Rwa kulszowa – objawy, przyczyny

Najważniejsze informacje:

• Rwa kulszowa to schorzenie spowodowane uciskiem lub podrażnieniem nerwu kulszowego, który odpowiada za ruchy tylnej części kończyny dolnej oraz przewodzenie impulsów czuciowych.
• Dyskopatia, zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa, a także stenoza to najczęstsze przyczyny rwy kulszowej prowadzące do ucisku na korzenie nerwowe w dolnej części pleców.
• Ból przy rwie kulszowej ma charakter ostry, przeszywający i promieniuje z dolnej części pleców przez pośladek, tylną część uda, aż do nogi. Może towarzyszyć mu również uczucie drętwienia, mrowienia oraz osłabienie mięśni.
• Rwa kulszowa utrudnia chodzenie, schylanie się, wstawanie, stanie na jednej nodze, a w ciężkich przypadkach prowadzi do objawu „stopy opadającej”. 

Rwa kulszowa to stan spowodowany uciskiem nerwu kulszowego, który może wynikać m.in. z dyskopatii, zmian zwyrodnieniowych kręgosłupa lub stenozy (zwężenia kanału kręgowego). Objawem jest charakterystyczny silny ból w dolnej części pleców promieniujący wzdłuż nogi. Dolegliwości nasilają się podczas kaszlu oraz kichania lub pod wpływem gwałtownego ruchu czy zmiany pozycji ciała. Pacjent może doświadczać uczucia mrowienia i drętwienia. Często występują również problemy z poruszaniem się spowodowane osłabieniem mięśni uda, łydki i stopy. Objawy rwy kulszowej utrzymują się od kilku dni do nawet kilku miesięcy w zależności od przypadku i stopnia uszkodzenia nerwu.

Co to jest rwa kulszowa („korzonki”)?

Rwę kulszową (ischias), czyli silne dolegliwości bólowe kręgosłupa połączone z uczuciem mrowienia lub osłabienia mięśni, które mogą promieniować od dolnej części pleców do nogi, a nawet stopy, pacjenci określają potocznie „bólem korzonków”. 

Intensywne i rozległe objawy związane z rwą kulszową dotyczą najczęściej jednej strony ciała (szczególnie lewej nogi), ale w rzadkich przypadkach mogą występować także obustronnie. 

W międzynarodowej klasyfikacji chorób ICD-10 rwie kulszowej przypisano kod M54.3. Nie jest to jednak samodzielna jednostka chorobowa, ale objaw innych schorzeń, np.: dyskopatii, zmian zwyrodnieniowych czy urazów.

Przyczyną rwy jest najczęściej podrażnienie korzeni nerwowych (L4, L5, S1, S2) w dolnej części kręgosłupa tworzących nerw kulszowy – najdłuższy i największy nerw w ciele. Unerwia on mięśnie tylnej części uda, łydki i stopy, co pozwala na poruszanie nogą. Odpowiada także za czucie w tylnej części uda, łydki, stopy oraz palców. Umożliwia chodzenie, bieganie i zginanie stopy.

Rwa kulszowa – przyczyny – od czego się robi, co może ją powodować? 

Rwa kulszowa to zespół objawów związanych z podrażnieniem lub uciskiem nerwu kulszowego. Przyczyny rozwoju schorzenia są zróżnicowane i obejmują zarówno zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa, jak i kontuzje, urazy czy niewłaściwe nawyki posturalne. 

Dyskopatia (przepuklina dyskowa) 

Dyskopatia to uszkodzenie lub zużycie krążka międzykręgowego, który amortyzuje wstrząsy. Przyczynami mogą być tu zmiany związane z wiekiem, przeciążenia, urazy, nieprawidłowa postawa ciała oraz brak lub nadmiar aktywności fizycznej. Gdy uszkodzony krążek międzykręgowy wysuwa się (przepuklina dysku) lub ulega zmianom zwyrodnieniowym, może uciskać korzenie nerwowe, w tym nerw kulszowy. W efekcie pojawia się ból promieniujący od dolnej części pleców przez pośladek do nogi, a także uczuciem drętwienia i mrowienia, osłabienie mięśni oraz ograniczona ruchomość.

Zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa 

Zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa są efektem starzenia, nadmiernego obciążenia lub urazów kręgosłupa. Spondyloza to degeneracja stawów i krążków międzykręgowych, która prowadzi do zmniejszenia przestrzeni między kręgami i powstawania narośli kostnych (osteofitów). Zmiany te mogą uciskać korzenie nerwowe, wywołując ból (podobnie jak w przypadku przepukliny dyskowej). 

Stenoza (zwężenie kanału kręgowego)

Stenoza kręgosłupa to zwężenie kanału kręgowego, które może uciskać nerwy i prowadzić do rwy kulszowej. Zwykle jest wynikiem zmian zwyrodnieniowych – osteofitów, przerostu więzadeł czy uszkodzenia dysków. Gdy stenoza dotyczy odcinka lędźwiowego, może powodować ból promieniujący od dolnej części pleców do nogi, a także drętwienie, mrowienie oraz osłabienie mięśni. Objawy nasilają się przy długim staniu lub chodzeniu, a ulgę przynosi pochylenie tułowia do przodu.

Zespół mięśnia gruszkowatego

Napięty mięsień gruszkowaty (w wyniku urazu, przeciążenia lub wady wrodzonej) może uciskać nerw kulszowy, co powoduje ból w pośladku, który promieniuje w dół nogi, a także drętwienie i mrowienie. Objawy mogą obejmować również biodro oraz staw skokowy. Warto podkreślić, że w tym przypadku problem nie wynika z uszkodzenia kręgosłupa, lecz z ucisku nerwu przez mięsień gruszkowaty zlokalizowany pod mięśniem pośladkowym większym.

Urazy i kontuzje

Rwa kulszowa może być skutkiem upadków, skręceń lub złamań kręgów, które prowadzą do uszkodzenia struktury kręgosłupa. Urazy i kontuzje często powodują przemieszczenie dysków międzykręgowych, co z kolei wywołuje ucisk na korzenie nerwowe.

Choroby zapalne i nowotwory

Choroby zapalne, takie jak reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) czy spondyloartropatie, powodują uszkodzenie stawów i tkanek w obrębie kręgosłupa, co prowadzi do zapalenia i obrzęku. To z kolei może powodować ucisk na nerw kulszowy. Nowotwory, zarówno pierwotne (np. rak kręgosłupa), jak i przerzuty z innych narządów (np. rak płuc, piersi czy prostaty), mogą naciskać na kręgi i korzenie nerwowe, co również skutkuje bólem, drętwieniem i osłabieniem nóg.

Czynniki genetyczne i wrodzone wady kręgosłupa

Predyspozycje genetyczne oraz wrodzone wady kręgosłupa (np. skolioza) mogą zwiększać ryzyko rwy kulszowej. Osoby z nieprawidłową budową kręgosłupa są bardziej narażone na ucisk nerwów, zwłaszcza gdy wraz z wiekiem dochodzi do degeneracji krążków międzykręgowych i zmian w strukturach kręgosłupa.

Czynniki związane ze stylem życia i postawą

Siedzący tryb życia i brak aktywności fizycznej mogą znacząco zwiększać ryzyko wystąpienia rwy kulszowej. Długotrwałe siedzenie lub niewłaściwa postawa podczas pracy, szczególnie w przypadku pracy biurowej, prowadzi do nadmiernego obciążenia kręgosłupa, zwłaszcza w jego dolnej partii. Brak ruchu prowadzi z kolei do osłabienia mięśni pleców i brzucha, co sprawia, że kręgosłup jest bardziej narażony na urazy. 

Ciąża

Zwiększenie masy ciała i zmiana środka ciężkości mogą wywierać dodatkowy nacisk na kręgosłup i nerwy. Co więcej, zmiany hormonalne w okresie ciąży prowadzą do rozluźnienia więzadeł, co może prowadzić do wystąpienia dyskomfortu i bólu w dolnej części pleców, a także powodować ucisk na nerw kulszowy.

