Leczenie reumatoidalnego zapalenia stawów (RZS)

Najważniejsze informacje

• Diagnostyka reumatoidalnego zapalenia stawów (RZS) opiera się na ocenie objawów klinicznych oraz wynikach badań laboratoryjnych (m.in. czynnik reumatoidalny – RF, przeciwciała anty-CCP, CRP, OB). Istotną rolę odgrywają także badania obrazowe – RTG, USG czy MRI. Diagnozę wspierają kryteria klasyfikacyjne ACR/EULAR. 
• Leczenie RZS koncentruje się na osiągnięciu remisji, zahamowaniu postępu choroby oraz poprawie jakości życia pacjenta. Skuteczna terapia wymaga regularnych wizyt u reumatologa i bieżącego dostosowywania terapii do indywidualnej odpowiedzi organizmu. 
• W terapii stosuje się klasyczne leki modyfikujące przebieg choroby (np. metotreksat), preparaty biologiczne (np. inhibitory TNF-α) oraz nowoczesne inhibitory kinaz JAK. Doraźnie wykorzystywane są również niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) i glikokortykosteroidy. 
• Rehabilitacja i fizjoterapia stanowią ważne uzupełnienie leczenia – pomagają zachować sprawność ruchową, zmniejszyć dolegliwości bólowe oraz poprawić zakres ruchu. 

Wczesna diagnoza reumatoidalnego zapalenia stawów (RZS) jest istotna ze względu na tzw. okno terapeutyczne – okres, w którym wdrożenie odpowiedniego leczenia może znacząco zahamować rozwój choroby i zapobiec nieodwracalnym uszkodzeniom stawów. W procesie diagnostycznym wykorzystuje się m.in. oznaczenie czynnika reumatoidalnego (RF), przeciwciał anty-CCP (ACPA) oraz wskaźników stanu zapalnego, m.in. OB i CRP. Obraz kliniczny dopełnia radiologiczne badanie stawów, które pozwala ocenić obecność zmian zapalnych lub uszkodzeń. Aktualne standardy terapii RZS opierają się przede wszystkim na stosowaniu leków modyfikujących przebieg choroby (LMPCh). 

Jakie badania na reumatoidalne zapalenie stawów?

Rozpoznanie reumatoidalnego zapalenia stawów (RZS) wymaga zebrania dokładnego wywiadu, przeprowadzenia badania fizykalnego oraz wykonania szeregu badań laboratoryjnych i obrazowych. 

Wczesna diagnoza jest niezwykle ważna, ponieważ pierwsze miesiące od pojawienia się objawów tworzą tzw. okno terapeutyczne – czas, w którym leczenie jest najskuteczniejsze i może zapobiec nieodwracalnym uszkodzeniom stawów.

Z objawami sugerującymi RZS – ból i sztywność stawów (m.in. rano, po przebudzeniu), obrzęk i tkliwość rąk, nadgarstków czy stóp, ogólne osłabienie oraz zmęczenie, stany podgorączkowe, osłabienie siły mięśniowej, ograniczenie ruchomości stawów – warto zgłosić się do reumatologa – specjalisty w zakresie chorób zapalnych stawów. Skierowanie można uzyskać od lekarza podstawowej opieki zdrowotnej. 

RZS – badania laboratoryjne

Podstawą diagnostyki RZS są badania krwi, które pozwalają wykryć markery zapalne i przeciwciała charakterystyczne dla tej choroby.

• OB (odczyn Biernackiego) i CRP (białko C-reaktywne) – podwyższone wartości świadczą o aktywnym stanie zapalnym.
• Czynnik reumatoidalny (RF) – dodatni u ok. 70–80% chorych na RZS, jednak nie jest markerem specyficznym – jego obecność stwierdza się również w przebiegu innych chorób autoimmunologicznych, infekcji (szczególnie wirusowych), a także u części zdrowych osób, zwłaszcza w podeszłym wieku.
• Przeciwciała anty-CCP (ACPA) – ich obecność jest silnie związana z RZS, a wynik dodatni ma wysoką swoistość dla choroby. Przeciwciała te korelują z cięższym przebiegiem i większym ryzykiem uszkodzenia stawów. 
• Morfologia krwi – może wykazać niedokrwistość (anemię) związaną z przewlekłym stanem zapalnym.

Warto pamiętać, że część pacjentów może mieć tzw. seronegatywną postać RZS – bez obecności RF i anty-CCP, co nie wyklucza choroby i również wymaga leczenia.

Przed rozpoczęciem leczenia ocenia się dodatkowo ogólny stan zdrowia pacjenta, oznaczając: próby wątrobowe, parametry nerkowe, elektroforezę białek oraz stężenie immunoglobulin.

