Leki na astmę

Najważniejsze informacje

• Głównym celem leczenia astmy jest kontrola objawów, zapobieganie zaostrzeniom i poprawa jakości życia astmatyków poprzez ograniczenie stanów zapalnych oraz utrzymanie drożności dróg oddechowych.
• Diagnostyka astmy opiera się na szczegółowym wywiadzie lekarskim i testach funkcji płuc, takich jak badanie spirometryczne i próba rozkurczowa. Dodatkowo lekarz może zlecić badania krwi, testy alergiczne oraz RTG klatki piersiowej w celu wykluczenia innych chorób płuc.
• Regularne stosowanie odpowiednich leków, zarówno krótko działających (doraźnych), jak i długo działających (kontrolujących), pozwala na efektywne zarządzanie astmą.
• Leki rozszerzające oskrzela w formie inhalatorów i wziewne glikokortykosteroidy pomagają utrzymać astmę pod kontrolą, zapobiegając nagłym zaostrzeniom choroby i poprawiając funkcjonowanie dróg oddechowych.
• Domowe sposoby wspomagające leczenie astmy obejmują m.in.: unikanie alergenów (np. sierści zwierząt, roztoczy, pyłków), utrzymywanie optymalnego nawilżenia powietrza w mieszkaniu, regularne wietrzenie pomieszczeń, a także inhalacje z soli fizjologicznej.
• Nieleczona astma może prowadzić do przewlekłych trudności w oddychaniu, częstych zaostrzeń choroby oraz trwałego uszkodzenia dróg oddechowych na skutek przebudowy oskrzeli (tzw. remodeling).

Diagnoza astmy opiera się na dokładnym wywiadzie klinicznym, badaniu fizykalnym oraz testach czynnościowych układu oddechowego, takich jak spirometria, która pozwala na ocenę zmienności i odwracalności obturacji oskrzeli. Dodatkowo – w celu potwierdzenia rozpoznania lub monitorowania przebiegu choroby – wykorzystuje się pomiary szczytowego przepływu wydechowego (PEF, Peak Expiratory Flow), badania nadreaktywności oskrzeli, a także testy alergiczne (gdy podejrzewane jest podłoże atopowe). 

Leczenie astmy ma z kolei charakter długoterminowy i indywidualny, a jego celem jest uzyskanie kontroli nad objawami, zapobieganie zaostrzeniom i utrzymanie prawidłowej czynności płuc. Podstawą terapii farmakologicznej są glikokortykosteroidy wziewne, które działają przeciwzapalnie i zmniejszają nadreaktywność oskrzeli. W razie potrzeby stosuje się także leki rozszerzające oskrzela, zarówno krótko- jak i długo działające beta2-mimetyki (SABA i LABA), a także antagonistów receptorów leukotrienowych. W cięższych przypadkach rozważa się leczenie biologiczne skierowane przeciwko określonym mediatorom zapalnym.

Jaki lekarz od astmy?

W przypadku przewlekłego kaszlu, duszności i świszczącego oddechu należy skonsultować się z odpowiednim specjalistą. Pierwszym krokiem powinien być kontakt z lekarzem rodzinnym, który oceni ogólny stan zdrowia, zapozna się z objawami i wykluczy inne choroby, takie jak przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP), szczególnie u osób palących lub starszych. Pacjent może zostać skierowany na podstawowe badania, np. spirometrię, w celu wstępnej analizy funkcji płuc. Na podstawie wyników lekarz rodzinny zdecyduje o pokierowaniu pacjenta do odpowiedniego specjalisty — pulmonologa lub alergologa. 

