpływem promieni UVB; dodatkowo u osób starszych częściej występują choroby przewlekłe, które mogą zaburzać jej metabolizm;
• celiakia, mukowiscydoza, schorzenia wątroby i nerek oraz wybrane choroby autoimmunologiczne – mogą zaburzać wchłanianie lub prawidłowy metabolizm witaminy D;
• ciąża i karmienie piersią – okresy zwiększonego zapotrzebowania na witaminę D, jej niedobór może wpływać niekorzystnie zarówno na zdrowie matki, jak i dziecka.

Objawy niedoboru witaminy D u dorosłych

Niski poziom witaminy D może objawiać się na różne sposoby. 

• Objawy neurologiczne i psychiczne (związane z pogorszonym samopoczuciem):

• przewlekłe zmęczenie i osłabienie;
• obniżenie nastroju, stany depresyjne, zaburzenia snu;
• problemy z koncentracją oraz pamięcią.

• Objawy mięśniowo-szkieletowe:
  • bóle kości, mięśni i stawów;
  • osłabienie oraz skurcze mięśni;
  • zwiększone ryzyko złamań oraz rozwój osteopenii i osteoporozy (z powodu zaburzonej mineralizacji kości).
• Objawy związane z układem odpornościowym i skórą:
  • większa podatność na infekcje (zwłaszcza dróg oddechowych);
  • wolniejsze gojenie się ran;
  • nadmierne wypadanie włosów;
  • pogorszenie kondycji skóry (np. suchość skóry).

Objawy niedoboru witaminy D u dzieci

U dzieci, szczególnie w okresach szybkiego wzrostu, niedobór witaminy D może prowadzić do szeregu problemów zdrowotnych. 

• Objawy ogólne i immunologiczne:
  • nawracające infekcje, szczególnie dróg oddechowych;
  • obniżona odporność, dziecko częściej choruje;
  • przewlekłe zmęczenie, senność, gorsze samopoczucie.
• Objawy ze strony kości oraz układu ruchu:
  • spowolniony wzrost i przyrost masy ciała; 
  • bóle kości oraz mięśni, osłabienie siły mięśniowej;
  • opóźnione osiąganie kamieni milowych w rozwoju motorycznym (siadanie, chodzenie);
  • deformacje kości: różaniec krzywiczy (zgrubienia w okolicy żeber), łukowate wygięcie nóg (koślawość lub szpotawość), spłaszczenie główki, opóźnione zarastanie ciemiączka.
• Objawy stomatologiczne:
  • opóźnione ząbkowanie;
  • nieprawidłowa budowa szkliwa (hipomineralizacja), co zwiększa podatność na próchnicę.
• Objawy neurologiczne:
  • drażliwość, nadpobudliwość;
  • zaburzenia snu;
  • ryzyko drgawek spowodowanych wtórną hipokalcemią (w przebiegu ciężkiego niedoboru witaminy D).
• Objawy u noworodków i niemowląt:
  • niższa masa urodzeniowa, większe ryzyko wcześniactwa, mniejszy wzrost (powiązane z ciężkim niedoborem witaminy D u ciężarnej); 
  • wiotkość mięśni (hipotonia), opóźniony rozwój motoryczny;
  • krzywica prowadząca do deformacji kości i problemów z rozwojem psychomotorycznym – pojawia się zwykle między 3. a 6. miesiącem życia u dzieci karmionych wyłącznie piersią, które nie otrzymują suplementacji witaminy D;
  • nadmierne pocenie się głowy podczas snu (częściej u niemowląt).