Świerzb norweski – objawy, przyczyny, leczenie

Najważniejsze informacje:

• Świerzb norweski, inaczej hiperkeratotyczny, to zakaźna choroba skóry, za której powstanie odpowiadają zewnątrzpasożytnicze roztocza świerzbowca ludzkiego. Występowanie tej formy świerzbu jest stosunkowo rzadkie.
• W przypadku świerzbu norweskiego dochodzi do powstawania grubych, pokrywających ciało strupów, które zawierają tysiące pasożytów. Świąd skóry wzmaga odruch drapania.
• Rogowieciające zmiany skórne, przybierające biały lub żółty kolor, najczęściej obejmują dłonie i podeszwy stóp, ale mogą również występować na twarzy, owłosionej skórze głowy czy plecach. 
• Na świerzb norweski podatne są zwłaszcza osoby z poważnymi niedoborami odporności oraz cierpiące na schorzenia neurologiczne czy zaburzenia psychiczne.
• Świerzb przenosi się zarówno poprzez bezpośredni kontakt między ludźmi, jak i przez dotykanie przedmiotów, które zostały zanieczyszczone przez osobę zarażoną. 
• W leczeniu świerzbu stosuje się miejscowe leki przeciwpasożytnicze, a w cięższych przypadkach świerzbu norweskiego również leki doustne (iwermektyna). 

Świerzb norweski jest ciężką postacią świerzbu, choroby pasożytniczej wywoływanej przez świerzbowca ludzkiego. Ta rzadka choroba jest wyjątkowo zakaźna. Wyjaśniamy, jakie są przyczyny świerzbu norweskiego, jakie mogą być objawy świerzbu hiperkeratotycznego, komu w szczególności on zagraża i na czym polega jego leczenie.

Świerzb norweski (świerzb hiperkeratotyczny) – ciężka i wysoce zakaźna odmiana świerzbu

Świerzb norweski (inaczej świerzb hiperkeratotyczny, crusted scabies) to rzadka, ale jednocześnie wyjątkowo zaraźliwa odmiana tej powszechnej choroby skórnej. 

Przyczyną świerzbu norweskiego jest masowe zasiedlenie skóry przez świerzbowce ludzkie (z łac. Sarcoptes scabiei varietas hominis), które odżywiają się białkami z warstwy rogowej naskórka. Objawy infekcji są wynikiem aktywności tych pasożytów oraz reakcji alergicznej organizmu na ich obecność. 

Świerzb norweski to postać świerzbu wywołana przez tę samą roztocz Sarcoptes scabiei, co klasyczny świerzb, jednak charakteryzująca się intensywniejszymi objawami. Cechuje ją znaczne pogrubienie warstwy rogowej naskórka.

W przeciwieństwie do klasycznego świerzbu, infekcja świerzbu norweskiego cechuje się szybkim rozprzestrzenianiem się na duże obszary ciała. Zaburzona odpowiedź układu odpornościowego gospodarza przyczynia się do intensywnego namnażania się pasożyta.

Nieleczony świerzb norweski trwa bardzo długo, nie obserwuje się również jego samoistnego wyleczenia. 

Komu zagraża świerzb norweski? Czynniki sprzyjające zakażeniu

Świerzb, w tym również jego uogólniona i zaawansowana odmiana w postaci świerzbu norweskiego, rozprzestrzenia się głównie w dużych skupiskach ludzkich, takich jak szkoły, żłobki, domy opieki czy szpitale. Dotyka głównie dzieci i osób starszych.

Do czynników sprzyjających zakażeniu należą obniżona odporność. Pacjenci zakażeni wirusem HIV/AIDS czy osoby po transplantacji organów i chorujące na choroby nowotworowe, są więc szczególnie narażeni na to schorzenie.

Również złe warunki życiowe, niektóre schorzenia neurologiczne (np. demencja) i niektóre choroby psychiczne, zespół Downa oraz brak przestrzegania zasad higieny przyczyniają się do zachorowania na świerzb norweski. 

Jak wygląda świerzb norweski (crusted scabies)? Objawy zakażenia 

W przeciwieństwie do innych form świerzbu, świerzb norweski może przebiegać bez typowych objawów, takich jak świąd czy wysypka. Zamiast tego, na skórze (w warstwie rogowej naskórka) chorego – zwłaszcza na dłoniach i podeszwach stóp – pojawiają się grube, łuszczące się skorupy.

