Leczenie łagodnego przerostu prostaty

Najważniejsze informacje

• Diagnostyka łagodnego przerostu prostaty obejmuje: wywiad lekarski, badanie per rectum, badanie moczu, oznaczenie PSA, USG przezodbytnicze prostaty oraz uroflowmetrię. Wymienione procedury pozwalają ocenić: objętość gruczołu, przepływ moczu oraz wykluczyć inne choroby prostaty, w tym raka.
• W pierwszej kolejności stosuje się leczenie zachowawcze, m.in. regularną aktywność fizyczną i kontrolę diety. Jeśli objawy utrzymują się lub znacząco utrudniają codzienne funkcjonowanie, wprowadza się farmakoterapię (alfa-blokery, inhibitory 5-alfa-reduktazy lub leczenie skojarzone). 
• Gdy farmakoterapia nie przynosi oczekiwanych efektów lub pojawiają się powikłania, stosuje się zabiegi chirurgiczne lub małoinwazyjne. Ich celem jest zmniejszenie ucisku na cewkę moczową i przywrócenie prawidłowego odpływu moczu.
• Na profilaktykę łagodnego przerostu prostaty składają się m.in.: regularna aktywność fizyczna, zbilansowana dieta oraz systematyczne badania kontrolne, szczególnie po 50. roku życia. 

Celem leczenia łagodnego przerostu prostaty jest przede wszystkim złagodzenie uciążliwych objawów, a także poprawa przepływu moczu i spowolnienie dalszego rozrostu gruczołu krokowego. Ponadto terapia zapobiega powikłaniom (zatrzymaniu moczu, nawracającym infekcjom dróg moczowych czy kamicy pęcherza), które mogą znacząco obniżać komfort życia pacjenta. Dobór odpowiedniej metody terapeutycznej zależy od wyników przeprowadzonych badań oraz stopnia nasilenia objawów. 

Diagnostyka przerostu gruczołu krokowego – jakie badania należy wykonać?

Diagnostyka obejmuje zestaw badań, które pozwalają potwierdzić powiększenie gruczołu krokowego, ocenić nasilenie dolegliwości oraz wykluczyć inne schorzenia o podobnych objawach – w tym raka prostaty czy zapalenie stercza. 

Wczesne rozpoznanie ma na celu nie tylko ocenę wielkości gruczołu, ale także dokładne zbadanie funkcji dolnych dróg moczowych i wykrycie ewentualnych powikłań, takich jak zaleganie moczu czy utrudniony odpływ z pęcherza – dzięki temu możliwe jest dobranie odpowiedniej metody leczenia i skuteczne monitorowanie przebiegu choroby.

Wywiad lekarski i badanie fizykalne (per rectum)

Pierwszym etapem diagnostyki przerostu prostaty jest szczegółowy wywiad lekarski, który pozwala ocenić charakter, nasilenie oraz okres występowania dolegliwości ze strony dolnych dróg moczowych. Lekarz może pytać m.in. o: 

• częstotliwość oddawania moczu;
• naglące parcia;
• trudności w rozpoczęciu mikcji lub towarzyszące jej dolegliwości bólowe; 
• przerywany lub osłabiony strumień;
• epizody nietrzymania moczu;
• uczucie niepełnego opróżnienia pęcherza. 

Wywiad umożliwia też odróżnienie objawów typowych dla łagodnego przerostu prostaty od dolegliwości sugerujących infekcję, kamicę czy choroby neurologiczne.

Kolejnym etapem jest badanie fizykalne, czyli badanie per rectum. Podczas tej krótkiej procedury lekarz ocenia wielkość, konsystencję, symetrię i kształt prostaty oraz sprawdza, czy nie występują twarde lub nieregularne obszary, które mogą sugerować nowotwór. Badanie jest bezpieczne i stanowi kluczowy element diagnostyki, pomagając odróżnić łagodny rozrost od innych zmian w obrębie gruczołu krokowego.

Badanie ogólne moczu

Badanie ogólne moczu stanowi istotny element diagnostyki przerostu prostaty, pozwalając wykluczyć infekcje dróg moczowych, kamicę pęcherza oraz inne nieprawidłowości układu moczowego. Do analizy zaleca się pobranie pierwszego porannego moczu, ponieważ jest najbardziej wartościowy diagnostycznie. 

