Zapalenie oskrzeli u dzieci – objawy, leczenie

Najważniejsze informacje

• RSV, grypa i rhinowirusy są najczęstszymi wirusami wywołującymi zapalenie oskrzeli u dzieci.
• Głównym objawem jest uporczywy kaszel, początkowo suchy, a później mokry z odkrztuszaniem wydzieliny; towarzyszyć mu mogą świszczący oddech i trudności w oddychaniu.
• Podstawą diagnostyki są badanie fizykalne, osłuchiwanie płuc i w razie potrzeby dodatkowe badania laboratoryjne.
• Leczenie zwykle jest objawowe – podstawą są leki przeciwgorączkowe i przeciwbólowe. 
• U najmłodszych nie powinno się rutynowo podawać syropów przeciwkaszlowych ani preparatów rozrzedzających wydzielinę, zwłaszcza w pierwszych dwóch latach życia.
• Ważne są również odpoczynek, nawodnienie i inhalacje, a antybiotyki stosuje się tylko w przypadku zakażenia bakteryjnego.
• Nieprzestrzeganie zaleceń może prowadzić do powikłań, takich jak zapalenie płuc.

Zapalenie oskrzeli u dzieci jest jedną z najczęstszych chorób dolnych dróg oddechowych w wieku przedszkolnym i szkolnym. Choć zwykle jest spowodowane zakażeniem wirusowym, w niektórych przypadkach może mieć charakter bakteryjny, wymagający leczenia antybiotykami. Wyjaśniamy, jakie są objawy ostrego zapalenia oskrzeli u dzieci, jak przebiega diagnostyka i leczenie oraz ile trwa infekcja u dzieci.

Zapalenie oskrzeli u dzieci – co to za choroba?

Zapalenie oskrzeli u dziecka to stan zapalny błony śluzowej oskrzeli – dróg oddechowych, które transportują powietrze do płuc. Choroba może mieć charakter ostry, przewlekły lub podostry. 

W ostrym przebiegu objawy pojawiają się nagle i trwają zazwyczaj od kilku dni do dwóch tygodni, natomiast w przewlekłym zapalenie oskrzeli utrzymuje się dłużej lub nawraca wielokrotnie w ciągu roku (dając podstawę, aby podejrzewać astmę oskrzelową). Podostre zapalenie oskrzeli może być skutkiem nadreaktywności oskrzeli po przebytym zakażeniu krztuścem.

Podobnie jak u dorosłych, zapalenie oskrzeli u dzieci ma najczęściej charakter wirusowy. Choroba często objawia się suchym, później mokrym kaszlem, dusznością, świszczącym oddechem oraz ogólnym osłabieniem i zmęczeniem. Ze względu na węższe drogi oddechowe u niemowląt przebieg zapalenia oskrzeli może być gwałtowny i szybciej prowadzić do powikłań. 

Przyczyny zapalenia oskrzeli u najmłodszych

Najczęściej choroba ma podłoże wirusowe, wywoływane m.in. przez wirusy RSV, grypy, rhinowirusy, adenowirusy czy koronawirusy. W takich przypadkach infekcja często rozwija się po wcześniejszym przeziębieniu i zwykle ustępuje samoistnie w ciągu kilku dni do dwóch tygodni.

Rzadziej u dzieci diagnozowane jest bakteryjne zapalenie, które wymaga leczenia antybiotykami. Do typowych bakterii odpowiedzialnych za infekcje należą Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae czy Moraxella catarrhalis. Bakterie najczęściej wywołują powikłania po przebytej infekcji wirusowej lub u dzieci z obniżoną odpornością.

Na rozwój choroby mogą też wpływać czynniki drażniące – dym papierosowy w otoczeniu dziecka, kurz, alergeny czy suche powietrze w pomieszczeniach. 

U dzieci z przewlekłymi chorobami płuc, astmą czy niedoborami odporności ryzyko zapalenia oskrzeli jest znacznie większe. W przypadku niemowląt i małych dzieci wąskie drogi oddechowe sprawiają, że nawet łagodna infekcja może szybko prowadzić do nasilenia objawów i duszności.

Zapalenie oskrzeli u dzieci – objawy

Najbardziej charakterystycznym objawem zapalenia oskrzeli jest suchy kaszel (będący wynikiem drażnienia receptorów umiejscowionych na śluzówce oskrzeli i oskrzelików), który po kilku dniach staje się mokry i ułatwia odkrztuszanie śluzu. Kaszel może nasilać się nocą, przy zmianie temperatury otoczenia czy w wyniku oddychania zimnym powietrzem.

