Kolonoskopia – przebieg, znieczulenie

Najważniejsze informacje:

• Kolonoskopia to badanie polegające na wprowadzeniu przez odbyt giętkiego endoskopu z kamerą. Celem procedury jest dokładna ocena wnętrza jelita grubego. 
• Badanie umożliwia lekarzowi wykrycie polipów, chorób zapalnych jelit, owrzodzeń czy zmian nowotworowych, a także pobranie wycinków do biopsji, co pozwala na dokładną analizę histopatologiczną. 
• Kolonoskopia trwa średnio ok. 20–40 minut i najczęściej jest przeprowadzana w znieczuleniu miejscowym. W uzasadnionych przypadkach (np. u dzieci i u pacjentów z niskim progiem bólu) można ją wykonać w znieczuleniu ogólnym. 
• Kolonoskopia jest badaniem bezpiecznym – skutki uboczne występują rzadko i mają zazwyczaj przejściowy charakter. 

Kolonoskopia to badanie, podczas którego lekarz wprowadza giętki przyrząd (kolonoskop) przez odbyt do jelita grubego. Pacjent – znieczulony miejscowo lub ogólnie – leży na boku z nogami przyciągniętymi do klatki piersiowej, a lekarz analizuje obraz jelita na monitorze, szukając ewentualnych zmian (np. polipów) lub objawów chorób zapalnych. Badanie trwa zazwyczaj od 20 do 40 minut, a po jego zakończeniu pacjent może wrócić do codziennych czynności, choć w niektórych przypadkach musi pozostać pod opieką medyczną. Jak przebiega badanie krok po kroku? Czy kolonoskopia boli? Jakie rodzaje znieczulenia może zastosować lekarz?

Jak wygląda kolonoskopia? Przebieg badania krok po kroku

Kolonoskopia pozwala na wczesne wykrycie polipów, chorób zapalnych, raka jelita grubego, oraz innych nieprawidłowości związanych z przewodem pokarmowym. To badanie stosowane w celach profilaktycznych, jak i diagnostycznych (bóle brzucha, krwawienia z przewodu pokarmowego czy zmiany w rytmie wypróżnień). Jak przebiega kolonoskopia? 

Po dokonaniu formalności (wywiad medyczny, podpisane zgód) pacjent otrzymuje specjalną jednorazową koszulę, czasem także bieliznę z wycięciem w okolicy odbytu, którą zakłada w szatni. Następnie jest proszony o położenie się na stole zabiegowym w specjalnej pozycji do badania kolonoskopowego, tj. na lewym boku z nogami lekko podciągniętymi do klatki piersiowej.

W niektórych przypadkach gastroenterolog w pierwszej kolejności wykonuje badanie per rectum, które ma na celu ocenę stanu kanału odbytu i odbytnicy, w tym sprawdzenie drożności oraz wykluczenie przeszkód (np. zwężenia, zmiany chorobowe). 

Przed rozpoczęciem kolonoskopii lekarz smaruje okolice odbytu oraz końcówkę endoskopu specjalnym żelem nawilżającym, który może zawierać środek znieczulający (np. lidokainę). Dodatkowo pacjentowi zaleca się niekiedy przyjęcie środka przeciwbólowego około godziny przed rozpoczęciem kolonoskopii. 

Lekarz przeprowadza badanie przy użyciu specjalistycznego kolonoskopu – giętkiego wziernika o średnicy około 10 mm zakończonego kamerą. Obraz jest przesyłany na monitor, co umożliwia dokładną ocenę stanu błony śluzowej jelita grubego i wykrycie ewentualnych zmian patologicznych (np. polipów) oraz objawów chorób zapalnych. 

Lekarz delikatnie wprowadza kolonoskop przez odbyt do jelita grubego, stopniowo przesuwając urządzenie wzdłuż okrężnicy. Jest on wyposażony w specjalny kanał, który umożliwia podawanie powietrza lub dwutlenku węgla – dzięki temu światło jelita ulega rozszerzeniu, co pozwala uzyskać lepszy obraz jego wyściółki.

