RSV u dzieci i niemowląt – objawy, jak leczyć

Najważniejsze informacje

• Syncytialny wirus oddechowy (RSV) jest jedną z najczęstszych przyczyn infekcji dróg oddechowych u niemowląt i małych dzieci. Może wywoływać zapalenie oskrzelików oraz oskrzeli, a w cięższych przypadkach także zapalenie płuc.
• Do zakażenia RSV dochodzi drogą kropelkową – najczęściej poprzez kaszel, kichanie lub kontakt z wydzieliną dróg oddechowych osoby zakażonej. 
• Początkowo infekcja wywołana RSV często przypomina zwykłe przeziębienie – pojawia się katar, kaszel i gorączka. Dodatkowo u niemowląt mogą wystąpić objawy, takie jak: świszczący oraz przyspieszony oddech, duszność, a także problemy z jedzeniem wynikające z zaburzonego odruchu ssania. 
• W większości przypadków leczenie RSV polega na łagodzeniu objawów – ważne jest nawadnianie dziecka, obniżanie gorączki i oczyszczanie nosa. U małych pacjentów z nasilonymi objawami może być konieczna hospitalizacja. Trzeba dodać, że antybiotyki nie są skuteczne w przypadku RSV, ponieważ nie zwalczają zakażeń wirusowych.
• Aby zmniejszyć ryzyko zakażenia, należy unikać kontaktu z osobami przeziębionymi, często myć ręce i regularnie dezynfekować powierzchnie. Dla wcześniaków lub dzieci z chorobami przewlekłymi dostępna jest immunoprofilaktyka, która pomaga zapobiegać ciężkiemu przebiegowi zakażenia RSV. 

Syncytialny wirus oddechowy (RSV) jest jedną z głównych przyczyn infekcji dróg oddechowych u niemowląt i małych dzieci, zwłaszcza w sezonie jesienno-zimowym. W większości przypadków zakażenie przebiega łagodnie, objawiając się katarem, kaszlem i gorączką, jednak u wcześniaków oraz dzieci z przewlekłymi chorobami serca lub płuc wirus może wywołać ciężkie zapalenie oskrzelików lub płuc, które wymaga hospitalizacji. Leczenie RSV u dzieci jest głównie objawowe — obejmuje podawanie leków przeciwgorączkowych, nawilżanie powietrza oraz utrzymywanie optymalnego nawodnienia organizmu. W cięższych przypadkach konieczne może być podawanie tlenu lub wsparcie oddechowe. Profilaktyka zakażeń RSV obejmuje szczepienia kobiet w III trymestrze ciąży, a także podawanie przeciwciał monoklonalnych wcześniakom i dzieciom z chorobami przewlekłymi. Ponadto należy przestrzegać zasad higieny (częste mycie rąk), unikać kontaktu z osobami chorymi oraz ograniczyć przebywanie w dużych skupiskach ludzkich w sezonie infekcyjnym. 

Wirus RSV u dzieci i niemowląt – jak często występuje?

Prawie każde dziecko przed ukończeniem 2. roku życia przechodzi zakażenie syncytialnym wirusem oddechowym (RSV, respiratory syncytial virus), który odpowiada za około 17–20% wszystkich hospitalizacji niemowląt spowodowanych infekcją dolnych dróg oddechowych. Największe ryzyko ciężkiego przebiegu zakażenia występuje u dzieci od 6. tygodnia do 6. miesiąca życia.

Szczyt zachorowań na RSV przypada na okres jesienno-zimowy, kiedy odporność organizmu jest osłabiona, a warunki środowiskowe (np. częstsze przebywanie w zamkniętych i słabo wentylowanych pomieszczeniach) sprzyjają przenoszeniu wirusa.

W ciągu pierwszych lat życia dziecka może dochodzić do wielokrotnego zakażenia syncytialnym wirusem oddechowym, ponieważ przebycie infekcji nie zapewnia długotrwałej ani pełnej odporności.

