Plastry antykoncepcyjne – jak działają, gdzie przykleić, czy są skuteczne

Najważniejsze informacje:

• Plastry antykoncepcyjne to nowoczesna metoda antykoncepcji hormonalnej odznaczająca się wygodą stosowania i wysoką skutecznością.
• Hormony zawarte w plastrach (etynyloestradiol i norelgestromin) uwalniają się stopniowo, a efekty ich działania obejmują zahamowanie owulacji, zagęszczenie śluzu szyjkowego i zmiany w obrębie endometrium. 
• Plaster antykoncepcyjny pozostawia się na skórze przez 7 dni. Po 3 tygodniach stosowania plastrów należy zrobić tydzień przerwy.
• W Polsce plastry antykoncepcyjne są dostępne wyłącznie na receptę. Można ją uzyskać podczas wizyty stacjonarnej u ginekologa, lekarza POZ, a także w ramach e-konsultacji.

Plastry antykoncepcyjne to wygodna metoda antykoncepcji hormonalnej. Dowiedz się, jak działają, dla kogo są odpowiednie i czy są bezpieczne. Sprawdź, co warto o nich wiedzieć, zanim zdecydujesz się na tę formę antykoncepcji.

Czym są plastry antykoncepcyjne?

Plastry antykoncepcyjne stanowią formę antykoncepcji hormonalnej. Są przeznaczone do stosowania bezpośrednio na skórę i zaprojektowane tak, by działać przez 7 dni. Przez cały tydzień plaster uwalnia stałą dawkę dwóch hormonów: estrogenu (najczęściej etynyloestradiolu) i progestagenu (najczęściej norelgestrominu). Nowy plaster przykleja się raz w tygodniu przez trzy tygodnie z rzędu, a w czwartym tygodniu robi się przerwę – wtedy zwykle pojawia się krwawienie z odstawienia, przypominające miesiączkę.

Plastry antykoncepcyjne – dla kogo?

Plastry antykoncepcyjne są odpowiednie dla kobiet w wieku rozrodczym (od pierwszej miesiączki do menopauzy), które nie mają przeciwwskazań do stosowania estrogenów. Szczególne korzyści ze stosowania tej formy antykoncepcji mogą odnieść pacjentki, które mają trudności z regularnym przyjmowaniem tabletek doustnych i szukają wygodnej, skutecznej metody zapobiegania ciąży. Zawsze przed rozpoczęciem stosowania plastrów konieczna jest konsultacja z lekarzem, który oceni stan zdrowia pacjentki, wykluczy przeciwwskazania i oceni ryzyko powikłań.

Jaką mają skuteczność plastry antykoncepcyjne?

Plastry antykoncepcyjne to jedna z najskuteczniejszych metod antykoncepcji. Ich skuteczność ocenia się na podstawie wskaźnika Pearla, który odzwierciedla liczbę ciąż na 100 kobiet stosujących daną metodę przez rok. 

Przy idealnym stosowaniu, które obejmuje regularną, prawidłową zmianę plastra co 7 dni i przestrzeganie wszystkich zaleceń zawartych w ulotce, wskaźnik Pearla szacuje się na ok. 0,3–0,9. Oznacza to, że rocznie mniej niż 1 kobieta na 100 stosujących tę metodę zachodzi w ciążę. Z kolei przy typowym stosowaniu, czyli przy uwzględnieniu błędów, takich jak opóźniona zmiana plastra czy nieprawidłowe przyklejenie plastra, wskaźnik Pearla może wynosić około 7–9.

Na skuteczność antykoncepcji mogą wpływać również inne czynniki niż poprawność stosowania, np. masa ciała i interakcje z innymi lekami.

Plastry czy tabletki antykoncepcyjne – czy różnią się skutecznością?

Plastry i tabletki antykoncepcyjne dwuskładnikowe (zawierające estrogen i progestagen) mają bardzo podobną skuteczność. Obie metody, przy prawidłowym stosowaniu, zapewniają wysoki poziom ochrony przed ciążą. Kluczowa różnica polega na sposobie użycia – tabletki należy przyjmować codziennie o stałej porze, a plaster zmienia się raz w tygodniu, co może zmniejszać ryzyko pominięcia dawki. Dla kobiet, które mają trudności z regularnym przyjmowaniem tabletek, plastry mogą być wygodniejszą i potencjalnie skuteczniejszą opcją, choć biologicznie obie metody są równie efektywne.

Jak działają plastry antykoncepcyjne?