Inne przyczyny rwy kulszowej 

Do rozwoju rwy kulszowej może przyczyniać się także:

• otyłość, która dodatkowo obciąża kręgosłup, siedzący tryb życia,
• niedobór wapnia, soli mineralnych oraz witaminy B,
• specyfika pracy, obejmująca częste skręty tułowia i dźwiganie ciężarów,
• wysoki wzrost,
• palenie papierosów,
• nadmierny stres, nadciśnienie,
• zbyt intensywna aktywność fizyczna.

Jakie czynności i pozycje mogą wywołać atak rwy kulszowej?

Atak rwy kulszowej to nagłe zaostrzenie objawów bólowych. Pojawia się w wyniku czynników, takich jak:

• dźwiganie ciężkich przedmiotów – zwłaszcza w niewłaściwej pozycji, co powoduje nadmierne obciążenie kręgosłupa lędźwiowego;
• nagły ruch – gwałtowne skręcenie tułowia, podnoszenie się z pozycji siedzącej czy upadek, który prowadzi do mechanicznego uszkodzenia struktur otaczających nerw kulszowy;
• długotrwałe siedzenie w jednej pozycji – zwłaszcza na twardej powierzchni lub w nieergonomicznej pozycji, która zwiększa nacisk na dolny odcinek kręgosłupa i nerw kulszowy;
• niewłaściwa pozycja podczas snu – spanie na zbyt miękkim materacu lub w nieodpowiedniej pozycji, może wyzwolić nagły atak rwy kulszowej. 

Do ataku może dojść również w wyniku zapalenia korzonków nerwowych (radikulopatia), stresu mięśniowego, a nawet wychłodzenia organizmu.

Rwa kulszowa – objawy – gdzie i jak boli? 

Lokalizacja i charakterystyka bólu odgrywają istotną rolę w rozpoznaniu rwy kulszowej.

Jak boli rwa kulszowa?

Ból przy rwie kulszowej ma najczęściej charakter ostry, przeszywający, kłujący lub palący. Pacjenci opisują go często jako „prąd biegnący przez nogę” lub uczucie intensywnego pieczenia. 

Ból związany z rwą występuje zazwyczaj po jednej stronie i nasila się podczas kaszlu, kichania czy śmiania się, ponieważ każda z tych czynności prowadzi do wzrostu ciśnienia płynu mózgowo-rdzeniowego, co w konsekwencji zwiększa nacisk na korzenie nerwu kulszowego. U pacjentów pojawiają się również objawy neurologiczne, a także trudności z poruszaniem się. Nasilenie i charakter dolegliwości zależy od przyczyny i stopnia ucisku na nerw.

Rwa kulszowa – gdzie bolą „korzonki”?

Ból związany z rwą kulszową zwykle zaczyna się w dolnej części pleców (odcinek lędźwiowy) lub w okolicach krzyżowych i promieniuje wzdłuż nerwu kulszowego do: pośladka, tylnej części uda, podudzia i stopy (szczególnie gdy ucisk na nerw jest silny). W niektórych przypadkach objawy mogą obejmować tylko część wskazanych lokalizacji. Intensywność bólu może się zmieniać w zależności od przyjętej pozycji ciała lub aktywności fizycznej.

Ostra i przewlekła faza bólu przy rwie kulszowej 

Rwa kulszowa może przebiegać w dwóch fazach. 

• Faza ostra zaczyna się nagle, często po przeciążeniu, gwałtownym ruchu lub urazie. Ból jest silny, przeszywający i promieniuje od dolnej części pleców przez pośladek do nogi. Może utrudniać chodzenie, siedzenie, a nawet zmianę pozycji. W tym czasie ważny jest odpoczynek, stosowanie leków przeciwbólowych i zapobieganie przeciążeniom kręgosłupa.
• Jeśli ból utrzymuje się dłużej niż 3 miesiące lub często powraca, mamy do czynienia z fazą przewlekłą. Dolegliwości bólowe są mniej intensywne, ale mogą ograniczać codzienne funkcjonowanie i powodować osłabienie kończyny dolnej. Kluczowe w leczeniu są regularne ćwiczenia wzmacniające kręgosłup, rehabilitacja i dbanie o prawidłową postawę ciała. 