Mogą one lokalizować się również w mniej typowych częściach ciała, w tym na owłosionej skórze głowy, twarzy, kolanach, tułowiu czy łokciach. Zmiany skórne – łuski i pęknięcia – przybierają biały lub żółty kolor. Objawy świerzbu norweskiego mogą rozprzestrzeniać się na całym ciele.

Jak wygląda początkowe stadium świerzbu norweskiego? Rzadziej, choć podobnie jak w przypadku klasycznego świądu, występuje uporczywy świąd, który nasila się w cieple, szczególnie w godzinach nocnych lub po rozgrzaniu ciała podczas kąpieli. 

Jest to wynik aktywacji świerzbowca ludzkiego w wyższej temperaturze. Świąd skóry prowadzi do drapania i może skutkować nadkażeniami bakteryjnymi. Możliwe jest też wystąpienie uogólnionego zapalenia skóry (erytrodermii).

Z uwagi na obecność dużej ilości pasożytów i ich jaj w zrogowaciałym naskórku, osoba u której obecny jest świerzbowiec ludzki stanowi znacznie większe ryzyko zakażenia dla otoczenia. Do infekcji może dojść nawet podczas tak krótkotrwałego kontaktu fizycznego, jak podanie ręki.

Rozpoznanie świerzbu norweskiego – diagnostyka różnicowa i niezbędne badania

Rzadkość występowania i podobieństwo do innych schorzeń skórnych stanowią wyzwanie dla diagnozy świerzbu norweskiego. Nieprawidłowe rozpoznanie uniemożliwia zastosowanie skutecznego leczenia, co z kolei sprzyja rozprzestrzenianiu się tej mniej powszechnie występującej, choć ciężkiej w przebiegu choroby. 

Z tego powodu kluczową rolę odgrywa diagnostyka różnicowa, która powinna brać pod uwagę takie choroby jak łuszczyca, rybia łuska, atopowe zapalenie skóry, przewlekłe wypryski alergiczne, łojotokowe zapalenie skóry, opryszczkowe zapalenie skóry (choroba Duhringa), liszaj płaski, polekowa reakcja skórna czy choroba Dariera (genodermatoza). 

Aby prawidłowo zdiagnozować świerzbowiec ludzki w jego ciężkiej postaci, konieczne jest przeprowadzenie szczegółowego wywiadu z pacjentem oraz ocena kliniczna objawów (rogowaciejących zmian skórnych). 

Niezbędne jest również zidentyfikowanie pasożyta i jego jaj, co osiąga się poprzez pobranie próbek skóry i ich analizę mikroskopową. W diagnostyce infekcji świerzbowcowej wykorzystuje się również zabarwienie naskórka jodyną (uwidacznia nory świerzbowcowate). Wykonywana jest też biopsja skóry, dermatoskopia oraz inne badania laboratoryjne (obserwuje się wzrost stężenia całkowitych przeciwciał klasy IgE w surowicy), które umożliwiają potwierdzenie obecności świerzbu norweskiego.

Świerzb norweski – leczenie i zapobieganie rozprzestrzenianiu się choroby

Zwalczanie choroby powinno być przeprowadzone pod opieką dermatologa. W leczeniu świerzbu stosuje się preparaty przeciwpasożytnicze do stosowania miejscowego (np. permetryna, benzoesan benzylu, krotaminon lub maść siarkowa), a w cięższych przypadkach również leki doustne, takie jak iwermektyna. 

Leki miejscowe aplikuje się po gorącej kąpieli, zwykle po uprzednim zastosowaniu preparatów zmiękczających zrogowaciałą warstwę naskórka. W przypadku nadkażeń bakteryjnych na zmiany skórne konieczne może być zastosowanie antybiotyków. W skrajnych przypadkach świerzbu niezbędna jest hospitalizacja chorego (leczenie szpitalne).

Kluczowe jest leczenie nie tylko chorego, ale również osób z jego otoczenia oraz dezynfekcja przedmiotów codziennego użytku. 

Ważne jest również dokładne oczyszczenie otoczenia z pasożytów, co obejmuje pranie pościeli i ubrań w wysokiej temperaturze (oraz ich prasowanie gorącym żelazkiem), odkurzanie dywanów i mebli tapicerowanych oraz izolowanie przedmiotów (jeśli nie mogą być wyprane) w szczelnym worku foliowym.

FAQ

Najczęstsze pytania dotyczące świerzbu norweskiego.