Badanie obejmuje ocenę makroskopową (barwa, przejrzystość, objętość) oraz mikroskopową i chemiczną próbki. W trakcie analizy sprawdza się m.in. obecność leukocytów, erytrocytów, białka, glukozy i bakterii, co pomaga wykryć infekcje lub inne schorzenia pęcherza i nerek.

Prostata – badanie krwi – PSA (antygen specyficzny dla prostaty)

Badanie PSA jest jednym z kluczowych testów w ocenie zdrowia prostaty. PSA (prostate specific antigen) to białko produkowane przez komórki gruczołu krokowego – jego poziom we krwi może być podwyższony zarówno w łagodnym rozroście prostaty, jak i w przypadku raka gruczołu krokowego.

Wartości referencyjne PSA różnią się w zależności od wieku pacjenta i zwykle wynoszą:

• do 2,5 ng/ml u mężczyzn poniżej 50. r.ż.;
• do 6,5 ng/ml u mężczyzn powyżej 70. r.ż.

Podwyższony poziom PSA nie jest jednoznacznym dowodem na obecność nowotworu. Wyniki mogą być fałszywie dodatnie, np. w przebiegu zapalenia prostaty, po zabiegach urologicznych czy przy cewnikowaniu, a także fałszywie ujemne, gdy poziom PSA pozostaje w normie mimo obecności choroby. W przypadku niejednoznacznych wyników mogą być konieczne dalsze badania – biopsja prostaty, USG przezodbytnicze oraz okresowe oznaczanie PSA w celu monitorowania jego zmian.

USG prostaty (transrektalne) 

Transrektalne USG prostaty (TRUS, transrectal ultrasound) to precyzyjna technika obrazowania, która pozwala ocenić wielkość i strukturę gruczołu krokowego. Badanie umożliwia pomiar objętości prostaty oraz wykrycie ewentualnych torbieli, zwapnień czy innych nieprawidłowości w obrębie gruczołu.

TRUS służy także do oceny pęcherza moczowego i wykrycia zalegania moczu, co jest istotne w diagnostyce obstrukcji dolnych dróg moczowych spowodowanej powiększoną prostatą.

USG transrektalne stanowi podstawową metodę oceny objętości gruczołu, a wyniki badania mają kluczowe znaczenie przy podejmowaniu decyzji dotyczących dalszego leczenia, w tym kwalifikacji do terapii farmakologicznej lub zabiegowej.

Prostata – badanie – uroflowmetria

Uroflowmetria to nieinwazyjne badanie diagnostyczne, które ocenia przepływ moczu podczas mikcji. Pacjent oddaje mocz do specjalnego urządzenia, które mierzy zarówno czas jego oddawania, jak i natężenie strumienia w kolejnych sekundach. 

Badanie pozwala określić, czy mikcja przebiega prawidłowo, oraz wykryć ewentualną obstrukcję cewki moczowej lub gruczołu krokowego (zwężenie lub niedrożność utrudniające przepływ moczu), która może być spowodowana łagodnym przerostem prostaty.

Uroflowmetria jest szczególnie przydatna w ocenie stopnia utrudnienia odpływu moczu i monitorowaniu skuteczności leczenia farmakologicznego lub zabiegowego.

Cytoskopia 

Cystoskopia to endoskopowe badanie pęcherza moczowego i cewki moczowej, które pozwala lekarzowi obejrzeć wnętrze dróg moczowych. 

W trakcie procedury do cewki wprowadza się cienki, giętki lub sztywny instrument zwany cystoskopem wyposażony w źródło światła i kamerę. Badanie jest zazwyczaj wykonywane w warunkach ambulatoryjnych, może być przeprowadzane w znieczuleniu miejscowym lub ogólnym (w zależności od sytuacji klinicznej).

Badanie umożliwia ocenę:

• stanu błony śluzowej pęcherza i cewki moczowej;
• obecności zmian strukturalnych – zwężeń, guzów, kamieni;
• przyczyn utrudnionego odpływu moczu, w tym zmian wywołanych powiększoną prostatą.

