Najważniejsze informacje:

• Kwas moczowy to produkt rozpadu puryn, tj. związków obecnych w pożywieniu i w organizmie. Jego nadmiar (hiperurykemia) może prowadzić do rozwoju dny moczanowej oraz kamicy nerkowej.
• Poziom kwasu moczowego można oznaczyć na czczo z krwi żylnej. W niektórych przypadkach analizuje się również jego wydalanie w dobowej zbiórce moczu.
• Norma stężenia kwasu moczowego u kobiet wynosi 2,4–5,7 mg/dl, u mężczyzn 3,4–7,0 mg/dl, a u dzieci 2,0–5,5 mg/dl.
• Podwyższony poziom kwasu moczowego może powodować ból i obrzęk stawów, (zwłaszcza dużego palca u nogi) oraz zaczerwienienie skóry. Ponadto hiperurykemia może sprzyjać powstawaniu kamieni nerkowych, a w przewlekłych przypadkach tworzeniu się guzków dnawych. 
• Obniżanie wysokiego poziomu kwasu moczowego polega przede wszystkim na ograniczeniu spożycia produktów bogatych w puryny (czerwone mięso, podroby, alkohol), systematycznym nawadnianiu organizmu i zwiększeniu aktywności fizycznej. W razie potrzeby lekarz może zalecić farmakoterapię, np. allopurynol. 

Hiperurykemia (podwyższony poziom kwasu moczowego we krwi) może prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych, takich jak dna moczanowa czy kamica nerkowa. Choć często przebiega bezobjawowo, w przypadku odkładania się kryształów kwasu moczowego mogą wystąpić ostre napady bólu, zaczerwienienie, obrzęk i tkliwość stawów. Hiperurykemia może powodować również ból w okolicy lędźwiowej, kolkę nerkową, krwiomocz, a także wiązać się z powstawaniem guzków dnawych. Normy stężenia kwasu moczowego we krwi zależą od płci i wieku, a jego poziom można oznaczyć za pomocą badań laboratoryjnych z surowicy krwi oraz moczu. W celu obniżenia poziomu kwasu moczowego zaleca się zmianę diety (m.in. ograniczenie spożycia puryn, unikanie alkoholu, odpowiednie nawodnienie). W przypadku przewlekłej hiperurykemii lub jej powikłań konieczne może okazać się leczenie farmakologiczne. 

Co to jest kwas moczowy? Jaką pełni rolę w organizmie?

Kwas moczowy to organiczny związek chemiczny (C₅H₄N₄O₃), który powstaje jako końcowy produkt metabolizmu puryn – składników kwasów nukleinowych (DNA i RNA) – w organizmie człowieka i innych ssaków. 

Jego produkcja zachodzi zarówno w wyniku rozpadu związków dostarczanych z pożywieniem (np. mięsem, podrobami, owocami morza), jak i degradacji własnych komórek organizmu. 

Kwas moczowy jest słabo rozpuszczalny w wodzie i wydalany głównie przez nerki z moczem, a w mniejszym stopniu przez przewód pokarmowy.

• Rola kwasu moczowego w organizmie
  • Antyoksydant – w niewielkich ilościach działa ochronnie, neutralizując wolne rodniki i pomagając w ochronie komórek przed stresem oksydacyjnym.
  • Regulacja układu immunologicznego – wpływa na reakcje zapalne i mechanizmy obronne organizmu, m.in. poprzez aktywację komórek odpornościowych, pobudzanie produkcji cytokin prozapalnych oraz modulację odpowiedzi immunologicznej.
• Jakie są skutki podwyższonego stężenia kwasu moczowego we krwi?
  • Nadmiar kwasu moczowego we krwi (hiperurykemia) może prowadzić do odkładania się kryształów moczanu sodu w stawach i tkankach, co powoduje dnę moczanową.
  • Wysokie stężenie kwasu moczowego zwiększa ryzyko rozwoju kamicy nerkowej oraz chorób metabolicznych (np. nadciśnienia, cukrzycy).

Utrzymanie prawidłowego poziomu kwasu moczowego zależy od diety, funkcji nerek oraz procesów metabolicznych organizmu.

Kwas moczowy – norma

Prawidłowy poziom kwasu moczowego we krwi zależy od płci oraz wieku pacjenta. 

• Mężczyźni: 300–360 µmol/l (5–6 mg/dl)
• Kobiety: 240–300 µmol/l (4–5 mg/dl)
• Dzieci: 210–240 µmol/l (3,5–4 mg/dl)

Wydalanie kwasu moczowego przez nerki mieści się w normie, jeśli wynosi 400–650 mg na dobę. Górna granica normy to 800 mg/dobę (4,8 mmol/24h).

