Cukrzyca typu 1 (insulinozależna) – objawy, przyczyny, leczenie

Najważniejsze informacje:

• Cukrzyca typu 1 (cukrzyca insulinozależna) to przewlekła choroba autoimmunologiczna, która dotyka głównie dzieci i młodzież, choć może wystąpić w każdym wieku. 
• Jest to stan, w którym organizm nie jest w stanie produkować insuliny – hormonu niezbędnego do regulacji stężenia glukozy we krwi. 
• Brak insuliny prowadzi do nagromadzenia cukru we krwi, co z kolei może być przyczyną wielu poważnych komplikacji zdrowotnych. 
• Objawami cukrzycy insulinozależnej są m.in. wzmożone pragnienie, częste oddawanie moczu, niezamierzona utrata wagi, przewlekłe zmęczenie oraz zaburzenia widzenia.
• Leczenie cukrzycy typu 1 obejmuje regularne podawanie insuliny i zdrowy tryb życia – zastosowanie odpowiedniej diety i utrzymywanie aktywności fizycznej. Konieczna jest też stała kontrola stężenia glukozy we krwi.

Cukrzyca typu 1 – będąca przewlekłą chorobą metaboliczną o podłożu autoimmunologicznym, objawia się hiperglikemią, która oznacza podwyższone stężenie glukozy we krwi. Najczęściej jest spowodowana procesem, w którym układ odpornościowy atakuje i niszczy komórki trzustki produkujące insulinę. Wyjaśniamy, co to jest cukrzyca insulinozależna (typu 1), jakie są jej przyczyny, objawy i metody leczenia.

Co to jest cukrzyca typu 1 (cukrzyca insulinozależna)?

Wyróżniamy kilka typów cukrzycy – cukrzyca typu 1 (typu I, typ i i lub pierwszego stopnia), nazywana też cukrzycą insulinozależną, to schorzenie, które dawniej określano mianem cukrzycy młodzieńczej. Charakteryzuje się ono niedoborem insuliny, hormonu kluczowego dla przemiany glukozy we krwi. 

W cukrzycy insulinozależnej (ICD-10: E10), komórki β trzustki odpowiedzialne za produkcję insuliny, nie są w stanie wytworzyć jej w wystarczającej ilości lub w ogóle przestają ją produkować. W rezultacie poziom cukru we krwi pacjenta pozostaje na wysokim poziomie.

Przyczyny cukrzycy typu 1 u dzieci i młodzieży

Cukrzyca typu 1 odpowiada za około 10% wszystkich przypadków cukrzycy i głównie diagnozowana jest u dzieci i młodzieży poniżej 30. roku życia, zazwyczaj między 10. a 14. rokiem życia. Jednocześnie ta najczęstsza u dzieci choroba metaboliczna może być wykryta po raz pierwszy u dorosłych. Szacuje się, że pierwszego stopnia dotyka 0,3% Polaków.

Insulina odgrywa zasadniczą rolę w regulacji stężenia glukozy we krwi. Po spożyciu posiłku zawierającego dużo węglowodanów, trzustka uwalnia insulinę, która umożliwia komórkom ciała pobieranie glukozy z krwi i przekształcanie jej w energię. 

Od czego jest cukrzyca typu 1? Przyczyną choroby jest niemal całkowite zniszczenie produkujących insulinę komórek β trzustki przez autoprzeciwciała wytworzone przez system odpornościowy. Prowadzi to do autoagresji, czyli ataku na własne komórki organizmu. Skutkiem jest całkowity brak insuliny. 

W cukrzycy typu 1, gdy trzustka nie produkuje wystarczającej ilości insuliny, organizm nie może efektywnie kontrolować stężenia glukozy. Brak tego hormonu powoduje zatrzymanie glukozy we krwi, co prowadzi do hiperglikemii.

Dokładne przyczyny powstawania wspomnianych autoprzeciwciał nie są jeszcze w pełni zrozumiałe – wiadomo jednak, że genetyka odgrywa istotną rolę w rozwoju cukrzycy insulinozależnej. Niektóre osoby mają genetyczną skłonność do autoagresji, związaną z systemem HLA. 