Neurologiczne objawy rwy kulszowej

Podczas ostrego napadu rwy kulszowej mogą pojawić się dolegliwości neurologiczne, takie jak:

• uczucie drętwienia lub mrowienia w nodze – szczególnie w obszarze uda, podudzia lub stopy – objawy te wynikają z zaburzenia przewodnictwa nerwowego;
• osłabienie siły mięśniowej – może prowadzić do tzw. opadania stopy, co skutkuje potykaniem się o podłoże podczas chodzenia, a także powodować trudności związane ze zginaniem nogi w kolanie;
• ograniczona mobilność – pacjenci mają trudności z poruszaniem się, zwłaszcza podczas schylania czy chodzenia lub wstawania z pozycji siedzącej;
• zaburzenia czucia w obrębie kończyny dolnej – wrażenie „drewnianej nogi” lub nadwrażliwość na dotyk i temperaturę; 
• osłabienie odruchów głębokich – występują w wyniku ucisku na nerw kulszowy, co wpływa na zdolność reagowania na bodźce;
• zawroty głowy i omdlenia – bywają wynikiem silnego bólu lub napięcia mięśniowego, które zaburzają równowagę;
• gorączka i dreszcze – to odpowiedź organizmu na stany zapalne związane z uciskiem na nerw;
• trudności z zasypianiem i zaburzenia snu – intensywny i promieniujący ból zakłóca często nocny odpoczynek pacjenta;
• nietrzymanie moczu – ucisk może wpływać na funkcje pęcherza moczowego, jednak zdarza się to bardzo rzadko.

Jak długo „trzyma” rwa kulszowa („korzonki”)?

Rwa kulszowa wywołana przeciążeniem, „przewianiem korzonków” lub niewłaściwą pozycją ciała trwa zazwyczaj od kilku dni do kilku tygodni. W przypadku łagodniejszego przebiegu może ustąpić po odpoczynku, leczeniu farmakologicznym (przeciwbólowym i przeciwzapalnym), a także fizjoterapii.

W sytuacji bardziej zaawansowanych problemów, takich jak np. przepuklina dysku, objawy rwy kulszowej mogą utrzymywać się dłużej (nawet kilka miesięcy) i wymagać intensywnego leczenia, w tym zabiegów chirurgicznych.

Na to, ile trwa rwa kulszowa, ma wpływ: 

• stopień uszkodzenia nerwu kulszowego – im większy ucisk na nerw, tym dłużej utrzymują się objawy;
• rozpoczęcie leczenia zachowawczego zaleconego przez specjalistę – stosowanie leków (np. niesteroidowe leki przeciwzapalne, NLPZ), fizjoterapia i odpowiednie ćwiczenia znacznie skracają czas występowania objawów;
• ogólny stan zdrowia – osoby z chorobami przewlekłymi, np. cukrzycą (neuropatia, wolniejsza regeneracja) czy otyłością (obciążenie kręgosłupa), doświadczają dolegliwości przez dłuższy czas. 

Wizyta u lekarza jest wskazana, gdy objawy rwy kulszowej utrzymują się dłużej niż kilka dni, narastają lub towarzyszą im objawy neurologiczne (osłabienie mięśni czy utrata czucia). Konsultacja jest konieczna również w przypadku problemów z kontrolowaniem pęcherza, co może wskazywać na poważniejszy problem zdrowotny. Trzeba podkreślić, że leczenie rwy kulszowej to konieczność. Zaniedbanie w tym zakresie może przekształcić się w przewlekły zespół bólowy kręgosłupa. 

FAQ

Najczęstsze pytania dotyczące rwy kulszowej.