• Pulmonolog to lekarz specjalizujący się w chorobach płuc i układu oddechowego. Będzie w stanie dokładnie ocenić stan płuc, zlecić specjalistyczne badania (spirometria, gazometria krwi, testy prowokacyjne) i dostosować leczenie astmy poprzez dobranie odpowiedniej terapii farmakologicznej, w tym leków rozszerzających oskrzela i glikokortykosteroidów wziewnych.
• Alergolog pomoże zidentyfikować alergeny wywołujące objawy astmy. Przeprowadzi testy alergiczne — np. skórne testy punktowe lub testy z krwi (RAST, radioallergosorbent test) — a na podstawie wyników zaproponuje leczenie. W razie potrzeby zaleci również immunoterapię alergenową (tzw. odczulanie), która może pomóc w długofalowym kontrolowaniu objawów.

W niektórych przypadkach, szczególnie gdy astma jest trudna do opanowania, wskazana może być konsultacja z innymi specjalistami: immunologiem (kiedy istnieje podejrzenie współistniejących chorób autoimmunologicznych wpływających na przebieg astmy) lub laryngologiem (w przypadku problemów z górnymi drogami oddechowymi, np. przewlekłym zapaleniem zatok czy polipami nosa, które mogą nasilać objawy astmy).

Wczesna diagnoza i odpowiednie leczenie astmy znacząco poprawiają jakość życia pacjenta, pomagają uniknąć zaostrzeń oraz powikłań choroby.

Czy astma jest uleczalna? 

Astmy nie da się całkowicie wyleczyć, jednak dzięki odpowiedniej terapii choroba może być skutecznie kontrolowana. Wiele osób z astmą prowadzi aktywne życie bez uciążliwych objawów. U części dzieci z wiekiem objawy astmy złagodnieć, a nawet całkiem ustąpić. Trzeba jednak pamiętać, że choroba może powrócić w dorosłym życiu, np. w wyniku infekcji, alergii czy przewlekłego stresu. 

Co pomaga kontrolować objawy astmy?

• Nowoczesne leki (przede wszystkim wziewne) – stosowane regularnie pomagają utrzymać drogi oddechowe w dobrej kondycji i zapobiegają napadom duszności.
• Leki doraźne – używane w razie potrzeby, szybko łagodzą objawy. 
• Unikanie czynników wywołujących (alergenów, kurzu, dymu papierosowego czy zimnego powietrza) – istotny element codziennej profilaktyki.
• Edukacja i świadomość – zrozumienie choroby przez pacjenta daje mu poczucie kontroli, pozwala reagować szybko oraz skutecznie.
• Terapie biologiczne – nowoczesne metody leczenia, które stają się coraz bardziej popularne w leczeniu pacjentów z ciężką astmą. Są wykorzystywane w przypadkach, w których tradycyjna terapia nie przynosi oczekiwanych efektów. 

Czy astmą można się zarazić?

Astma nie jest schorzeniem zakaźnym – nie można się nią zarazić. To przewlekła choroba zapalna dróg oddechowych, w której oskrzela wykazują nadmierną reakcję na różne bodźce (np. alergeny, zimne powietrze, wysiłek fizyczny). Nadreaktywność ta prowadzi z kolei do zwężenia dróg oddechowych i wystąpienia objawów astmy, m.in.: duszności, świszczącego oddechu oraz kaszlu. 

Astma – badania

Rozpoznanie astmy opiera się przede wszystkim na dokładnym wywiadzie lekarskim, który uwzględnia obecność charakterystycznych objawów ze strony układu oddechowego, ich zmienność w czasie oraz współwystępowanie chorób atopowych, takich jak alergiczny nieżyt nosa (katar sienny) czy atopowe zapalenie skóry (egzema).

Wskazówką diagnostyczną jest obecność co najmniej jednego z wymienionych objawów: świszczącego oddechu, duszności, kaszlu (często suchego, uporczywego, pojawiającego się zwłaszcza w nocy), uczucia ucisku lub ciężaru w klatce piersiowej. Dolegliwości te często występują napadowo, mają także zmienną częstotliwość oraz nasilenie. Do zaostrzenia symptomów dochodzi zazwyczaj w nocy lub nad ranem. 