Poziom kwasu moczowego we krwi wzrasta wraz z wiekiem, osiągając najwyższe wartości około 70. roku życia.

Hiperurykemia jest diagnozowana, gdy stężenie kwasu moczowego w surowicy krwi przekracza 420 µmol/l (powyżej 7 mg/dl). Wartość ta jest potwierdzona na podstawie kilkukrotnych pomiarów.

Kwas moczowy – badanie. Kiedy i kto powinien wykonać?

Badanie poziomu kwasu moczowego we krwi lub moczu jest przydatne w diagnostyce i monitorowaniu różnych schorzeń, takich jak: dna moczanowa, kamica nerkowa czy zaburzenia metaboliczne. 

• Kiedy wykonać badanie? Jakie są wskazania do oznaczenia kwasu moczowego?
  • Podejrzenie dny moczanowej – objawia się silnym bólem i obrzękiem stawów, zwłaszcza palucha.
  • Monitorowanie dny moczanowej – jest konieczne u osób, u których już postawiono diagnozę.
  • Kamica nerkowa – może powodować nawracające kolki nerkowe, co bywa związane z odkładaniem się złogów kwasu moczowego.
  • Choroby metaboliczne i nerek (w tym niewydolność nerek) – mogą prowadzić do zwiększonego poziomu kwasu moczowego.
  • Podejrzenie zespołu metabolicznego – występuje u osób z otyłością, nadciśnieniem i insulinoopornością.
  • Monitorowanie leczenia chemioterapią lub radioterapią – jest istotne, ponieważ w przebiegu nowotworów rozpadające się komórki mogą zwiększać poziom kwasu moczowego.
  • Ocena hiperurykemii – jest konieczna u osób stosujących niektóre leki, np. diuretyki czy leki immunosupresyjne.
• Jak przygotować się do badania?
  • Badanie należy wykonać na czczo (minimum 8 godzin bez posiłków). 
  • Przed badaniem należy unikać intensywnego wysiłku fizycznego.
  • Na kilka dni przed badaniem zaleca się ograniczenie spożycia alkoholu i produktów bogatych w puryny – czerwonego mięsa, podrobów czy owoców morza.

Kwas moczowy w surowicy

Pierwszym etapem diagnostyki jest pomiar stężenia kwasu moczowego w surowicy krwi. Jeśli wynik odbiega od normy, lekarz może zalecić dodatkowe badanie – oznaczenie poziomu kwasu moczowego w dobowej zbiórce moczu. Pozwala to ocenić funkcję nerek oraz ustalić przyczynę hiperurykemii. 

Hiperurykemia (podwyższony kwas moczowy) – co może oznaczać?

Hiperurykemia (ICD-10: E79.0) to stan podwyższonego stężenia kwasu moczowego we krwi, który może mieć charakter pierwotny lub wtórny.

• Hiperurykemia pierwotna wynika z wrodzonych defektów metabolicznych, takich jak zespół Lesch-Nyhana czy zaburzenia czynności kanalików nerkowych, jednak są to rzadkie przypadki. 
• Z kolei hiperurykemia wtórna może być spowodowana:
  • nieodpowiednią dietą – bogatą w puryny, występujące w tłustych mięsach, podrobach, bulionach, wędlinach, serach dojrzewających, owocach morza (szczególnie sardynki, anchois, małże);
  • nadużywaniem alkoholu – zwłaszcza piwa i wysokoprocentowych trunków, które zwiększają produkcję kwasu moczowego i utrudniają jego wydalanie;
  • spożywaniem dużych ilości fruktozy – głównie w postaci syropu glukozowo-fruktozowego obecnego w słodzonych napojach;
  • leczeniem nowotworów – które powoduje nasilony rozpad komórek i zwiększone uwalnianie puryn;
  • stosowaniem niektórych leków – takich jak diuretyki (np. tiazydy, furosemid), leki immunosupresyjne (np. cyklosporyna, takrolimus, metotreksat), kwas acetylosalicylowy w małych dawkach;
  • ekspozycją na ołów – co może prowadzić do przewlekłej nefropatii i wtórnej hiperurykemii;
  • zaburzeniami funkcji nerek – szczególnie w przebiegu przewlekłej choroby nerek (PChN), które upośledzają wydalanie kwasu moczowego.

