Prawidłowe ciśnienie i nadciśnienie u dzieci

Najważniejsze informacje:

• Zaleca się, aby co najmniej raz w roku mierzyć ciśnienie tętnicze krwi dzieciom powyżej 3. roku życia.
• Problemy związane z wysokim ciśnieniem mogą dotyczyć również dzieci i młodzieży. Niestety, nadciśnienie tętnicze u dzieci często nie daje żadnych objawów.
• Prawidłowe ciśnienie krwi u dzieci różni się w zależności od wieku. Nadciśnienie tętnicze diagnozowane jest wtedy, gdy wartości ciśnienia znajdują się powyżej 95 centyla.
• Leczenie nadciśnienia tętniczego u dzieci polega na zmianie diety i zwiększeniu aktywności fizycznej, a w niektórych przypadkach również farmakoterapii.

Badania wskazują, że nadciśnienie tętnicze to problem dotyczący 3-5% dzieci i młodzieży w wieku od 0 do 18 lat. W przypadku najmłodszych diagnozuje się zarówno pierwotne nadciśnienie tętnicze, jak i nadciśnienie wtórne. Często jest to efekt otyłości i związanych z nią zaburzeń, takich jak np. podwyższone stężenie cholesterolu i trójglicerydów. Dowiedz się, jakie jest prawidłowe ciśnienie u dzieci, jak się objawia i na czym polega jego leczenie.

Ciśnienie krwi u dziecka – kiedy należy je mierzyć?

Polskie Towarzystwo Nadciśnienia Tętniczego zaleca, aby podczas badań przesiewowych mierzyć ciśnienie tętnicze dzieciom powyżej 3. roku życia. Takie badanie warto przeprowadzać co najmniej raz w roku podczas rutynowej wizyty u lekarza lub w sytuacji, gdy u dziecka rozwija się infekcja. Pozwala to na wczesne wykrycie nieprawidłowości związanych z ciśnieniem krwi u najmłodszych.

W przypadku młodszych dzieci (poniżej 3. roku życia) nie ma konieczności przeprowadzania badań profilaktycznych. Wyjątkiem są takie sytuacje jak:

• wcześniactwo;
• niska masa urodzeniowa dziecka;
• leczenie na oddziale intensywnej terapii noworodka w okresie okołoporodowym;
• wady wrodzone;
• nowotwory;
• nawracające infekcje układu moczowego;
• przeprowadzona transplantacja lub przeszczep;
• wzrost ciśnienia śródczaszkowego;
• choroby powiązane z nadciśnieniem tętniczym, np. stwardnienie guzowate;
• występowanie typowych objawów w nadciśnieniu tętniczym, takich jak np. bóle głowy, krwawienie z nosa, duszność, zaburzona koncentracja, obniżony nastój.

Pomiary ciśnienia tętniczego u dzieci i młodzieży – jak je wykonać?

Pomiar ciśnienia tętniczego u dziecka wymaga precyzji i uwzględnienia kilku kluczowych czynników, aby wyniki były wiarygodne. Oto, jak wykonać pomiar ciśnienia u malucha:

1. wybór odpowiedniego sprzętu – należy użyć mankietu dostosowanego do obwodu ramienia dziecka. Zbyt mały mankiet zawyży wynik, a zbyt duży zaniży. Można skorzystać również z ciśnieniomierza automatycznego, jednak po upewnieniu się, że jest skalibrowany i odpowiedni dla dzieci;
2. przygotowanie dziecka – dziecko powinno być spokojne i zrelaksowane, a także siedzieć w wygodnej pozycji przez co najmniej 5 minut przed pomiarem. Ważne jest też, aby dziecko unikało aktywności fizycznej i stresu na krótko przed pomiarem;
3. prawidłowe ustawienie – dziecko należy posadzić w wygodnym fotelu, z opartymi plecami  i nogami płasko na podłodze. Ramię, na którym będzie dokonywany pomiar, powinno być na poziomie serca, swobodnie spoczywać na stole lub oparciu;
4. zakładanie mankietu – mankiet należy umieścić na gołym ramieniu, bezpośrednio powyżej łokcia, upewniając się, że dobrze przylega, ale nie za ciasno. Dolny brzeg mankietu powinien znajdować się około 2-3 cm powyżej zgięcia łokciowego;
5. wykonanie pomiaru – pomiar należy przeprowadzić zgodnie z instrukcjami urządzenia. Jeżeli pomiar jest wykonywany ręcznie przy użyciu stetoskopu i manometru, należy powoli wypuszczać powietrze z mankietu, słuchając jednocześnie pierwszego i ostatniego dźwięku tętna;
6. dokonanie kilku pomiarów – zaleca się wykonanie 3 pomiarów z odstępami kilku minut i zanotowanie średniego wyniku. Pierwszy pomiar często jest wyższy z powodu stresu dziecka;
7. interpretacja wyników – wynik pomiaru należy porównać z normami ciśnienia krwi dla danej grupy wiekowej, wzrostu i płci dziecka. Normy te różnią się w zależności od wieku, dlatego ważne jest, aby znać właściwe przedziały.