Plastry antykoncepcyjne działają na zasadzie systematycznego uwalniania hormonów przez skórę do krwioobiegu. Zawierają dwa składniki hormonalne: etynyloestradiol (syntetyczny estrogen) oraz norelgestromin (syntetyczny progestagen), które zapobiegają ciąży w następujących mechanizmach:

• hamowanie owulacji – blokują wydzielanie gonadotropin (LH i FSH) przez przysadkę mózgową, co uniemożliwia dojrzewanie i uwalnianie komórki jajowej z jajnika,
• zmiana właściwości śluzu szyjkowego – progestagen powoduje zagęszczenie śluzu szyjkowego, utrudnia plemnikom dotarcie do komórki jajowej,
• zmiany w błonie śluzowej macicy – endometrium staje się mniej podatne na implantację zapłodnionej komórki jajowej. 

Dwuskładnikowe plastry antykoncepcyjne – jakie hormony zawierają?

Plastry antykoncepcyjne dostępne w Polsce zawierają stały zestaw hormonalnych substancji czynnych – etynyloestradiol i norelgestromin. 

• Etynyloestradiol to syntetyczny estrogen, który stabilizuje cykl miesiączkowy i wspomaga hamowanie owulacji.
• Norelgestromin to syntetyczny progestagen, który zagęszcza śluz szyjkowy i wpływa na endometrium, utrudniając implantację zapłodnionej komórki jajowej.

Połączenie tych dwóch hormonów zapewnia wysoką skuteczność antykoncepcyjną i korzystny profil bezpieczeństwa.

Jakie plastry antykoncepcyjne są dostępne w Polsce?

Aktualnie w Polsce dostępna jest tylko jedna marka plastrów antykoncepcyjnych. Są to plastry Evra, które uwalniają 203 µg etynyloestradiolu i 33,9 µg norelgestrominu na dobę.

Po jakim czasie działają plastry antykoncepcyjne?

Plastry antykoncepcyjne zapewniają natychmiastową ochronę przed ciążą, jeśli pierwszy plaster zostanie przyklejony w pierwszym dniu cyklu miesiączkowego. W przypadku późniejszego rozpoczęcia ich stosowania, skuteczność nie jest natychmiastowa, dlatego przez 7 dni należy stosować dodatkowe zabezpieczenie (np. prezerwatywę).

Plastry antykoncepcyjne – jak stosować?

Plastry antykoncepcyjne są wygodne i proste do stosowania. Należy zapoznać się z informacjami zawartymi w ulotce, aby wiedzieć, kiedy rozpocząć terapię, kiedy i jak zmieniać plastry oraz co zrobić w razie odklejenia się plastra. Regularność i znajomość schematu stosowania są kluczowe dla zachowania pełnej ochrony antykoncepcyjnej.

Kiedy przykleić plaster antykoncepcyjny? Jak zacząć stosować?

Jeśli pacjentka nie stosowała wcześniej antykoncepcji hormonalnej, najlepszym momentem na rozpoczęcie terapii jest pierwszy dzień krwawienia miesiączkowego. Wówczas ochrona przed ciążą jest natychmiastowa i nie ma potrzeby stosowania dodatkowych metod antykoncepcji. Jeśli jednak od rozpoczęcia miesiączki minął jeden dzień lub więcej, konieczna może być czasowa ochrona barierowa (np. prezerwatywa) przez pierwszy tydzień stosowania plastrów. W takich przypadkach zaleca się konsultację z lekarzem.

Przy zmianie metody antykoncepcji z doustnych tabletek dwuskładnikowych, należy poczekać na krwawienie z odstawienia i nakleić pierwszy plaster w ciągu 24 godzin od jego rozpoczęcia. Taki schemat zapewnia ciągłość ochrony. Jeśli plaster zostanie założony później, przez 7 dni konieczne jest stosowanie dodatkowego zabezpieczenia.

W przypadku zmiany z mini-pigułki, wkładki domacicznej lub zastrzyku antykoncepcyjnego, pierwszy plaster można zastosować od razu – odpowiednio w dniu odstawienia tabletki, usunięcia wkładki lub dniu planowanego kolejnego zastrzyku. Także i w tym przypadku, do 8. dnia cyklu należy stosować dodatkową niehormonalną metodę ochrony przed ciążą.

Gdzie nakleić plaster antykoncepcyjny?

Plastry antykoncepcyjne należy przyklejać na suchą, czystą i nieuszkodzoną skórę. Najlepsze miejsca to:

• zewnętrzna część ramienia,
• dolna część brzucha,
• pośladek,
• górna część tułowia (z wyjątkiem piersi).