RZS – jakie badania obrazowe?

Badania obrazowe pozwalają ocenić zakres uszkodzeń stawowych oraz monitorować przebieg choroby i skuteczność leczenia. 

• RTG (rentgen) – umożliwia ocenę zaawansowanych zmian strukturalnych – nadżerek kostnych, zwężenia szpary stawowej czy demineralizacji przystawowej. W początkowej fazie choroby obraz RTG może jednak pozostawać prawidłowy.
• USG stawów – bardzo czuła metoda obrazowania pozwalająca na wykrycie subtelnych zmian zapalnych, takich jak: pogrubienie błony maziowej, obecność wysięku czy zwiększony przepływ naczyniowy (oceniany w trybie dopplerowskim). USG jest pomocne zarówno w diagnostyce, jak i monitorowaniu aktywności choroby.
• Rezonans magnetyczny (MRI) – umożliwia bardzo dokładną ocenę tkanek miękkich i struktur stawowych, w tym wczesnych zmian zapalnych oraz erozji niewidocznych w RTG. MRI znajduje zastosowanie głównie w diagnostycznie niejednoznacznych przypadkach lub gdy konieczna jest dokładna ocena stopnia zaawansowania choroby.

Kryteria klasyfikacyjne ACR/EULAR 2010 

W procesie diagnostycznym lekarze posługują się również kryteriami klasyfikacyjnymi opracowanymi wspólnie przez American College of Rheumatology (ACR) i European League Against Rheumatism (EULAR). Umożliwiają one identyfikację RZS na wczesnym etapie choroby, zanim pojawią się trwałe zmiany radiologiczne. 

Ocena bazuje na czterech kategoriach, za które przyznaje się punkty.

• Liczba zajętych stawów – im więcej stawów objętych zapaleniem, tym więcej punktów (maksymalnie punktowane są małe stawy).
• Obecność autoprzeciwciał – czynnik reumatoidalny (RF) i/lub przeciwciała anty-CCP (ACPA); wyższe wartości oznaczają więcej punktów.
• Parametry stanu zapalnego – podwyższone OB i/lub CRP.
• Występowanie objawów – objawy obecne przez co najmniej 6 tygodni.

Do rozpoznania RZS wymagane jest uzyskanie co najmniej 6 punktów w skali 0–10. 

Czy RZS jest wyleczalne? 

RZS to choroba przewlekła i autoimmunologiczna, której całkowite wyleczenie (trwałe ustąpienie objawów bez stosowania leków) nie jest obecnie możliwe. Trzeba jednak dodać, że dzięki wczesnej diagnozie oraz skutecznej terapii (szczególnie lekami modyfikującymi przebieg choroby) można osiągnąć długotrwałą remisję i znacznie spowolnić postęp schorzenia.

Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) – leczenie

Leczenie RZS opiera się na podejściu indywidualnym – z uwzględnieniem aktywności choroby, obecności zmian narządowych, chorób współistniejących, wieku pacjenta oraz jego tolerancji na leki. Terapia wymaga ścisłej współpracy z reumatologiem i regularnego monitorowania efektów leczenia. W wielu przypadkach konieczna jest modyfikacja schematu terapeutycznego w zależności od odpowiedzi organizmu.

Pobierz aplikację

Receptomat w telefonie!

Dbaj o zdrowie tak jak Ci wygodnie!

Aplikacja Receptomat to innowacyjne rozwiązanie telemedyczne, które pozwala dbać o ciągłość leczenia w prosty sposób. Usługi medyczne są dostępne dla Ciebie przez 7 dni w tygodniu! Umów się na teleporadę, prześlij dokumentację medyczną, ustaw powiadomienia o lekach. Wygodnie, szybko, niezawodnie.

Pobierz naszą aplikację

Cele leczenia RZS to:

• uzyskanie remisji lub niskiej aktywności choroby;
• zahamowanie postępu uszkodzeń stawów i zmian strukturalnych;
• poprawa jakości życia pacjenta oraz zachowanie jego sprawności funkcjonalnej.

Wczesne rozpoznanie RZS oraz jak najszybsze wdrożenie leczenia mają kluczowe znaczenie dla dalszego przebiegu choroby. Tzw. okno terapeutyczne – czyli pierwsze 3–6 miesięcy od wystąpienia objawów – to czas, w którym intensywna farmakoterapia może przynieść największe i długotrwałe korzyści. W początkowej fazie rozwoju RZS jest bardziej podatne na leczenie – szybkie wdrożenie terapii zwiększa szanse na osiągnięcie remisji lub niskiej aktywności choroby, ogranicza postęp zmian strukturalnych w stawach i znacząco poprawia jakość życia pacjenta w perspektywie długoterminowej.