Cystoskopia jest szczególnie przydatna w diagnostyce obstrukcji dolnych dróg moczowych, kiedy wyniki innych badań (np. uroflowmetrii czy USG) wskazują na nieprawidłowości, lub gdy istnieje podejrzenie chorób pęcherza i cewki moczowej wymagających bezpośredniej wizualizacji. 

Dzienniczek mikcji

Dzienniczek mikcji umożliwia ocenę wzorców oddawania moczu przez pacjenta. Przez kilka dni (zazwyczaj 3–7) pacjent zapisuje czas mikcji, ilość oddawanego moczu oraz ewentualne dolegliwości towarzyszące, takie jak np. naglące parcia czy uczucie niepełnego opróżnienia pęcherza.

Analiza dzienniczka pozwala lekarzowi prześledzić dokładnie rytm oddawania moczu, ocenić nasilenie objawów przerostu prostaty oraz lepiej zaplanować dalszą diagnostykę i terapię. Narzędzie to jest szczególnie przydatne w monitorowaniu skuteczności terapii farmakologicznej lub zabiegowej.

Prostata – leczenie 

Leczenie łagodnego przerostu prostaty zależy od stopnia nasilenia objawów oraz ich wpływu na codzienne życie pacjenta. 

Główne cele terapii to: 

• zmniejszenie objawów związanych z oddawaniem moczu, takich jak: przerywany strumień, naglące parcia, uczucie niepełnego opróżnienia pęcherza;
• poprawa funkcji układu moczowego i zmniejszenie ryzyka powikłań (kamicy pęcherza moczowego, infekcji dróg moczowych czy zalegania moczu);
• zachowanie dobrej jakości życia pacjenta, szczególnie u mężczyzn w starszym wieku, dla których problemy z prostatą mogą stanowić istotne ograniczenie.

W zależności od nasilenia objawów wdrożone zostaje:

• monitorowanie stanu zdrowia („watch and wait”) – w przypadku łagodnych dolegliwości, kiedy leczenie aktywne nie jest jeszcze konieczne;
• leczenie farmakologiczne – m.in. alfa-blokery i inhibitory 5-alfa-reduktazy;
• leczenie zabiegowe – klasyczne techniki chirurgiczne lub minimalnie inwazyjne procedury urologiczne. 

Przerost prostaty – leczenie zachowawcze 

W przypadku łagodnego przerostu prostaty, gdy objawy nie mają istotnego wpływu na codzienne funkcjonowanie mężczyzny, często stosuje się strategię „watch and wait”. Oznacza to, że przez pewien czas lekarz nie wdraża leczenia farmakologicznego, a objawy są jedynie monitorowane. W tym czasie pacjent wprowadza zmiany w stylu życia, które mogą pomóc złagodzić dolegliwości. Opisana strategia jest zalecana, gdy dolegliwości, takie jak częste oddawanie moczu (szczególnie w nocy) czy uczucie niepełnego opróżnienia pęcherza, nie są jeszcze na tyle uciążliwe, aby wymagały farmakoterapii.

W ramach leczenia zachowawczego zaleca się m.in.:

• ograniczenie spożycia płynów przed snem, co zmniejsza częstotliwość nocnych wizyt w toalecie;
• unikanie kofeiny i alkoholu, które mogą podrażniać pęcherz oraz nasilać objawy;
• rzucenie palenia tytoniu, ponieważ nikotyna może pogarszać ukrwienie układu moczowego i nasilać dolegliwości związane z przerostem prostaty;
• zmianę techniki oddawania moczu, np. mikcja podwójna, która polega na opróżnieniu pęcherza w dwóch etapach.

Łagodny przerost prostaty – leczenie farmakologiczne

Włączenie leków na łagodny przerost prostaty jest wskazane u mężczyzn, u których objawy są na tyle uciążliwe, że wpływają na codzienne funkcjonowanie, lub gdy istnieje ryzyko powikłań, takich jak: zaleganie moczu, nawracające infekcje dróg moczowych czy kamica pęcherza. Wybór leku zależy od rodzaju i nasilenia dolegliwości oraz od indywidualnych cech pacjenta. 