Do innych typowych objawów należą:

• duszność i świszczący oddech, szczególnie przy wysiłku lub w nocy,
• osłabienie, zmęczenie, brak apetytu i drażliwość,
• ból w klatce piersiowej lub uczucie ucisku przy nasilonym kaszlu,
• czasami gorączka, która może pojawiać się w różnych momentach choroby – u niektórych dzieci występuje zapalenie oskrzeli bez gorączki, co nie oznacza, że jest ono mniej groźne – rodzice powinni zwracać szczególną uwagę na kaszel, problemy z oddychaniem i ogólne samopoczucie malucha.

Ostre i przewlekłe zapalenie oskrzeli

Ostre zapalenie oskrzeli u dzieci pojawia się nagle i zwykle trwa od kilku dni do około dwóch tygodni. Objawia się przede wszystkim uporczywym kaszlem – suchym, a z czasem mokrym. Dodatkowo mogą występować gorączka (nie zawsze), osłabienie, brak apetytu oraz świszczący oddech. Ostre zapalenie oskrzeli najczęściej ma podłoże wirusowe i ustępuje samoistnie, choć czasami wymaga leczenia wspomagającego, takiego jak inhalacje czy leki przeciwgorączkowe.

Przewlekłe zapalenie oskrzeli u dzieci to choroba utrzymująca się przez ponad 3 miesiące lub nawracająca kilka razy w ciągu roku. Sprzyjają mu dym tytoniowy, zanieczyszczenia powietrza i niedobory odporności. Objawy są zwykle mniej intensywne niż w ostrym przebiegu, ale utrzymują się dłużej, co może prowadzić do przewlekłego podrażnienia dróg oddechowych i zwiększać ryzyko powikłań. Przewlekłe zapalenie oskrzeli wymaga szczegółowej diagnostyki, a często także regularnej kontroli lekarskiej i długotrwałego leczenia objawowego.

Jak wygląda zapalenie oskrzeli u niemowlaka? Objawy

Zapalenie oskrzeli u niemowlaka może przebiegać bardziej subtelnie, a jednocześnie gwałtownie – ze względu na węższe drogi oddechowe nawet niewielki obrzęk błony śluzowej może powodować znaczne trudności w oddychaniu. Charakterystyczne objawy to:

• kaszel, który może być przerywany lub słabo słyszalny,
• świszczący oddech i trudności w oddychaniu, zwłaszcza podczas karmienia lub snu,
• problemy z przyjmowaniem pokarmu i spadek masy ciała,
• sinienie warg lub palców, co jest objawem nasilonej duszności,
• gorączka i ból mięśni, objawy ogólnoustrojowe mogące świadczyć o grypie,
• ogólne złe samopoczucie.

W przypadku niemowląt i małych dzieci szczególnie ważne jest wczesne rozpoznanie choroby i obserwacja dziecka, ponieważ pogorszenie stanu może nastąpić bardzo szybko, a powikłania rozwijają się częściej niż u starszych dzieci.

Jak długo trwa zapalenie oskrzeli u dzieci?

Czas trwania zapalenia oskrzeli u dzieci zależy od wieku dziecka, przyczyny choroby i przebiegu infekcji. Wirusowe zapalenie oskrzeli zwykle ustępuje w ciągu 7-14 dni, choć kaszel może utrzymywać się nawet 2-3 tygodnie po ustąpieniu innych objawów. U niemowląt i małych dzieci przebieg może być nieco dłuższy, zwłaszcza jeśli drogi oddechowe są obrzęknięte lub dziecko ma osłabioną odporność.

Przewlekłe zapalenie oskrzeli trwa dłużej niż 3 miesiące lub nawraca wielokrotnie w ciągu roku. Ważne jest  w jego przypadku stosowanie leczenia objawowego oraz unikanie czynników drażniących, które mogą nasilać kaszel i utrudniać oddychanie.

Kiedy iść do lekarza z objawami? Kiedy do szpitala?

Nie każde zapalenie oskrzeli u dziecka wymaga pilnej wizyty w szpitalu, jednak istnieją sytuacje, kiedy konieczna jest natychmiastowa konsultacja lekarska:

• trudności w oddychaniu, przyspieszony oddech, świszczący oddech lub sinienie warg i palców,
• wysoka gorączka lub gorączka utrzymująca się dłużej niż 3 dni,
• znaczne osłabienie, brak apetytu, wymioty lub objawy odwodnienia,
• nasilający się kaszel lub pojawienie się ropnej wydzieliny.

Do szpitala zazwyczaj trafiają niemowlęta i małe dzieci, u których objawy są gwałtowne lub ryzyko powikłań jest większe. 

Jakie badania na zapalenie oskrzeli? Diagnostyka

Diagnostyka zapalenia oskrzeli u dzieci opiera się głównie na obserwacji objawów i badaniu fizykalnym przez pediatrę. Lekarz osłuchuje płuca stetoskopem, aby wykryć charakterystyczne świsty, furczenia lub trzeszczenia w drogach oddechowych. W zależności od zmian osłuchowych, wyróżnić można zapalenie oskrzeli bez obturacji (zwężenia oskrzeli) lub z obturacją.