Kolonoskop posiada również instrumenty służące do pobierania wycinków błony śluzowej do dalszych badań diagnostycznych. Dodatkowo podczas kolonoskopii specjalista jest w stanie usunąć polipy (polipektomia endoskopowa) przekazywane następnie do badania histopatologicznego w celu określenia ich charakteru oraz, jeśli to konieczne, zaplanowania dalszego leczenia.

Jeśli kolonoskopia była wykonywana w znieczuleniu ogólnym lub z użyciem środków uspokajających, pacjent trafia na salę wybudzeń, gdzie przebywa od 30 minut do godziny. Z kolei po badaniu przeprowadzonym bez znieczulenia po krótkim odpoczynku może niemal natychmiast wrócić do swoich zajęć. 

Kolonoskopia – czy boli? 

Kolonoskopia zazwyczaj nie jest bolesna, ale odczucia pacjentów są różne i zależą od kilku czynników – indywidualnego progu bólu, doświadczenia lekarza oraz zastosowanych środków znieczulających.

Podczas badania pacjent może odczuwać dyskomfort, wzdęcia lub lekkie dolegliwości bólowe w jamie brzusznej spowodowane wprowadzaniem powietrza do jelita (co ułatwia jego ocenę). U niektórych osób pojawia się uczucie rozpierania lub lekkie skurcze. Pacjenci z niskim progiem bólu lub chorobami zapalnymi jelit (np. chorobą Leśniowskiego-Crohna czy zespołem jelita drażliwego) mogą odczuwać większy dyskomfort.

Większość osób decyduje się na zastosowanie środków uspokajających lub narkozy. W takim przypadku ból i dyskomfort są znacznie zredukowane lub nieodczuwalne.

Pobieranie wycinków do badania histopatologicznego czy usuwanie polipów podczas kolonoskopii to procedury, które również nie powinny powodować dolegliwości, ponieważ wnętrze jelita grubego nie posiada zakończeń nerwowych odpowiedzialnych za odczuwanie bólu. Oznacza to, że wspomniane interwencje nie wymagają znieczulenia pacjenta. 

Warto podkreślić, że przez pewien czas po badaniu kolonoskopowym mogą występować wzdęcia, nudności lub wymioty – w tym przypadku wymienione dolegliwości stanowią prawidłową reakcję organizmu wynikającą z wprowadzenia gazu do jelita. 

Kolonoskopia ze znieczuleniem

W zależności od indywidualnych potrzeb pacjenta oraz charakteru procedury lekarz może zdecydować się na jedną z dwóch opcji: kolonoskopię w znieczuleniu miejscowym lub w znieczuleniu ogólnym.

Kolonoskopia ze znieczuleniem miejscowym (płytkie znieczulenie)

Standardowa procedura stosowana w większości przypadków, która nie wymaga założenia rurki dotchawiczej. Polega na zastosowaniu żelu lub kremu znieczulającego (działają miejscowo, zmniejszając odczucia bólowe związane z badaniem), który jest nakładany na końcówkę kolonoskopu przed jego wprowadzeniem do odbytu.

W trakcie badania pacjent pozostaje przytomny, dzięki czemu może współpracować z lekarzem, np. zmieniając pozycję ciała, co ułatwia prowadzenie kolonoskopu. Chociaż znieczulenie miejscowe minimalizuje dyskomfort, pacjent może odczuwać lekkie lub umiarkowane napięcie, wzdęcia lub ucisk – szczególnie podczas pompowania powietrza do jelita w celu jego rozszerzenia.

Znieczulenie miejscowe jest rekomendowane osobom o wysokim progu bólu lub dobrze tolerującym mniej komfortowe procedury medyczne. Po badaniu pacjent może natychmiast wrócić do codziennych czynności, ponieważ w tym przypadku nie wystąpią efekty uboczne związane z działaniem środków ogólnoustrojowych.

