Świerzbowiec u ludzi – jak rozpoznać, jak wygląda, jakie objawy

Najważniejsze informacje:

• Świerzbowiec to mikroskopijny pasożyt, który należy do rodziny roztoczy. 
• U człowieka świerzbowiec ludzki (drążący) wywołuje chorobę nazywaną świerzbem. Ciężką jego postacią jest świerzb norweski.
• Samica świerzbowca drąży w naskórku ludzkim ślepo zakończone nory świerzbowcowe, w których składa jaja.
• Typowe objawy świerzbu to zmiany skórne, którym towarzyszy uporczywe swędzenie nasilające się w nocy.
• Świerzbowiec u ludzi przenoszony jest głównie drogą kontaktu skóra do skóry i poprzez współdzielenie pościeli, ręczników i ubrań. 

Świerzb u człowieka jest powszechnie występującą chorobą zakaźną wywoływaną przez świerzbowiec ludzki, zadomawiający się w skórze i składający w niej jaja. Towarzyszą jej silne swędzenie skóry i charakterystyczne zmiany skórne. W leczeniu świerzbu lekiem pierwszego wyboru są preparaty przeciwpasożytnicze. Co to jest świerzbowiec ludzki? Jak wygląda pasożyt wywołujący chorobę nazywaną świerzbem? Jak rozpoznać infekcję dzięki typowym dla niej objawom? O tym poniżej. 

Świerzbowiec ludzki (świerzbowiec drążący) – pasożyt z rodziny roztoczy

Świerzbowiec ludzki to mikroskopijny pasożyt o długości zaledwie 0,3-0,4 mm w przypadku samców i 0,4-0,5 mm samic. Jego ciało jest spłaszczone grzbietowo-brzusznie, co pozwala mu na sprawne poruszanie się w warstwie rogowej naskórka człowieka.

Dzięki chropowatej powierzchni skorupy i haczykowatym nóżkom, świerzbowiec doskonale utrzymuje się na skórze człowieka.

Pod mikroskopem, świerzbowiec ludzki wygląda jak mały, owalny organizm, czasem z widocznymi szczątkami naskórka lub odchodami, co pomaga w diagnozie choroby pasożytniczej. 

Mimo swoich mikroskopijnych rozmiarów (pasożyt nie jest widoczny gołym okiem), świerzbowiec ludzki to pasożyt wysoce zjadliwy i silnie zakaźny, który powoduje uporczywe dolegliwości i łatwo rozprzestrzenia się na inne jednostki. 

Cykl rozwojowy świerzbowca ludzkiego 

Rozwój świerzbowca rozpoczyna się od momentu, gdy samica tego pasożyta osiada na skórze człowieka. Wybiera ona miejsca w cienkich fałdach skóry, gdzie składa jaja.

W ciągu około 50 godzin z jaj wylęgają się larwy, które następnie przechodzą przez różne etapy rozwoju. Zwykle na skórze jednej osoby żyje od 5 do 10 samic świerzbowca, które każdego dnia produkują 2-3 jaja. Okres wylęgania świerzbu wynosi od kilku dni do 3-4 tygodni.

Dorosłe osobniki tworzą tunele w skórze, odżywiając się jej płynami, co prowadzi do powstawania charakterystycznych linii pod skórą (tzw. nory świerzbowcowe).

Cykl życiowy świerzbowca jest procesem ciągłym, w którym roztocza rozmnażają się i rozprzestrzeniają na inne obszary ciała, co skutkuje intensyfikacją objawów choroby skóry, takich jak świąd skóry.

Świerzb – choroba wywoływana przez świerzbowca ludzkiego

Świerzb (łac. scabies) jest chorobą zakaźną skóry występująca zarówno u ludzi, jak i u zwierząt. U człowieka chorobę wywołuje świerzbowiec ludzki (łac. Sarcoptes scabiei var. hominis), pasożyt z rodziny roztoczy.

Świerzbowiec u ludzi jest stosunkowo częstym zjawiskiem na całym świecie. Z łatwością przenosi się w dużych skupiskach ludzkich – jest problemem w żłobkach, przedszkolach, szpitalach i domach opieki.

Świerzbowiec ludzki jest przenoszony głównie poprzez bezpośredni kontakt skóry ze skórą zakażonej osoby. Również współdzielenie ubrań, pościeli, ręczników i innych przedmiotów osobistych może przyczynić się do zakażenia.

Istnieje także możliwość zarażenia się poprzez kontakty seksualne lub bezpośrednią styczność z przedmiotami zanieczyszczonymi przez roztocza, jednak te drogi zakażenia są mniej powszechne od pozostałych. Często choroba przenoszona jest między osobami, które mieszkają razem lub mają bliskie, osobiste relacje.