Cukrzyca typu 1 jest jedną z wielu chorób autoimmunologicznych, do których zalicza się również choroby tarczycy, takie jak choroba Hashimoto czy Gravesa-Basedowa.

Do rozwoju cukrzycy typu 1 przyczyniać mogą się też infekcje wirusowe, takie jak różyczka, które mogą zmieniać antygeny komórkowe, prowadząc do autoimmunologicznej odpowiedzi organizmu. Do potencjalnych czynników ryzyka należą również późny wiek matki przy porodzie, wczesne wprowadzenie glutenu do diety, stres, ekspozycja na toksyny oraz niedobór witaminy D.

Czy cukrzyca typu 1 jest dziedziczna?

Chociaż cukrzyca pierwszego stopnia, zaliczana do grupy chorób metabolicznych, sama w sobie nie jest chorobą dziedziczną, istnieje mająca genetyczne podłoże skłonność do autoagresji. Może ona być przekazywana w rodzinie i przyczyniać się do powstania choroby.

Osoby z rodziny chorego z cukrzycą typu 1 mają zwiększone ryzyko rozwoju tej choroby oraz innych schorzeń autoimmunologicznych. Prawdopodobieństwo zachorowania na cukrzycę typu 1 jest wyższe u rodzeństwa i znacznie wzrasta w przypadku bliźniąt jednojajowych.

Wciąż prowadzone są badania nad mechanizmami prowadzącymi do rozwoju tej choroby, w tym nad wpływem zakażeń wirusowych na proces autoimmunizacji u osób genetycznie predysponowanych.

Rozpoznanie cukrzycy typ 1 – stężenie glukozy we krwi

Diagnoza cukrzycy typu 1 opiera się na identyfikacji hiperglikemii, która może być przewlekła lub występować epizodycznie. 

Diagnostyka obejmuje stwierdzenie jednego z poniższych warunków:

• stężenie glukozy we krwi na czczo (oznaczenie stężenia glukozy) wynoszące 7,0 mmol/l (126 mg/dl) lub więcej,
• stężenie glukozy we krwi osiągające 11,1 mmol/l (200 mg/dl) lub więcej, dwie godziny po przyjęciu 75 g glukozy,
• przypadkowe stężenie glukozy we krwi na poziomie 11,1 mmol/l (200 mg/dl) lub wyższym, w połączeniu z objawami hiperglikemii (podwyższony poziom cukru),
• poziom hemoglobiny glikowanej (A1C) równy lub wyższy niż 48 mmol/mol (6,5% według skali DCCT).

Charakterystycznym elementem cukrzycy typu 1 jest autoreaktywność wysepek trzustki, którą często określa się poprzez obecność autoprzeciwciał skierowanych przeciwko komórkom beta.

W cukrzycy 1 stopnia dochodzi do zniszczenia komórek beta w trzustce, co prowadzi do znacznego zmniejszenia wewnętrznej produkcji insuliny. Jest to główna różnica między cukrzycą typu 1 a typem 2, gdzie dominującym problemem jest oporność na insulinę. W przypadku cukrzycy typu 1, brak insuliny jest głównym problemem, a oporność na insulinę zazwyczaj nie występuje. 

Cukrzyca typu 1 – objawy cukrzycy insulinozależnej

Pierwsze objawy cukrzycy typu 1 mogą pojawić się nagle i rozwijać się szybko, często w ciągu kilku tygodni. 

Do najbardziej rozpoznawalnych objawów cukrzycy typu 1 należą: 

• zwiększone pragnienie i częste oddawanie moczu – wysokie stężenie glukozy we krwi prowadzi do nasilonej produkcji moczu, co z kolei powoduje odwodnienie,
• zwiększony apetyt i niezamierzona utrata masy ciała – pomimo normalnego lub nasilonego łaknienia, organizm nie może wykorzystać glukozy do produkcji energii, co prowadzi do chudnięcia,
• pogorszenie ostrości wzroku – wysokie stężenie glukozy we krwi może wpływać na soczewki oka, co powoduje niewyraźne widzenie,
• przewlekłe zmęczenie – brak insuliny oznacza, że do komórek organizmu nie są dostarczane odpowiednie ilości energii,
• infekcje skórne i problemy z gojeniem się ran – wysoki poziom glukozy może osłabić układ odpornościowy.