Wzmożenie objawów może być wywoływane przez:

• wysiłek fizyczny (szczególnie na zimnym powietrzu),
• kontakt z alergenami (np. pyłki, roztocza, sierść zwierząt),
• zimne powietrze oraz zmiany pogody,
• zanieczyszczenie powietrza (np. smog) i dym tytoniowy,
• silne zapachy (np. perfumy, środki czystości),
• substancje drażniące w miejscu pracy (np. pyły, opary chemiczne).

Objawy mogą również nasilać się podczas infekcji wirusowych dróg oddechowych, zwłaszcza u dzieci, oraz w okresach wzmożonej ekspozycji na alergeny. Warto zaznaczyć, że symptomy astmy występują czasami niezależnie od powyższych czynników, np. na skutek przewlekłego stanu zapalnego w drogach oddechowych.

Spirometria

Podstawowe badanie diagnostyczne, które mierzy objętość oraz przepływ powietrza, które pacjent wdycha i wydycha, a także szybkość tego przepływu. Spirometria pozwala ocenić funkcjonowanie płuc, a także wykryć ewentualne utrudnienia w przepływie powietrza, które mogą być spowodowane zwężeniem dróg oddechowych charakterystycznym dla astmy. Regularne przeprowadzanie badania pozwala na ocenę skuteczności terapii oraz przewidywanie możliwego pogorszenia stanu zdrowia.

Próba rozkurczowa

Badanie diagnostyczne przeprowadzane w celu oceny odwracalności obturacji dróg oddechowych, szczególnie w kontekście astmy i przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP). W ramach próby rozkurczowej pacjent wykonuje spirometrię przed i po zastosowaniu leku rozszerzającego oskrzela, zwykle salbutamolu. 

Próba rozkurczowa składa się z następujących etapów:

• Spirometria przed podaniem leku – pacjent wykonuje pierwsze badanie spirometryczne, które pozwala ocenić funkcję płuc i wykryć ewentualne zwężenie dróg oddechowych.
• Podanie leku rozszerzającego oskrzela – prowadzi do poprawy przepływu powietrza w drogach oddechowych.
• Spirometria po podaniu leku – po pewnym czasie (zwykle kilku minutach) przeprowadza się drugie badanie spirometryczne, aby sprawdzić, czy doszło do poprawy wyników (zwłaszcza objętości wydechowej).

Jeśli po podaniu leku rozszerzającego oskrzela nastąpi wzrost objętości wydechowej (szczególnie FEV1, czyli wymuszona objętość wydechu w 1 sekundzie), wskazuje to na odwracalność obturacji, co jest typowe dla astmy. W przypadku braku poprawy lub minimalnej poprawy, może to sugerować, że pacjent ma przewlekłą obturacyjną chorobę płuc (POChP), w której obturacja jest mniej odwracalna.

Inne badania

W diagnostyce astmy oskrzelowej, poza podstawowymi badaniami często jest konieczne przeprowadzenie dodatkowych testów. Pozwalają one nie tylko na potwierdzenie rozpoznania, ale także na określenie przyczyn choroby oraz różnicowanie z innymi schorzeniami.