Miejsce aplikacji trzeba zmieniać co tydzień, aby uniknąć podrażnień skóry. Plaster powinien być dobrze dociśnięty, szczególnie na brzegach, aby zapewnić pełny kontakt ze skórą i skuteczne uwalnianie hormonów.

Co zrobić w przypadku odklejenia się plastra antykoncepcyjnego?

Jeśli plaster odklei się na krócej niż 24 godziny, można go przykleić ponownie lub zastosować nowy, zachowując ten sam harmonogram zmiany. W takiej sytuacji nie ma potrzeby stosowania dodatkowego zabezpieczenia. W przypadku, gdy plaster był odklejony od skóry na więcej niż 24 godziny (zwłaszcza w pierwszym tygodniu cyklu), należy założyć nowy plaster i rozpocząć nowy cykl stosowania. Wówczas przez 7 dni konieczne jest stosowanie dodatkowej metody antykoncepcji, np. prezerwatywy.

Plaster antykoncepcyjny a okres – kiedy się pojawi?

Krwawienie z odstawienia pojawia się podczas siedmiodniowej przerwy w stosowaniu plastrów. Rozpoczyna się ono na ogół kilka dni po zdjęciu ostatniego plastra i przypomina miesiączkę. U niektórych kobiet krwawienie może być słabsze niż zwykle lub może wystąpić plamienie. Jeżeli krwawienie nie pojawi się, warto skonsultować się z lekarzem, zwłaszcza jeśli plaster był stosowany nieregularnie.

Czy plastry antykoncepcyjne są bezpieczne?

Plastry antykoncepcyjne uznaje się za bezpieczną metodę zapobiegania ciąży, pod warunkiem że są stosowane zgodnie z zaleceniami i u kobiet bez przeciwwskazań zdrowotnych. Podobnie jak każdy lek, mogą wywoływać działania niepożądane. Ze względu na zawartość etynyloestradiolu oraz norelgestrominu, które wpływają na gospodarkę hormonalną i krzepnięcie krwi, plastry antykoncepcyjne mogą sprzyjać występowaniu zdarzeń sercowo-naczyniowych i nieznacznie zwiększać ryzyko występowania niektórych nowotworów. 

Plastry antykoncepcyjne – możliwe skutki uboczne

Działania niepożądane plastrów antykoncepcyjnych mogą mieć różny charakter i nasilenie. Najwięcej kobiet korzystających z tej metody skarży się na nudności, tkliwość piersi i bóle głowy. Często obserwuje się także:

• zaburzenia nastroju, 
• zmęczenie, 
• zawroty głowy, 
• trądzik, 
• wymioty, 
• biegunki, 
• migreny, 
• wzrost masy ciała,
• zmiany cyklu miesięcznego,
• bóle mięśniowe,
• bóle brzucha,
• bolesne krwawienia,
• zakażenia grzybicze pochwy.

Część kobiet zauważa u siebie reakcje miejscowe na skórze, takie jak zaczerwienienie, świąd czy pieczenie. Mogą one wynikać z niewłaściwego przyklejenia plastra lub nadwrażliwości na materiał samoprzylepny. 

Poważne skutki uboczne plastrów antykoncepcyjnych występują rzadziej, jednak mogą mieć poważny charakter i wymagają pilnej pomocy medycznej. Należą do nich m.in. zawał serca, udar mózgu, zakrzepica żył głębokich i zatorowość płucna. 

Przeciwwskazania do stosowania plastrów antykoncepcyjnych

U niektórych kobiet stosowanie plastrów antykoncepcyjnych nie jest bezpieczne ze względów zdrowotnych. Najważniejsze przeciwwskazania to:

• zakrzepica żył głębokich, zatorowość płucna lub zatory w innych narządach obecnie lub w przeszłości,
• zaburzenia wpływające na krzepliwość krwi (np. niedobór białka C, niedobór białka S, niedobór antytrombiny III, czynnik V Leiden, przeciwciała antyfosfolipidowe),
• planowany zabieg chirurgiczny lub długotrwałe unieruchomienie,
• przebyty zawał serca lub udar,
• dusznica bolesna obecnie lub w przeszłości,
• przebyty przemijający napad niedokrwienny,
• ciężka cukrzyca z uszkodzeniem naczyń krwionośnych,
• bardzo wysokie ciśnienie tętnicze,
• bardzo wysoki poziom cholesterolu lub trójglicerydów,
• hiperhomocysteinemia,
• migrena z aurą obecnie lub w przeszłości,
• ciężka niewydolność wątroby obecnie lub w przeszłości i utrzymująca się nieprawidłowa czynność wątroby,
• nowotwór wątroby obecnie lub w przeszłości,
• rak piersi lub nowotwór narządów płciowych obecnie lub w przeszłości (lub podejrzenie),
• niewyjaśnione krwawienie z pochwy,
• ciąża lub podejrzenie ciąży,
• uczulenie na substancje czynne lub inny składnik leku.