Prawidłowe ciśnienie u dzieci i młodzieży – ile wynosi?

Normy ciśnienia krwi różnią się w zależności od wieku dziecka, płci, a nawet wagi. Należy też pamiętać, że wartość prawidłowego ciśnienia krwi wzrasta wraz z wiekiem.

Normy ciśnienia tętniczego u dzieci: 

• noworodki do 1. miesiąca życia: 60-90/20-60 mm Hg;
• dzieci do 1. roku życia: 87-105/53/66 mm Hg;
• dzieci w wieku 1-3 lata: 95-105/53/66 mm Hg;
• dzieci w wieku 4-6 lat: 95-110/56-70 mm Hg;
• dzieci w wieku 7-10 lat: 97-120/57-71 mm Hg;
• nastolatki do 18. roku życia: 112-128/66-80 mm Hg.

Przyjmuje się, że prawidłowe ciśnienie u nastolatków powinno wynosić maksymalnie 120/80 mm Hg. Wyższa wartość ciśnienia krwi wskazuje na nadciśnienie tętnicze.

Wysokie ciśnienie i nadciśnienie u dziecka – normy ciśnienia krwi

Zgodnie z wynikami raportu The Fourth Report on the Diagnosis, Evaluation, and Treatment of High Blood Pressure in Children and Adolescents wysokie ciśnienie i nadciśnienie tętnicze u dziecka diagnozuje się na podstawie siatek centylowych i poniższych pomiarów:

• prawidłowe ciśnienie u dzieci: poniżej 90. percentyla;
• wysokie prawidłowe ciśnienie tętnicze: pomiędzy 90. a 95. percentylem;
• nadciśnienie tętnicze I stopnia: pomiędzy 95. a 99. percentylem plus 5 mm Hg;
• nadciśnienie tętnicze II stopnia: powyżej 99 percentyla plus 5 mm Hg.

Co ważne, nadciśnienia tętniczego nie diagnozuje się u dzieci podczas jednej wizyty u lekarza. W wielu przypadkach podwyższone wartości ciśnienia są związane ze stresem i samą wizytą w gabinecie lekarskim (tzw. nadciśnienie białego fartucha). Aby móc rozpoznać nadciśnienie u dziecka, ważne jest przeprowadzenie szczegółowego wywiadu z rodzicem, a także wykonanie badań laboratoryjnych, USG jamy brzusznej, badania dna oka, echo serca i badania toksykologicznego.

Nadciśnienie tętnicze u dzieci w wieku szkolnym i przedszkolnym – przyczyny i objawy

U dzieci mogą pojawić się oba typy nadciśnienia:

• nadciśnienie pierwotne, czyli nadmierny wzrost ciśnienia bez jednoznacznie zdefiniowanej przyczyn. Obserwowane jest głównie u dzieci powyżej 12. roku życia;
• nadciśnienie wtórne (objawowe), które jest następstwem stanu chorobowego, w przebiegu którego dochodzi do wzrostu wartości ciśnienia tętniczego. U niemal wszystkich dzieci (około 95% przypadków) występuje nadciśnienie tętnicze wtórne.

W zależności od wieku przyczyny nadciśnienia tętniczego u najmłodszych obejmują:

• noworodki i niemowlęta do 1. roku życia: wady wrodzone nerek, zakrzep tętnicy nerkowej, choroby zapalne nerek, guzy nerek, koarktacja aorty, hiperkalcemia;
• dzieci w wieku 1-6 lat: choroby zapalne nerek, koarktacja aorty, wady naczyń nerkowych, hiperkalcemia, choroby tarczycy;
• dzieci w wieku 6-10 lat: zwężenie tętnicy nerkowej, choroby tarczycy, schorzenia zapalne nerek, guz chromochłonny, nadciśnienie tętnicze pierwotne;
• dzieci powyżej 10. roku życia: nadciśnienie tętnicze pierwotne, choroby zapalne miąższu nerek.