• Testy alergiczne – pomagają określić, czy astma ma podłoże alergiczne. U osób z astmą alergiczną kontakt z alergenami może nasilać objawy choroby. W celu wykrycia takich alergii wykonuje się testy skórne, które pomagają zidentyfikować reakcję na konkretne alergeny, oraz badania krwi na poziom przeciwciał IgE (immunoglobulina E), które są odpowiedzialne za reakcje alergiczne. 
• Test prowokacyjny z metacholiną – metacholina jest substancją, która w małych dawkach powoduje zwężenie oskrzeli u osób z nadreaktywnością typową dla astmy. Podczas testu pacjent wykonuje spirometrię przed i po podaniu metacholiny. Jeśli po podaniu substancji dochodzi do znaczącego spadku parametrów spirometrycznych, świadczy to o zwiększonej reaktywności oskrzeli, co może wskazywać na astmę lub inne choroby dróg oddechowych. Wspomniany test jest szczególnie przydatny, gdy wyniki standardowej spirometrii nie są jednoznaczne.
• Badanie RTG (rentgenowskie) – nie jest stosowane w celu diagnozowania astmy, ponieważ jest to choroba funkcjonalna – z tego względu zmiany w płucach nie będą widoczne na zdjęciu rentgenowskim. Badanie pomaga jednak wykluczyć inne przyczyn problemów z oddychaniem – np. infekcje, zapalenie płuc czy rozedmę – które mogą dawać objawy podobne do astmy.
• Pełna morfologia krwi – pozwala na wykrycie zmian, które mogą wskazywać na stany zapalne, np. podwyższony poziom eozynofili. Eozynofile to komórki biorące udział w reakcjach alergicznych i zapalnych, a ich wysoki poziom we krwi może sugerować nasilenie astmy lub reakcję alergiczną. Warto podkreślić, że morfologia krwi pomaga również w ocenie ogólnego stanu zapalnego organizmu, co jest istotne w monitorowaniu astmy.

Astma oskrzelowa – leczenie

Leczenie astmy powinno być skoncentrowane na łagodzeniu objawów, a także na zapobieganiu trwałym uszkodzeniom dróg oddechowych (tzw. remodeling), które są następstwem przewlekłego stanu zapalnego.

Farmakoterapia w leczeniu astmy

Terapia obejmuje stosowanie leków rozszerzających oskrzela i przeciwzapalnych, które pomagają w kontrolowaniu objawów oraz zmniejszeniu częstotliwości i nasilenia ataków astmy. Leki te dzielą się na kilka grup w zależności od specyfiki i czasu ich działania. 

• Leki rozszerzające oskrzela
  • Leki krótko działające beta2-mimetyki (SABA, short-acting beta agonists), np. salbutamol – stosowane doraźnie w przypadku nagłego skurczu oskrzeli. Działają szybko, rozluźniając mięśnie gładkie oskrzeli, co prowadzi do przywrócenia drożności dróg oddechowych. Zwykle mają postać inhalatorów, które pacjent stosuje w razie potrzeby, aby natychmiast złagodzić duszność.
  • Leki długo działające beta2-mimetyki (LABA, long-acting beta agonists), np. salmeterol, formoterol – stosowane regularnie w celu zapobiegania objawom astmy oraz kontrolowania stanu zapalnego w drogach oddechowych. Ich działanie polega na długotrwałym rozkurczu oskrzeli, co sprawia, że są skuteczne w leczeniu przewlekłym i pomagają utrzymać stabilny stan zdrowia pacjenta.
• Leki przeciwzapalne
  • Glikokortykosteroidy wziewne, np. beclometazon, flutikazon – są najczęściej stosowanymi lekami przeciwzapalnymi w leczeniu astmy. Zmniejszają stan zapalny w oskrzelach, poprawiają ich funkcjonowanie i zmniejszają reakcję na czynniki wywołujące objawy. Leki te są stosowane codziennie (nawet gdy pacjent nie odczuwa objawów), aby zapobiec nawrotom astmy.
  • Leki antyleukotrienowe, np. montelukast – stosowane w leczeniu astmy alergicznej pomagają w kontrolowaniu stanów zapalnych poprzez blokowanie działania leukotrienów, które są mediatorami zapalnymi.

Leczenie biologiczne astmy

Leczenie biologiczne to nowoczesna i wysoce skuteczna metoda terapii stosowana głównie w przypadkach ciężkiej astmy, która nie reaguje odpowiednio na tradycyjną terapię farmakologiczną – glikokortykosteroidy wziewne czy leki rozszerzające oskrzela. 