Podwyższony kwas moczowy a dna moczanowa

Nadmiar kwasu moczowego we krwi wiąże się zwykle z rozwojem dny moczanowej – choroby zapalnej o podłożu metabolicznym. W jej przebiegu kryształy moczanu sodu odkładają się w stawach i tkankach okołostawowych, co prowadzi do przewlekłego stanu zapalnego.

Objawy dny moczanowej to: nagły, bardzo silny ból (zwykle pojawiający się w nocy), obrzęk, zaczerwienienie, uczucie gorąca oraz nadwrażliwość na dotyk. Stan zapalny rozwija się najczęściej w stawie u podstawy dużego palca stopy, ale może dotyczyć także kolan, stawów skokowych, nadgarstków czy palców rąk.

Nieleczona dna moczanowa prowadzi do poważnych powikłań, takich jak: uszkodzenie stawów i rozwój przewlekłego zapalenia, guzkI dnawe (nagromadzenie kryształów moczanu sodu w tkankach miękkich), kamica nerkowa, nefropatia moczanowa (prowadząca do przewlekłego uszkodzenia nerek). 

Hiperurykemia – leczenie – jak obniżyć wysoki kwas moczowy?

Leczenie hiperurykemii wymaga kompleksowego podejścia obejmującego zmiany w stylu życia (m.in. w diecie) oraz – jeśli to konieczne – farmakoterapię. Bardzo ważne jest regularne monitorowanie poziomu kwasu moczowego i eliminowanie czynników ryzyka, takich jak: odwodnienie, nadmierne spożycie alkoholu, dieta bogata w puryny czy otyłość.

Leki na podwyższony kwas moczowy

W zależności od przyczyny hiperurykemii oraz ogólnego stanu zdrowia pacjenta stosuje się różne grupy leków, których celem jest zmniejszenie produkcji kwasu moczowego lub zwiększenie jego wydalania. Wybór odpowiedniej terapii wymaga indywidualnego podejścia i powinien być prowadzony pod nadzorem lekarza.

• Allopurynol – inhibitor oksydazy ksantynowej powszechnie stosowany w leczeniu hiperurykemii i dny moczanowej. Hamuje produkcję kwasu moczowego, co może przyczyniać się do redukcji ryzyka powikłań sercowo-naczyniowych. Terapia rozpoczyna się od małych dawek, aby ograniczyć ryzyko działań niepożądanych. Trzeba podkreślić, że allopurynol może wywołać ciężkie reakcje alergiczne, dlatego stosowanie leku powinno odbywać się pod nadzorem specjalisty (z uwzględnieniem ryzyka działań niepożądanych oraz indywidualnych predyspozycji pacjenta). 
• Febuksostat – inhibitor oksydazy ksantynowej stosowany w leczeniu przewlekłej hiperurykemii, szczególnie w przypadku nietolerancji allopurynolu. Choć wykazuje dużą skuteczność, badania wskazują na możliwe zwiększone ryzyko powikłań sercowo-naczyniowych, dlatego nie zaleca się jego stosowania u pacjentów z chorobami serca. 
• Leki urykozuryczne (np. probenecyd) – zwiększają wydalanie kwasu moczowego przez nerki, ale nie są zalecane u osób z kamicą nerkową.
• Leki przeciwzapalne (NLPZ, kolchicyna, glikokortykosteroidy) – stosowane w przypadku napadów dny moczanowej. 

Co jeść przy podwyższonym kwasie moczowym? Dieta

Osoby z wysokim stężeniem kwasu moczowego powinny unikać nadmiernego spożycia puryn, które są zawarte w: czerwonym mięsie, podrobach (wątróbka, nerki), owocach morza (sardynki, małże, anchois), rosołach i bulionach na bazie mięsa, piwie oraz alkoholach wysokoprocentowych, słodzonych napojach, a także produktach bogatych we fruktozę.

W diecie na podwyższony kwas moczowy mogą znaleźć się z kolei:

• pełnoziarniste produkty zbożowe (pieczywo, kasze, makarony);
• nabiał (jaja, mleko, chude sery);
• gotowane ziemniaki, pomidory, marchew;
• warzywa strączkowe (np. soczewica, ciecierzyca – w umiarkowanych ilościach);
• owoce cytrusowe i jagodowe, jabłka, gruszki, śliwki;
• chude mięso (baranina, kurczak, królik) i ryby (np. dorsz, pstrąg, sandacz); 
• napoje alkalizujące, jak np. woda z cytryną, napary ziołowe, które neutralizują kwas moczowy i wspomagają jego wydalanie z organizmu. 

FAQ

Odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące kwasu moczowego we krwi.