Najczęściej stosowane grupy leków to:

• alfa-blokery – rozluźniają mięśnie gładkie w obrębie prostaty i cewki moczowej, co ułatwia oddawanie moczu;
• inhibitory 5-alfa-reduktazy – zmniejszają objętość prostaty poprzez hamowanie przemiany testosteronu w dihydrotestosteron;
• leki cholinergiczne i antycholinergiczne – zalecane w przypadku objawów naglącego parcia lub nadreaktywności pęcherza; 
• leki skojarzone – łączą działanie alfa-blokerów i inhibitorów 5-alfa-reduktazy, co może zwiększać skuteczność terapii u pacjentów z nasilonymi objawami.

Suplementy i preparaty ziołowe, takie jak palma sabałowa (Serenoa repens), cieszą się dużą popularnością w leczeniu łagodnego przerostu prostaty. Należy jednak podkreślić, że ich skuteczność jest ograniczona i niejednoznaczna. Badania wskazują, że mogą przynieść pewną ulgę w łagodnych objawach, takich jak częste oddawanie moczu czy uczucie pełnego pęcherza, ale nie zastępują leczenia farmakologicznego ani zabiegowego. Choć preparaty te są szeroko dostępne w aptekach, ich stosowanie powinno odbywać się po konsultacji z lekarzem, który oceni, czy są odpowiednie w danym przypadku i czy nie występują przeciwwskazania lub możliwe interakcje z innymi lekami.

Chirurgiczne leczenie łagodnego przerostu prostaty

Leczenie chirurgiczne jest rozważane u mężczyzn, u których farmakoterapia nie przynosi poprawy lub gdy pojawiają się powikłania, takie jak: zatrzymanie moczu, kamica pęcherza moczowego czy nawracające infekcje dróg moczowych. 

Zabiegi operacyjne pozwalają na zmniejszenie objętości gruczołu krokowego lub jego trwałe usunięcie, dzięki czemu zostaje przywrócony prawidłowy przepływ moczu, a komfort życia pacjenta znacząco się poprawia. 

TURP – przezcewkowa resekcja prostaty

Przezcewkowa resekcja prostaty (TURP, transurethral resection of the prostate) jest najczęściej wykonywaną i sprawdzoną metodą operacyjną. Zabieg polega na usunięciu nadmiaru tkanki gruczołu krokowego przez cewkę moczową, co udrażnia drogi moczowe i ułatwia mikcje. 

Procedura przeprowadzana jest zwykle w znieczuleniu ogólnym lub regionalnym, a rekonwalescencja trwa kilka dni. Choć TURP charakteryzuje się wysoką skutecznością, może wiązać się z ryzykiem powikłań – krwawieniem, zakażeniem dróg moczowych czy wytryskiem wstecznym.

Zabiegi laserowe

Nowoczesne metody laserowe, takie jak HoLEP (holmowy laser) i GreenLight, pozwalają na precyzyjne usunięcie nadmiaru tkanki prostaty przy minimalnym ryzyku powikłań.

• HoLEP – skuteczny w przypadku większych gruczołów prostaty;
• GreenLight – polecany szczególnie u pacjentów, którzy nie kwalifikują się do tradycyjnego zabiegu TURP lub w sytuacjach, gdy klasyczna operacja wiązałaby się z wysokim ryzykiem powikłań.

Wymienione zabiegi wykorzystują energię lasera o wysokiej intensywności, co daje dobre rezultaty terapeutyczne przy mniejszym ryzyku krwawienia oraz krótszym czasie rekonwalescencji w porównaniu do klasycznego zabiegu TURP.

UroLift

Stosunkowo nowa, mało inwazyjna metoda leczenia. Procedura umożliwia mechaniczne uniesienie tkanek prostaty, co udrażnia drogi moczowe. Metoda jest szczególnie przydatna u pacjentów z umiarkowanym przerostem prostaty, którzy oczekują szybkiego powrotu do codziennych aktywności oraz minimalizacji skutków ubocznych. Dzięki procedurze rekonwalescencja jest krótka, a ryzyko powikłań, takich jak zaburzenia erekcji czy wytrysk wsteczny, jest znacznie mniejsze niż w przypadku tradycyjnych zabiegów chirurgicznych.

Embolizacja tętnic prostaty (PAE, prostate artery embolization)

Zabieg radiologiczny polegający na zablokowaniu dopływu krwi do gruczołu krokowego, co prowadzi do jego stopniowego zmniejszenia. Procedura stanowi alternatywę dla pacjentów, którzy nie mogą przejść tradycyjnej operacji, lub dla tych, którzy preferują mniej inwazyjne podejście.