Terapia polega na stosowaniu specjalistycznych leków biologicznych, które „celują” w konkretne mechanizmy zapalne odpowiedzialne za rozwój i nasilenie objawów choroby. Blokują one działanie określonych białek lub komórek układu odpornościowego, takich jak immunoglobulina E (IgE), interleukiny IL-4, IL-5 i IL-13, które odgrywają fundamentalną rolę w procesach zapalnych wywołujących astmę. Wybór formy podania (wstrzyknięcia podskórne, wstrzyknięcia dożylne, inhalacje) zależy od konkretnego leku oraz indywidualnych potrzeb pacjenta.

Najczęściej stosowane leki biologiczne to: 

• omalizumab (przeciwciało przeciwko IgE),
• mepolizumab, reslizumab (przeciwciała przeciwko IL-5),
• dupilumab (przeciwciało przeciwko IL-4 i IL-13).

Leczenie biologiczne znacząco poprawia jakość życia pacjentów z astmą trudną do kontrolowania. Terapia przyczynia się do zmniejszenia liczby zaostrzeń, łagodzenia przewlekłych objawów oraz ograniczenia potrzeby stosowania doustnych glikokortykosteroidów, które mogą wywoływać liczne działania niepożądane przy długotrwałym stosowaniu.

Jeśli chodzi o leczenie biologiczne astmy, skutki uboczne mogą obejmować: reakcje alergiczne (wysypka, obrzęk, problemy z oddychaniem), kaszel, bóle głowy, gardła, mięśni i stawów, a także zwiększoną podatność na infekcje. Rzadko występują reakcje anafilaktyczne czy zmiany w liczbie komórek krwi. Ważne, aby pacjenci regularnie monitorowali swoje zdrowie i zgłaszali wszelkie niepokojące objawy lekarzowi.

Stopnie leczenia astmy

GINA (Global Initiative for Asthma, Globalna Inicjatywa na Rzecz Zwalczania Astmy) w swoich zaleceniach przyjmuje podejście etapowe („stepwise approach”), które polega na dostosowywaniu intensywności leczenia do poziomu kontroli objawów i ryzyka zaostrzeń. W terapii dąży się do uzyskania jak najlepszej kontroli astmy przy możliwie najmniejszym obciążeniu leczeniem.

Jakie są podstawowe założenia strategii GINA?

• Unikanie monoterapii krótko działającym beta2-mimetykiem (SABA), ponieważ zwiększa ona ryzyko zaostrzeń.
• Wprowadzenie leczenia kontrolującego już na najniższym stopniu (np. niskie dawki wziewnych glikokortykosteroidów (ICS, Inhaled Corticosteroids) stosowanych doraźnie z formoterolem).
• Stopniowe dostosowywanie leczenia w zależności od kontroli objawów i ryzyka zaostrzeń.
• Utrzymywanie jak najniższej skutecznej dawki leków kontrolujących.

Stopnie leczenia (GINA 2024)

• Stopień 1. – doraźne stosowanie kombinacji ICS + formoterol (np. budesonid + formoterol) w razie potrzeby.
• Stopień 2. – regularne, niskie dawki ICS lub ICS + formoterol doraźnie.
• Stopień 3. – codzienne stosowanie niskich dawek ICS + LABA (np. formoterol), z możliwością stosowania tej samej kombinacji doraźnie (SMART).
• Stopień 4. – średnie lub wysokie dawki ICS + LABA, rozważenie dodatkowych leków (np. LAMA, long-acting muscarinic antagonist, długo działającego antagonisty receptorów muskarynowych lub antagonisty leukotrienów).
• Stopień 5. – konsultacja specjalistyczna, leczenie biologiczne (np. przeciwciała monoklonalne: omalizumab, mepolizumab, dupilumab), wysokie dawki ICS + LABA, rozważenie LAMA.