Nieleczone lub nieprawidłowo leczone RZS prowadzi do nieodwracalnych uszkodzeń stawów, trwałego kalectwa, a także do poważnych powikłań ogólnoustrojowych – m.in. sercowo-naczyniowych, płucnych, nerkowych czy osteoporotycznych.

Leczenie farmakologiczne reumatoidalnego zapalenia stawów

Farmakoterapia stanowi fundament leczenia reumatoidalnego zapalenia stawów i jest niezbędna zarówno w fazie aktywnej choroby, jak i w okresach remisji (w celu utrzymania kontroli nad procesem zapalnym i zapobiegania nawrotom). 

Jakie główne grupy leków są stosowane w terapii RZS? 

• Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ), ibuprofen, naproksen, celekoksyb – stosowane głównie w celu łagodzenia bólu i redukcji stanu zapalnego. Nie wpływają na modyfikację przebiegu choroby, dlatego są wykorzystywane jako leczenie wspomagające.
• Glikokortykosteroidy (GKS) – silne leki przeciwzapalne, wykorzystywane krótkoterminowo – najczęściej jako „pomost” do czasu uzyskania efektu działania leków modyfikujących przebieg choroby (LMPCh). Mogą być podawane doustnie, dostawowo (w przypadku zajęcia pojedynczych stawów) lub dożylnie. Długotrwałe stosowanie wiąże się z ryzykiem powikłań (osteoporoza, cukrzyca, nadciśnienie, infekcje). 
• Leki modyfikujące przebieg choroby (LMPCh/DMARDs) – stanowią podstawę leczenia RZS, ponieważ wpływają na immunopatogenezę choroby i spowalniają jej postęp.
  • Klasyczne LMPCh (csDMARDs), np. metotreksat (lek pierwszego wyboru), sulfasalazyna, leflunomid, hydroksychlorochina – działają z opóźnieniem (zwykle po kilku tygodniach), ale skutecznie hamują mechanizmy autoimmunologiczne.
  • Leki biologiczne (bDMARDs) – stosowane w przypadku nieskuteczności lub nietolerancji klasycznych DMARDów. Celują w konkretne cytokiny lub komórki odpornościowe, np. inhibitory TNF-α (adalimumab, etanercept), IL-6 (tocilizumab), limfocytów B (rytuksymab) czy kostymulacji limfocytów T (abatacept).
  • Inhibitory kinazy JAK (tsDMARDs) – nowoczesne, doustne leki celowane (np. tofacitinib, baricitinib, upadacitinib). Cechują się szybkim działaniem, ale wymagają ścisłego monitorowania ze względu na ryzyko działań niepożądanych (zakrzepica, zakażenia, zaburzenia lipidowe).

Farmakoterapia – zarówno klasyczna, biologiczna, jak i celowana – pozwala ograniczyć skutki RZS do minimum, umożliwiając pacjentom prowadzenie aktywnego życia, pod warunkiem regularnej kontroli reumatologicznej oraz przestrzegania zaleceń terapeutycznych.

Nowe metody leczenia RZS

Postęp w medycynie umożliwił opracowanie nowoczesnych metod leczenia reumatoidalnego zapalenia stawów, które oferują bardziej precyzyjne i skuteczne podejście terapeutyczne, zwłaszcza u pacjentów opornych na klasyczne metody terapii.

Nowe strategie koncentrują się na modulacji odpowiedzi immunologicznej oraz zahamowaniu przewlekłego zapalenia u jego źródła poprzez ingerencję w konkretne szlaki sygnałowe i mediatory zapalne.

• Terapie biologiczne – jeden z największych przełomów ostatnich dekad. Wykorzystują przeciwciała monoklonalne i białka fuzyjne do blokowania kluczowych cytokin prozapalnych (np. TNF-α, IL-6, IL-1β) oraz cząsteczek powierzchniowych na limfocytach (np. CD20, CD80/86). Leki te – podawane podskórnie lub dożylnie – hamują skutecznie postęp choroby, nawet w jej zaawansowanych stadiach. Ich wybór jest uzależniony od profilu konkretnego pacjenta, chorób współistniejących i wcześniejszej odpowiedzi na leczenie.
• Inhibitory kinazy JAK (tsDMARDs) – stanowią nowoczesną, doustną alternatywę dla terapii biologicznej. Działają poprzez blokowanie wewnątrzkomórkowych szlaków sygnałowych JAK-STAT, które pełnią ważną funkcję w przekazywaniu sygnałów zapalnych. Leki te działają szybko i zapewniają wygodę stosowania, jednak ze względu na możliwe działania niepożądane (m.in. zakrzepicę, infekcje, zmiany w lipidogramie) wymagają ścisłego monitorowania.
• Przyszłość leczenia RZS to również terapie eksperymentalne, m.in.:
  • modulacja mikrobiomu jelitowego wpływająca na równowagę immunologiczną;
  • terapie komórkowe i genowe z wykorzystaniem limfocytów T lub terapii mRNA;
  • nanotechnologia umożliwiająca precyzyjne dostarczanie leków do miejsc zapalenia;
  • immunoterapia personalizowana oparta na analizie profilu genetycznego i immunologicznego pacjenta.