Zabieg PAE jest szczególnie korzystny u osób starszych lub u pacjentów z chorobami współistniejącymi, które zwiększają ryzyko powikłań podczas operacji chirurgicznej.

Innowacyjne metody leczenia przerostu prostaty

Nowoczesne technologie, takie jak Rezum i Aquablation, stanowią obiecującą alternatywę dla tradycyjnych metod operacyjnych.

• Rezum – technika wykorzystująca energię cieplną (wytwarzaną przez parę wodną) do zniszczenia nadmiaru tkanki prostaty. Zabieg jest małoinwazyjny, co pozwala pacjentowi na szybki powrót do codziennej aktywności.
• Aquablation – metoda umożliwiająca precyzyjne usunięcie tkanki prostaty przy użyciu strumienia wody pod wysokim ciśnieniem, który jest sterowany komputerowo.

Obie procedury charakteryzują się krótkim czasem rekonwalescencji, minimalnym ryzykiem powikłań oraz ograniczonym wpływem na funkcje seksualne, w tym wytrysk.

Otwarta prostatektomia

Otwartą prostatektomię, czyli usunięcie gruczołu krokowego z dostępu przez powłoki brzuszne, przeprowadza się, gdy prostata jest znacznie powiększona, a inne sposoby leczenia okazują się nieskuteczne lub nie mogą zostać wdrożone. 

Procedura jest bardziej inwazyjna niż klasyczne zabiegi przezcewkowe czy minimalnie inwazyjne techniki, wiąże się z dłuższym czasem rekonwalescencji oraz większym ryzykiem powikłań, dlatego stosuje się ją stosunkowo rzadko.

Powikłania nieleczonego przerostu prostaty

Nieleczony lub źle kontrolowany rozrost gruczołu krokowego może prowadzić do poważnych powikłań, które wpływają na zdrowie i jakość życia pacjenta. 

• Nawracające zakażenie dróg moczowych (ZUM) – objawia się bólem, pieczeniem, częstym parciem na pęcherz lub obecnością ropy w moczu. Nieleczona infekcja może prowadzić do przewlekłego zapalenia pęcherza lub nerek. 
• Kamica pęcherza moczowego – zaleganie moczu sprzyja powstawaniu kamieni, które mogą powodować m.in. ból i krwiomocz. W niektórych przypadkach konieczne jest ich chirurgiczne usunięcie. 
• Ostre zatrzymanie moczu – stan nagły, wymaga pilnej interwencji, zwykle poprzez cewnikowanie pęcherza. 
• Wtórne uszkodzenie nerek – długotrwałe zaleganie moczu zwiększa ciśnienie w drogach moczowych i może prowadzić do przewlekłej niewydolności nerek.

Profilaktyka przerostu prostaty – czy można zapobiec chorobie?

Przerost prostaty jest częstym problemem u mężczyzn po 50. r.ż. Choć nie da się go całkowicie uniknąć, istnieją sposoby, które mogą ograniczyć ryzyko jego wystąpienia lub spowolnić rozwój choroby.

Jakie są podstawowe zasady profilaktyki?

• Zdrowy styl życia – regularna aktywność fizyczna, utrzymanie prawidłowej masy ciała, unikanie nadmiernego spożycia tłuszczów zwierzęcych i przetworzonej ażywności.
• Dieta wspierająca prostatę – bogata w warzywa, owoce, produkty pełnoziarniste, ryby i zdrowe tłuszcze roślinne; ograniczenie alkoholu i kofeiny.
• Regularne badania kontrolne – zwłaszcza po 50. r.ż. – obejmują konsultację urologiczną, badanie per rectum i oznaczenie PSA (antygenu specyficznego dla prostaty).
• Świadomość objawów – wczesne reagowanie na problemy z oddawaniem moczu, pozwala szybko podjąć odpowiednie leczenie.
• Unikanie czynników ryzyka – m.in. przewlekłego stresu oraz palenia tytoniu.

Stosowanie powyższych zasad nie gwarantuje całkowitej ochrony przed przerostem prostaty, ale znacząco wspiera zdrowie gruczołu krokowego.