Niestety, w wielu przypadkach objawy nadciśnienia u dzieci są mało charakterystyczne, a nawet mogą nie pojawić się w ogóle. Przeważnie obserwuje się takie dolegliwości jak np. ból głowy, zaburzenia snu, nadpobudliwość, zwiększona męczliwość, krwawienia z nosa, chudnięcie, upośledzenie czynności nerek.

Leczenie nadciśnienia tętniczego u dzieci

Leczenie nadciśnienia tętniczego u dzieci jest złożonym procesem, który wymaga indywidualnego podejścia, uwzględniającego wiek dziecka, stopień nadciśnienia oraz obecność innych schorzeń. Podstawową kwestią jest w tym przypadku zmiana stylu życia, która powinna obejmować takie elementy jak:

• zdrowa, zbilansowana dieta, obfitująca w owoce, warzywa, pełnoziarniste produkty, niskotłuszczowe produkty mleczne oraz zdrowe tłuszcze. Ważne jest też ograniczenie soli, która znajduje się m.in. w wysoko przetworzonej żywności i fast foodach;
• aktywność fizyczna – regularna aktywność fizyczna jest istotna w kontroli ciśnienia krwi. U najmłodszych zaleca się co najmniej 60 minut umiarkowanej do intensywnej aktywności dziennie;
• kontrola masy ciała – w przypadku dzieci z nadwagą lub otyłością redukcja masy ciała może znacząco obniżyć ciśnienie krwi;
• ograniczenie stresu – ograniczenie narażenia dziecka na sytuacje stresowe oraz działania zmniejszające stres, takie jak techniki relaksacyjne, joga czy odpowiednia ilość snu, mogą być pomocne w obniżeniu ciśnienia rozkurczowego i skurczowego.

W zaawansowanym stadium choroby, które nie reaguje wystarczająco na zmianę stylu życia, konieczne może okazać się też wdrożenie leczenia farmakologicznego. Dzieci powinny być pod stałą opieką lekarza i przyjmować leki przeciwnadciśnieniowe, takie jak inhibitory ACE, beta-blokery, blokery kanałów wapniowych czy diuretyki. Wybór leku zależy od przyczyny nadciśnienia oraz ogólnego stanu zdrowia dziecka. Ważne jest regularne monitorowanie dziecka pod kątem skutków ubocznych leków i ocena skuteczności leczenia.

Pamiętajmy także o tym, że u dzieci często występuje nadciśnienie wtórne, które jest efektem innych schorzeń, takich jak choroby nerek, wady serca czy zaburzenia hormonalne. Leczenie tych chorób i regularne mierzenie ciśnienia może prowadzić do normalizacji ciśnienia krwi.

Niskie ciśnienie krwi u dziecka – skąd się bierze?

Niskie ciśnienie krwi, czyli wartości ciśnienia poniżej 90/60 mm Hg, może powodować szereg nieprzyjemnych objawów, takich jak zawroty głowy, bóle głowy i ogólne poczucie osłabienia. Główne przyczyny takiego stanu to:

• stres;
• odwodnienie organizmu;
• niedobory składników odżywczych;
• alergie lub infekcje.

Aby nie doprowadzić do poważnych powikłań narządowych, ważne jest regularne mierzenie ciśnienia krwi, a także wykonywanie profilaktycznych badań laboratoryjnych.

Jak utrzymać prawidłowe ciśnienie krwi u dzieci?

Utrzymanie prawidłowego ciśnienia krwi u dzieci jest niezbędne dla ich ogólnego zdrowia i rozwoju. Podstawowe działania, które mogą pomóc w utrzymaniu zdrowego poziomu ciśnienia krwi to:

1. zdrowa dieta, z ograniczeniem soli i dużą ilością owoców oraz warzyw (głównie bogatych w potas);
2. regularna aktywność fizyczna, taka jak np. bieganie, jazda na rowerze, pływanie czy gry zespołowe;
3. utrzymanie prawidłowej masy ciała;
4. ograniczenie stresu;
5. regularne pomiary ciśnienia krwi i badania laboratoryjne;
6. unikanie używek, takich jak papierosy i kofeina (dotyczy zwłaszcza nastolatków).

FAQ

Odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące ciśnienia krwi u dzieci i nastolatków.