Kolonoskopia w znieczuleniu ogólnym (sedacja głęboka)

Znieczulenie ogólne stosowane jest w następujących sytuacjach:

• pacjent odczuwa silny lęk przed badaniem i/lub ma niski próg bólu,
• celem specjalisty jest usunięcie dużych polipów,
• lekarz będzie przeprowadzał kolonoskopię u dziecka.

Po dożylnym podaniu środków farmakologicznych pacjent jest wprowadzany w stan krótkotrwałego, ale głębokiego uśpienia, dlatego nie odczuwa żadnego bólu ani dyskomfortu. Procedura wymaga obecności anestezjologa, który w trakcie kolonoskopii monitoruje parametry życiowe osoby badanej – oddech, tętno i ciśnienie krwi. Następnie pacjent jest stopniowo wybudzany, co może wiązać się z krótkotrwałym uczuciem dezorientacji lub senności. Ze względu na działanie środków znieczulających w dniu badania nie należy prowadzić pojazdów ani obsługiwać maszyn.

Czy możliwa jest kolonoskopia bez znieczulenia?

Przeprowadzenie kolonoskopii bez znieczulenia jest możliwe i bezpieczne, jednak decyzję w tym zakresie powinien podjąć lekarz, który uwzględni indywidualne potrzeby badanego i specyfikę całej procedury.

Badanie bez znieczulenia może być wykonane, gdy: 

• pacjent ma wysoki próg bólu i dobrze toleruje badania diagnostyczne;
• osoba badana unika środków uspokajających lub znieczulenia ze względów zdrowotnych bądź finansowych czy z obawy przed skutkami ubocznymi;
• nie ma potrzeby usuwania polipów ani pobierania wycinków podczas kolonoskopii.

Jakie są zalety kolonoskopii bez znieczulenia?

• Uniknięcie możliwych skutków ubocznych związanych z podaniem środków znieczulających (senność, zawroty głowy, nudności).
• Możliwość szybszego powrotu do codziennych aktywności, w tym prowadzenia pojazdów.
• Krótszy czas badania (nie ma potrzeby wybudzania).

Warto jednak pamiętać, że dyskomfort, który może towarzyszyć całej procedurze, bywa trudny do zniesienia dla niektórych pacjentów, co może utrudnić przeprowadzenie kolonoskopii, a nawet skutkować jej przerwaniem. 

Ile trwa kolonoskopia?

Kolonoskopia trwa od 20 do 40 minut. Jeśli jelito jest dokładnie oczyszczone, a pacjent stosował się do zaleceń dietetycznych (m.in. unikał produktów, które mogły zabarwić jego śluzówkę), badanie przebiega sprawniej. 

Nie bez znaczenia jest tu także wykorzystywany sprzęt, technika badania, a także doświadczenie lekarza – wprawny specjalista wykonuje precyzyjną kolonoskopię w krótszym czasie, jednak dodatkowe zabiegi w trakcie całej procedury, np. usunięcie polipów czy pobranie biopsji, mogą wydłużyć badanie. 

To, ile potrwa kolonoskopia, zależy także od budowy anatomicznej pacjenta – w przypadku wąskich zakrętów jelita, uchyłków czy zrostów w jamie brzusznej badanie potrwa dłużej. 

Cała wizyta może wydłużyć się o 1–2 godziny, jeśli kolonoskopia będzie wykonywana w znieczuleniu ogólnym, ponieważ wiąże się to z koniecznością odpowiedniego przygotowania pacjenta do całej procedury, a także z jego powrotem do pełnej sprawności po badaniu. 

Jak długo trwa kolonoskopia w znieczuleniu miejscowym? 

Kolonoskopia w znieczuleniu miejscowym trwa zazwyczaj 20–30 minut. Stosowany w tym przypadku żel z lidokainą zmniejsza dyskomfort związany z wprowadzaniem kolonoskopu do odbytu i działa od 30 do 60 minut, co w pełni wystarcza, aby przeprowadzić dokładne badanie. Po zakończeniu procedury pacjent może niemal od razu wrócić do codziennych czynności.

Kolonoskopia pod narkozą – ile trwa?