RSV jest szczególnie niebezpieczny dla noworodków, niemowląt oraz dzieci z obniżoną odpornością, przewlekłymi chorobami układu oddechowego (dysplazja oskrzelowo-płucna) lub wrodzonymi wadami serca. Znacznie wyższe ryzyko ciężkiego przebiegu infekcji obserwuje się również u wcześniaków urodzonych przed 32. tygodniem ciąży.

Zakażenie wirusem RSV u dzieci – jak rozwija się infekcja?

Do zakażenia RSV dochodzi drogą kropelkową – głównie podczas kaszlu, kichania lub poprzez bezpośredni kontakt z wydzieliną dróg oddechowych osoby zakażonej. Wirus rozprzestrzenia się łatwo w miejscach, takich jak: żłobki, przedszkola czy oddziały pediatryczne.

Po wniknięciu do organizmu wirus namnaża się w komórkach nabłonka dróg oddechowych, powodując ich uszkodzenie, obrzęk oraz stan zapalny. Zmiany te prowadzą do znacznego utrudnienia przepływu powietrza, szczególnie u niemowląt, których drogi oddechowe są fizjologicznie bardzo wąskie.

Objawy zakażenia u niemowląt pojawiają się zwykle w ciągu 2–8 dni od ekspozycji na wirusa. Początkowo infekcja często przypomina zwykłe przeziębienie. W miarę jej postępu może wystąpić intensywny kaszel, świszczący i przyspieszony oddech, duszność oraz gorączka. Co więcej, utrudnione ssanie i połykanie (spowodowane nasilonym wysiłkiem oddechowym) wiąże się z ryzykiem odwodnienia oraz osłabienia dziecka.

Objawy RSV u dzieci

Objawy zakażenia wirusem RSV mogą różnić się w zależności od wieku dziecka oraz stopnia zaawansowania infekcji.

RSV – objawy u dzieci starszych

Infekcja RSV u starszych dzieci przebiega zazwyczaj łagodnie i przypomina przeziębienie. Do najczęstszych objawów należą: 

• katar (nieżyt nosa);
• kaszel (początkowo suchy, później wilgotny);
• gorączka o umiarkowanym nasileniu;
• świszczący oddech;
• duszność (w przypadku cięższego przebiegu);
• brak apetytu.

Objawy RSV u noworodka i niemowlaka

Objawy zakażenia RSV u noworodków i niemowląt są zazwyczaj bardziej nasilone i mogą rozwijać się gwałtownie. Układ oddechowy najmłodszych dzieci jest szczególnie podatny na obrzęk i zaleganie wydzieliny, co może prowadzić do poważnych problemów z oddychaniem.

Typowe objawy RSV u niemowląt to:

• przyspieszony, nieregularny oddech;
• widoczny wysiłek oddechowy (np. zapadanie się żeber podczas wdechu);
• świszczący oddech;
• kaszel, który może utrudniać karmienie;
• brak apetytu;
• apatia, drażliwość, osłabienie.

RSV u dzieci – objawy, które wymagają pilnej konsultacji z lekarzem

Zakażenie syncytialnym wirusem oddechowym u noworodków i niemowląt może w krótkim czasie prowadzić do rozwoju zapalenia oskrzelików lub płuc, co stanowi poważne zagrożenie dla życia dziecka. 

Do lekarza należy zgłosić się jak najszybciej w przypadku wystąpienia objawów, takich jak:

• zaburzenia oddychania (np. duszność, świszczący oddech, zapadanie się klatki piersiowej, epizody bezdechu);
• trudności w karmieniu i problemy z przyjmowaniem pokarmu (ryzyko niedożywienia);
• sinica – niebieskawe zabarwienie skóry, warg lub paznokci;
• nadmierna senność, brak reakcji.

Diagnostyka wirusa RSV u dzieci

Rozpoznanie zakażenia wirusem RSV u dzieci polega na ocenie objawów klinicznych oraz badaniu fizykalnym. Charakterystyczne symptomy – szczególnie w okresie zwiększonej zachorowalności (jesień–zima) – często pozwalają lekarzowi na postawienie diagnozy bez potrzeby wykonywania dodatkowych badań.