Plastry antykoncepcyjne a zakrzepica

Hormonalna antykoncepcja zwiększa ryzyko wystąpienia żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej. Badania sugerują, że ryzyko zakrzepicy przy stosowaniu plastrów może wynosić 6–12 przypadków na 10 000 kobiet rocznie. Dla porównania, w populacji niestosującej antykoncepcji hormonalnej ryzyko to jest szacowane na ok. 2 przypadki na 10 000 rocznie. 

U niektórych kobiet prawdopodobieństwo wystąpienia zakrzepicy jest wyższe. Dotyczy to przede wszystkim kobiet z nadwagą, po 35. roku życia, długotrwale unieruchomionych (np. po operacji), krótko po porodzie i z przypadkami zakrzepicy u członków rodziny w młodym wieku.

Plastry antykoncepcyjne a libido

Wpływ plastrów antykoncepcyjnych na libido może być różny, w zależności od indywidualnej reakcji organizmu na zawarte w nich hormony, przy czym większość kobiet nie zauważa zmiany popędu płciowego. U części użytkowniczek plastrów obserwuje się spadek popędu seksualnego, który może być związane z działaniem etynyloestradiolu i zwiększonym poziomem globuliny wiążącej hormony płciowe (SHBG). Z drugiej strony, niektóre pacjentki zgłaszają wzrost libido dzięki stabilizacji gospodarki hormonalnej, zmniejszeniu objawów napięcia przedmiesiączkowego i bolesnych miesiączek. W badaniach nie wykazano jednoznacznej zależności między stosowaniem plastrów a zmianą libido, dlatego każdy przypadek warto rozpatrywać indywidualnie. 

Jak odstawić plastry antykoncepcyjne?

Plastry antykoncepcyjne można odstawić w dowolnym momencie. Najlepiej jest po prostu nie naklejać nowego plastra po tygodniu przerwy. Po zaprzestaniu stosowania plastrów kobiet płodność zazwyczaj powraca szybko. U części kobiet krwawienia mogą być początkowo skąpe, nieregularne lub mogą w ogóle nie występować. Pacjentki, które nie planują ciąży, powinny skonsultować się z lekarzem i omówić z nim inne sposoby zapobiegania ciąży.

Plastry antykoncepcyjne – zalety i wady

Plastry antykoncepcyjne to popularna i wygodna metoda hormonalnego zapobiegania ciąży, która sprawdzi się szczególnie u kobiet prowadzących aktywny tryb życia. Tak jak każda forma antykoncepcji, plastry mają swoje mocne i słabe strony, które warto rozważyć przed podjęciem decyzji o stosowaniu.

Czy plastry antykoncepcyjne są na receptę?

W Polsce plastry antykoncepcyjne są dostępne wyłącznie na receptę. Mogą być stosowane wyłącznie wtedy, gdy lekarz uzna to za bezpieczne dla pacjentki. Konieczne jest wykluczenie przeciwwskazań i uwzględnienie licznych środków ostrożności. Lekarz przed wystawieniem recepty dokonuje indywidualnej oceny ryzyka powikłań zakrzepowo-zatorowych.

Czy można kupić plastry antykoncepcyjne bez recepty?

W sprzedaży nie ma plastrów antykoncepcyjnych bez recepty. Stosowanie preparatów hormonalnych bez nadzoru lekarza może być niebezpieczne, przede wszystkim ze względu na możliwość wystąpienia zakrzepicy. 

Jak uzyskać receptę na plastry antykoncepcyjne? Kto może przepisać?

Receptę na plastry antykoncepcyjne może wystawić każdy lekarz. Najczęściej robią to ginekolodzy po wcześniejszym zbadaniu pacjentki w gabinecie. O wystawienie recepty na plastry można poprosić również lekarza podstawowej opieki zdrowotnej. E-receptę na plastry antykoncepcyjne można uzyskać również podczas konsultacji online.

FAQ