Choć wymienione strategie są obecnie na etapie badań klinicznych, niosą duży potencjał dla pacjentów z ciężką postacią choroby. 

Rehabilitacja i fizjoterapia w RZS

Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) to przewlekła choroba zapalna, która oprócz farmakoterapii wymaga kompleksowego podejścia terapeutycznego, w tym rehabilitacji i fizjoterapii.

Cele rehabilitacji i fizjoterapii w RZS:

• poprawa lub utrzymanie zakresu ruchomości stawów;
• zmniejszenie dolegliwości bólowych;
• zapobieganie przykurczom, zanikom mięśniowym oraz deformacjom stawów;
• wspomaganie prawidłowego wzorca ruchu;
• zwiększenie siły mięśniowej i wydolności ogólnej organizmu;
• poprawa samodzielności i jakości życia pacjenta;
• wsparcie psychofizyczne — odzyskanie poczucia kontroli nad ciałem i zwiększenie motywacji do aktywności fizycznej.

Rozpoczęcie fizjoterapii, szczególnie pod nadzorem doświadczonego specjalisty, może skutecznie opóźnić rozwój powikłań ortopedycznych oraz poprawić funkcjonowanie chorego.

Techniki stosowane w rehabilitacji RZS

Rehabilitacja jest dostosowywana do aktualnego etapu choroby. W fazie zaostrzenia działania skupiają się na ochronie stawów i łagodzeniu bólu, natomiast w okresie remisji są skoncentrowane na odbudowie siły mięśniowej, poprawie koordynacji oraz zwiększeniu zakresu ruchu.

Jakie techniki są wykorzystywane w rehabilitacji przy RZS? 

• Ćwiczenia indywidualne i grupowe – regularna aktywność fizyczna pod kontrolą fizjoterapeuty to podstawa skutecznej rehabilitacji. Ćwiczenia mogą być prowadzone zarówno indywidualnie, jak i w grupach, a także wykonywane samodzielnie w domu. W przypadku RZS zalecane są ćwiczenia rozciągające (stretching), wzmacniające, poprawiające równowagę i koordynację, a także ćwiczenia w odciążeniu (np. z użyciem piłek, w wodzie). 
• Masaż leczniczy – pomaga zmniejszyć napięcie mięśniowe, poprawia ukrwienie i działa przeciwbólowo. Może być wykonywany miejscowo lub ogólnie – w zależności od potrzeb pacjenta.
• Elektroterapia – zabiegi z użyciem prądów leczniczych (np. TENS, jonoforeza, galwanizacja) wykazują działanie przeciwbólowe, przeciwzapalne i rozluźniające.
• Krioterapia – leczenie zimnem (miejscowe lub ogólne) zmniejsza stan zapalny, łagodzi ból mięśni i poprawia zakres ruchu. 
• Hydroterapia – ćwiczenia w wodzie odciążają stawy, poprawiają komfort ruchu oraz zmniejszają ból. To bezpieczna i skuteczna forma terapii, polecana szczególnie osobom z zaawansowanym RZS.
• Zabiegi borowinowe i parafinowe – ciepłe okłady mają działanie przeciwbólowe i rozluźniające, wspomagają leczenie przewlekłych dolegliwości oraz przygotowują stawy do ćwiczeń.

RZS – ćwiczenia w domu 

Rehabilitacja powinna być prowadzona również w okresach remisji, aby zapobiegać nawrotom choroby i pogorszeniu funkcji motorycznych. Z tego względu systematyczne ćwiczenia wykonywane samodzielnie w domu stanowią istotne uzupełnienie terapii prowadzonej pod okiem specjalisty.

Dobór ćwiczeń powinien być skonsultowany z fizjoterapeutą, który uwzględni indywidualny stan zdrowia pacjenta i ryzyko przeciążeń. Do zalecanych form aktywności należą m.in.: ćwiczenia w odciążeniu (np. z wykorzystaniem piłki rehabilitacyjnej), stretching oraz ćwiczenia izometryczne wykonywane w pozycji siedzącej lub leżącej. 

Regularna aktywność fizyczna o umiarkowanej intensywności pomaga utrzymać mobilność stawów, wzmacnia mięśnie oraz poprawia krążenie, co przekłada się na lepsze samopoczucie i większą niezależność pacjenta.