Istnieje kilka rodzajów świerzbu, w tym świerzb guzkowy i świerzb pęcherzowy. Ciężka, trudna do wyleczenia odmiana świerzbu to świerzb norweski, który stanowi szczególne zagrożenie dla osób starszych i z obniżoną odpornością.

Objawy zakażenia świerzbowcem u człowieka

Objawy świerzbowca u ludzi obejmują zaczerwienienie skóry, jej uporczywy świąd oraz widoczne na skórze kanały wydrążone przez roztocza. Jak wygląda świerzb? Na skórze mogą być zaobserwować srebrzyste lub szare linie, będące śladami tuneli, a na ich końcach mogą znajdować się małe grudki, gdzie samice składają jaja. 

Świąd przy infekcji świerzbowcem nasila się w nocy i może zakłócać sen chorego. Występuje również wysypka, która często przyjmuje formę wyjątkowo swędzących pęcherzyków lub krost, które zmuszają zakażoną osobę do drapania. Objawy mogą być również bardziej dokuczliwe po gorącej kąpieli (po podgrzaniu ciała). Drapanie może prowadzić do nadkażenia bakteryjnego skóry.

Typowe dla świerzbowca ludzkiego są również specyficzne lokalizacje zmian skórnych, w miejscach, gdzie skóra jest cieńsza. Świerzb zlokalizowany jest w fałdach skórnych, na powierzchni dłoni (w przestrzeniach międzypalcowych), na nadgarstkach, łokciach, w pachwinach, na pośladkach i podeszwach stóp. Często zajmuje okolice narządów płciowych. U dzieci i niemowląt obejmuje również twarz i szyję, a zmiany skórne widoczne są nawet na owłosionej skórze głowy. 

U osób, które pierwszy raz zetknęły się z roztoczami, zmiany chorobowe pojawiają się nawet do sześciu tygodniach od infekcji, podczas gdy u osób wcześniej zarażonych rozwijają się znacznie szybciej – po 2-3 dniach.

Rozpoznanie świerzbu (zakażenia świerzbowcem ludzkim)

Diagnoza świerzbu opiera się na wywiadzie lekarskim oraz obserwacji typowych zmian skórnych. Jak rozpoznać świerzb? W celu potwierdzenia diagnozy, lekarz może zlecić badanie mikroskopowe zeskrobin z naskórka, które pozwala zaobserwować obecność pasożytów. Warto jednak zaznaczyć, że brak wykrycia świerzbowców w badaniu nie jest równoznaczny z wykluczeniem choroby. Wykonuje się również test na obecność świerzbu pod dermatoskopem. 

Zastosowanie ma też diagnostyka różnicowa. Łatwo pomylić świerzb z innymi chorobami skórnymi, w tym atopowym zapaleniem skóry, łuszczycą, reakcją skórną po ugryzieniach przez owady, świądem idiopatycznym oraz opryszczkowym zapaleniem skóry. Objawy skórne przypominają też łojotokowe zapalenie skóry i kontaktowe zapalenie skóry.

Zwalczanie świerzbowca – leki przeciwpasożytnicze  

Leczenie choroby wywołanej przez świerzbowca ludzkiego wymaga użycia leków przeciwpasożytniczych (dostępnych na receptę), takich jak permetryna, benzoesan benzylu, krotamiton i siarka. 

Działają one na różne stadia życiowe świerzbowca, zaburzając funkcje nerwowe pasożyta (dorosłych roztoczy i ich jaj), a tym samym prowadząc do jego śmierci. Miejscowe środki stosuje się je na całym ciele – zaleca się aplikację na noc i zmycie po 8-12 godzinach. Niezbędne jest leczenie pozostałych domowników, nawet jeśli nie wykazują oni objawów zakażenia świerzbowcem ludzkim.

Reakcje alergiczne i towarzyszący im świąd skóry pozwala złagodzić stosowanie leków antyhistaminowych. Również zimne kompresy i chłodne prysznice zmniejszają uporczywe swędzenie skóry. Dodatkowo, nawilżające kremy z lanoliną lub żel aloesowy poprawiają kondycję skóry i ograniczają potrzebę jej drapania.

Wysoka temperatura i higiena. Czego nie lubi świerzbowiec ludzki?

Wywołujący świerzb świerzbowiec ludzki jest wrażliwy na wysoką temperaturę. Ubrania, pościel i ręczniki należy prać w gorącej wodzie i suszyć w wysokiej temperaturze lub prasować gorącym żelazkiem, aby zniszczyć roztocza.

Poza organizmem człowieka, świerzbowiec może przetrwać przez ok. 72 godziny. Dlatego utrzymanie higieny osobistej oraz czystości otoczenia przyczynia się do eliminacji pasożyta i ogranicza jego dalsze rozprzestrzenianie się. 

FAQ

Najczęstsze pytania dotyczące świerzbowca u ludzi.