Nieleczona astma

Nieleczona astma oskrzelowa może prowadzić do poważnych powikłań zdrowotnych: przewlekłego zapalenia oskrzeli, zwłóknienia płuc czy zwiększonego ryzyka infekcji dróg oddechowych. Brak odpowiedniej terapii i niewłaściwe stosowanie leków znacznie podnoszą ryzyko zaostrzeń choroby, które w skrajnych przypadkach mogą zagrażać życiu. Gdy choroba nie jest kontrolowana przez długi czas, może prowadzić do rozwoju niewydolności oddechowej.

Leczenie astmy – domowe sposoby

Chociaż astma jest chorobą przewlekłą i wymaga specjalistycznego leczenia, istnieją pewne domowe sposoby, które mogą łagodzić jej objawy oraz wspomagać farmakoterapię. 

Unikanie alergenów

W przypadku astmy alergicznej kluczowe znaczenie ma unikanie ekspozycji na alergeny (roztocza kurzu domowego, sierść zwierząt, pyłki roślin, pleśń, dym tytoniowy) oraz inne alergeny środowiskowe, które mogą zaostrzać przebieg choroby. Warto stosować pokrowce antyalergiczne na materace i poduszki, regularnie prać pościel w wysokiej temperaturze oraz dbać o czystość w domu. Oczyszczacze powietrza wyposażone w filtry HEPA mogą skutecznie redukować ilość alergenów unoszących się w powietrzu.

Prawidłowa wilgotność powietrza

Zbyt suche powietrze prowadzi do wysuszenia błon śluzowych i nasila objawy astmy, dlatego warto utrzymywać wilgotność powietrza na poziomie 40–60%. W sezonie grzewczym przydatne mogą okazać się nawilżacze powietrza. Należy pamiętać, że zbyt wysoka wilgotność może sprzyjać rozwojowi pleśni i roztoczy, dlatego warto regularnie kontrolować jej poziom w pomieszczeniach.

Inhalacje z soli fizjologicznej

Inhalacje z soli fizjologicznej to skuteczny sposób na oczyszczenie dróg oddechowych oraz nawilżenie błon śluzowych. Regularnie wykonywane wspomagają leczenie farmakologiczne i zmniejszają częstotliwość ataków astmy. Choć nie mają one bezpośredniego działania przeciwzapalnego, pomagają w łagodzeniu stanów zapalnych oraz w usuwaniu nadmiaru śluzu z dróg oddechowych. Można je przeprowadzać przy użyciu inhalatorów lub nebulizatorów. 

Regularne ćwiczenia fizyczne

Aktywność fizyczna jest potrzebna do utrzymania dobrej kondycji układu oddechowego i ogólnego stanu zdrowia. Zalecane są ćwiczenia aerobowe (spacerowanie, pływanie, jazda na rowerze czy joga), które poprawiają wydolność oddechową i wzmacniają mięśnie klatki piersiowej. Intensywnego wysiłku fizycznego należy unikać jednak w przypadku niskich temperatur oraz wysokiej wilgotności powietrza, ponieważ takie warunki mogą prowokować napady astmy. Intensywność ćwiczeń trzeba dostosować do indywidualnych potrzeb i możliwości. 

Techniki oddechowe i relaksacyjne

Stosowanie technik oddechowych i relaksacyjnych (metoda Buteyko czy techniki oddechowe w ramach jogi) może pomóc w lepszej kontroli objawów astmy i zmniejszeniu częstotliwości napadów. Ćwiczenia te uczą prawidłowego oddychania, poprawiają wydolność płuc oraz redukują stres, który często nasila objawy astmy.

Zdrowa dieta i styl życia

Spożywanie produktów bogatych w przeciwutleniacze, witaminy C i E, kwasy omega-3 oraz błonnik wspomaga odporność organizmu i łagodzi stany zapalne. Należy unikać przetworzonych artykułów spożywczych oraz ograniczyć spożycie soli, cukru i konserwantów. Dodatkowo rzucenie palenia oraz unikanie ekspozycji na dym papierosowy są niezbędne w leczeniu astmy (dym papierosowy nasila objawy choroby).