W razie wątpliwości lub podejrzenia powikłań mogą być wykonane dodatkowe badania, takie jak:

• morfologia krwi i CRP – pomagają rozpoznać infekcję bakteryjną i ocenić nasilenie stanu zapalnego,
• posiew plwociny – w celu identyfikacji bakterii (dotyczy zapaleń o bakteryjnej etiologii),
• RTG klatki piersiowej – zalecane w przypadku ciężkiego przebiegu lub w celu wykluczenia zapalenia płuc.

Diagnostyka pozwala odróżnić zapalenie oskrzeli u dzieci od innych chorób układu oddechowego i dobrać właściwe leczenie.

Zapalenie oskrzeli – leczenie

Leczenie zapalenia oskrzeli u dzieci zależy od przyczyny choroby. W większości przypadków infekcja ma podłoże wirusowe, dlatego stosuje się leczenie objawowe, a antybiotyki są potrzebne tylko w przypadku potwierdzonej infekcji bakteryjnej lub powikłań.

Leczenie objawowe

Podstawą terapii jest łagodzenie objawów i wspieranie organizmu dziecka. W leczeniu mogą być stosowane:

• Leki przeciwgorączkowe i przeciwbólowe – np. paracetamol czy ibuprofen, w celu obniżenia gorączki i zmniejszenia dolegliwości bólowych.
• Nawodnienie, odpoczynek oraz nawilżanie powietrza – ułatwiają oddychanie i łagodzą kaszel.
• Leki przeciwkaszlowe dostępne bez recepty oraz mukolityczne/wykrztuśne – nie są rutynowo zalecane u dzieci, szczególnie poniżej 6. roku życia, ze względu na brak potwierdzonej skuteczności i ryzyko działań niepożądanych.
• Leki rozszerzające oskrzela – nie stosuje się ich rutynowo w ostrym zapaleniu oskrzeli; mogą być rozważone jedynie w przypadku świstów, skurczu oskrzeli lub współistniejącej astmy – zawsze po decyzji lekarza.

Antybiotyki na zapalenie oskrzeli u dzieci

Antybiotyk na zapalenie oskrzeli u dzieci jest wskazany tylko przy infekcjach bakteryjnych. Wybór leku zależy od wieku dziecka, rodzaju bakterii i stanu klinicznego. Najskuteczniejszy antybiotyk na zapalenie oskrzeli u dzieci zawsze dobiera lekarz pediatra.

Inhalacje na chore oskrzela

Inhalacje pomagają udrożnić drogi oddechowe, zmniejszyć obrzęk błony śluzowej i ułatwić odkrztuszanie śluzu. Zwykle stosuje się:

• roztwory soli fizjologicznej,
• leki rozszerzające oskrzela (tylko na zalecenie lekarza).

Domowe sposoby wspomagające leczenie

Oprócz leczenia farmakologicznego i inhalacji, wiele prostych domowych metod może wspomagać zdrowienie dziecka i łagodzić objawy zapalenia oskrzeli:

• ciepłe napary i miód (dla dzieci powyżej 1. roku życia),
• unikanie dymu tytoniowego i kurzu w otoczeniu dziecka,
• lekki masaż pleców lub klatki piersiowej, który ułatwia odkrztuszanie,
• częste wietrzenie pomieszczeń, dbanie o odpowiednią wilgotność powietrza, a zimą stosowanie oczyszczaczy powietrza.

Powikłania zapalenia oskrzeli u dzieci i niemowląt

Choć większość przypadków zapalenia oskrzeli u dzieci przebiega łagodnie, choroba może prowadzić do powikłań, zwłaszcza u niemowląt, dzieci z osłabioną odpornością lub przewlekłymi chorobami układu oddechowego. Do najczęstszych powikłań należą:

• Przejście w zapalenie płuc – nasilone duszności, wysoka gorączka i utrzymujący się kaszel mogą wskazywać na rozszerzenie procesu zapalnego na płuca.
• Nawracające infekcje dróg oddechowych – u niektórych dzieci zapalenie oskrzeli może powracać kilka razy w roku.
• Zaostrzenie astmy lub chorób przewlekłych płuc – dzieci z astmą lub mukowiscydozą mogą doświadczać nasilonych objawów po przebyciu infekcji.
• Zaburzenia snu i apetytu – przewlekły kaszel i duszność mogą utrudniać normalne funkcjonowanie i wpływać na rozwój dziecka.

W przypadku jakichkolwiek objawów sugerujących powikłania należy niezwłocznie skonsultować dziecko z lekarzem, aby szybko wdrożyć odpowiednie leczenie i zapobiec dalszym komplikacjom.

FAQ

Odpowiedzi na najczęstsze pytania dotyczące zapalenia oskrzeli u dzieci