Wszystkie te symptomy są wynikiem nadmiaru glukozy, który nie jest prawidłowo przetwarzany w organizmie.

Powikłania cukrzycy 1 stopnia – ostre i przewlekłe

Cukrzyca typu 1 może prowadzić do poważnych powikłań, zarówno ostrych, jak i przewlekłych. Do ostrych zalicza się ryzyko rozwoju kwasicy ketonowej, śpiączkę hiperglikemiczną, kwasicę mleczanową oraz hipoglikemię wywołaną lekami. 

Natomiast wśród powikłań przewlekłych wymienia się problemy z oczami (w tym retinopatia cukrzycowa), nerkami, nerwami, a także zmiany skórne, stawowe i kostne, które mogą znacząco wpłynąć na jakość życia pacjentów. 

Chorzy na cukrzycę typu 1 są również narażeni na nadciśnienie tętnicze. Przewlekła choroba może negatywnie oddziaływać na stan psychiczny cukrzyka.

Leczenie cukrzycy typu 1 – insulinoterapia

Leczenie cukrzycy typu 1 polega na uzupełnianiu brakującej insuliny. Insulina musi być dostarczana poprzez podskórne zastrzyki lub za pomocą pompy insulinowej, która zapewnia stały wlew hormonu. Trzustka zdrowego człowieka wydziela niewielkie ilości insuliny przez całą dobę, a w odpowiedzi na posiłki zwiększa jej ilość.

Organizm precyzyjnie reguluje poziom insuliny, aby utrzymać odpowiedni poziom cukru we krwi przez cały dzień. Odwzorowanie tego mechanizmu przy zewnętrznym podawaniu insuliny jest kluczowe w leczeniu cukrzycy typu 1. 

Pacjenci korzystający z pomp insulinowych mają je podłączone do ciała przez całą dobę, co pozwala na regularne dostarczanie małych dawek insuliny automatycznie. 

Niezależnie od metody podawania insuliny, celem leczenia cukrzycy typu 1 jest utrzymanie poziomu cukru we krwi możliwie jak najbliżej normy zdrowych osób.

Cukrzyca typu 1 a dieta

Dieta odgrywa istotną rolę w zarządzaniu cukrzycą typu 1. Zaleca się spożywanie pokarmów o niskim indeksie glikemicznym i ograniczenie węglowodanów prostych. 

Z diety przy cukrzycy 1 stopnia wyeliminować należy m.in. produkty pszenne, słodycze (ciastka, cukierki, czekoladę), słodzone napoje gazowane i soki owocowe z dodatkiem cukru, tłuste potrawy, jedzenie typu fast food, przekąski o wysokiej zawartości soli i tłuszczu, takie jak chipsy i krakersy oraz napoje alkoholowe.

Wymagane jest przy tym staranne planowanie posiłków, uwzględniając odpowiednie proporcje węglowodanów złożonych, białek i tłuszczów. Regularność posiłków (co 3-4 godziny) oraz ich zbilansowanie są niezbędne dla utrzymania stabilnego poziomu glukozy we krwi.

Cukrzyca pierwszego stopnia – aktywność fizyczna

Chorzy na z cukrzycę 1 stopnia powinni również dbać o regularną aktywność fizyczną, która wspomaga kontrolę masy ciała i ogólną kondycję. Zalecane są ćwiczenia wytrzymałościowe, takie jak szybki marsz, bieganie, jazda na rowerze i pływanie.

Natomiast wysiłek anaerobowy, jak trening siłowy, może niekorzystnie wpływać na poziom glukozy. W przypadku zaawansowanych powikłań cukrzycy, intensywny wysiłek fizyczny może być przeciwwskazany.

Profilaktyka cukrzycy typu 1

Nie istnieją obecnie metody leczenia, które mogłyby zapobiec rozwojowi cukrzycy typu 1. U osób z genetycznymi predyspozycjami, można próbować minimalizować czynniki ryzyka, takie jak zakażenia wirusowe czy spożycie białka mleka krowiego i zbóż zawierających gluten, które mogą wywołać proces autoimmunologiczny.

FAQ

Najczęstsze pytania dotyczące cukrzycy typu 1 (insulinozależnej).