Kolonoskopia w znieczuleniu ogólnym trwa ok. 20–40 minut. Sam proces przygotowania do badania zajmuje dodatkowe 15 minut i obejmuje podłączenie pacjenta do urządzeń monitorujących kluczowe parametry życiowe oraz dożylne podanie środka farmakologicznego. Po zakończeniu procedury i wybudzeniu pacjent pozostaje pod opieką medyczną przez 1–2 godziny.

Czego nie wolno robić po kolonoskopii? 

Po kolonoskopii pacjent powinien stosować się do zaleceń lekarza, aby uniknąć ewentualnych komplikacji. Czego nie należy robić po badaniu jelita grubego? 

• Jeśli podano środki uspokajające lub znieczulające, nie można prowadzić samochodu ani obsługiwać maszyn przez co najmniej 24 godziny. 
• Na 2 dni należy zrezygnować z podnoszenia ciężkich przedmiotów oraz intensywnych treningów lub ćwiczeń fizycznych.
• Nie wolno spożywać alkoholu przez co najmniej 24 godziny, zwłaszcza jeśli podane zostały środki uspokajające, które mogą wchodzić z nim w interakcje.
• Warto unikać tłustych, smażonych i ciężkostrawnych potraw, które mogą obciążać układ trawienny.

W sprawie zaleceń dotyczących powrotu do codziennych aktywności warto skonsultować się z lekarzem lub pielęgniarką, ponieważ mogą one zależeć od przebiegu badania i indywidualnego stanu zdrowia pacjenta.

Kolonoskopia – ile czeka się na wynik badania histopatologicznego? 

Kolonoskopia umożliwia uzyskanie materiału do dalszych badań, co jest istotne w diagnostyce choroby Leśniowskiego-Crohna czy wrzodziejącego zapalenie jelita grubego (WZJG). Pobrane próbki są poddawane analizie histopatologicznej, co pozwala na dokładne określenie charakteru zmian w jelicie grubym. 

Wynik badania histopatologicznego po kolonoskopii jest dostępny maksymalnie po 2–3 tygodniach. W niektórych przypadkach, jeśli materiał wymaga dodatkowych analiz lub konsultacji, czas ten może się wydłużyć.

Negatywne skutki kolonoskopii

Kolonoskopia jest stosunkowo bezpiecznym badaniem, ale – jak każda procedura medyczna – może wiązać się z pewnymi skutkami ubocznymi – występują one jednak stosunkowo rzadko i mają charakter przejściowy. Wśród nich należy wymienić:

• uczucie wzdęcia lub ból brzucha – są to dolegliwości związane z obecnością powietrza w jelicie;
• zatrzymanie gazów – u niektórych pacjentów występują trudności w oddawaniu gazów i związany z tym dyskomfort; objawy utrzymują się zwykle przez kilka dni;
• niewielkie krwawienie z odbytu – szczególnie jeśli podczas badania lekarz usuwał polipy lub pobierał próbki do badań; zwykle ustępuje samoistnie; w rzadkich przypadkach może być bardziej intensywne; 
• nudności, senność, osłabienie lub zawroty głowy – objawy po zastosowaniu leków uspokajających lub przeciwbólowych mijają zazwyczaj w ciągu kilku godzin po badaniu, gdy środki farmakologiczne przestają działać;
• zakażenie – choć ryzyko jest małe, infekcja może się rozwinąć w wyniku wprowadzenia instrumentów do jelita; objawy to: gorączka, ból brzucha, zmiany w wydzielinie z jelit; 
• perforacja (przebicie) ściany jelita – bardzo rzadkie, ale poważne powikłanie, które może prowadzić do infekcji; objawia się silnym bólem brzucha, gorączką, wymiotami; to stan wymagający natychmiastowej interwencji medycznej. 

W przypadku jakichkolwiek niepokojących objawów po kolonoskopii, należy jak najszybciej skontaktować się z lekarzem. Należą do nich: uciążliwe i silne bóle brzucha, nagła utrata masy ciała, gorączka oraz dreszcze, osłabienie i zawroty głowy, obfite krwawienie z odbytu, a także czarne (smoliste) stolce.