W przypadkach wątpliwych lub u dzieci z grup ryzyka (np. wcześniaków, niemowląt z chorobami przewlekłymi) lekarz może zlecić:

• szybki test antygenowy – badanie diagnostyczne, które pozwala wykryć obecność antygenów wirusa RSV w wydzielinie z nosa lub nosogardzieli; wynik jest dostępny w ciągu kilkunastu minut;
• badanie PCR (reakcja łańcuchowa polimerazy) – test molekularny o wysokiej czułości, który pozwala wykryć nawet niewielką ilość materiału genetycznego wirusa RSV w pobranej próbce (zwykle z wymazu z nosa lub nosogardzieli); czas oczekiwania na wynik wynosi od kilku godzin do 2 dni (w zależności od placówki). 

Objawy zakażenia RSV mogą przypominać infekcje wywołane przez wirus grypy czy paragrypy, adenowirusy czy SARS-CoV-2, dlatego diagnostyka różnicowa odgrywa ważną rolę, zwłaszcza w przypadku ciężkiego przebiegu choroby lub konieczności hospitalizacji.

Leczenie RSV u dzieci

Leczenie zakażenia wirusem RSV u dzieci ma charakter objawowy, ponieważ nie istnieje specyficzny lek przeciwwirusowy stosowany rutynowo w leczeniu tej infekcji. Postępowanie zależy od wieku dziecka, nasilenia objawów oraz obecności chorób współistniejących.

Leczenie objawowe infekcji RSV

Jakie są najczęstsze metody leczenia objawowego u dzieci? 

• Nawadnianie organizmu – regularne podawanie płynów zapobiega odwodnieniu, które może wystąpić w wyniku gorączki, przyspieszonego oddychania lub problemów z karmieniem. U niemowląt szczególnie ważne jest częste karmienie piersią lub podawanie mleka modyfikowanego. 
• Inhalacje z soli fizjologicznej – nawilżają błonę śluzową, ułatwiają usuwanie wydzieliny z dróg oddechowych oraz łagodzą obrzęk, poprawiając komfort oddychania. U niemowląt inhalacje wykonuje się przeważnie za pomocą nebulizatora, który umożliwia podanie roztworu chlorku sodu lub leku w postaci aerozolu.
• Utrzymywanie odpowiedniej wilgotności powietrza i odpoczynek – nawilżone powietrze zmniejsza podrażnienie dróg oddechowych, z kolei odpoczynek wspiera regenerację organizmu.
• Obniżanie gorączki – w razie potrzeby można stosować leki przeciwgorączkowe (np. paracetamol, ibuprofen) zgodnie z zaleceniami lekarza.

Leczenie szpitalne RSV

W przypadku nasilonych objawów – zwłaszcza u niemowląt i dzieci z grup ryzyka – konieczna może być hospitalizacja, która obejmuje:

• tlenoterapię – w przypadku niedotlenienia (np. saturacja poniżej normy);
• dożylne nawodnienie – w sytuacji, kiedy dziecko nie jest w stanie przyjmować płynów doustnie;
• podawanie leków rozszerzających oskrzela – ich skuteczność w przypadku RSV jest zmienna i oceniana indywidualnie;
• monitorowanie funkcji życiowych i wsparcie oddechowe – w cięższych przypadkach konieczne bywa zastosowanie wysokoprzepływowej tlenoterapii donosowej (HFNC) lub respiratora.

Leki na RSV dla dzieci i niemowląt

W terapii RSV u dzieci i niemowląt nie stosuje się rutynowo leków przeciwwirusowych, ponieważ większość przypadków ma łagodny lub umiarkowany przebieg i wymaga jedynie leczenia objawowego.

• Leki przeciwgorączkowe – pomagają obniżyć gorączkę, łagodzą ból oraz poprawiają ogólne samopoczucie. Ibuprofen nie powinien być jednak stosowany u pacjentów poniżej 3. miesiąca życia. Podanie go dziecku zawsze wymaga wcześniejszej konsultacji z lekarzem. Lekiem pierwszego wyboru u najmłodszych jest paracetamol.
• Mukolityki i leki wykrztuśne – rozrzedzają wydzielinę i ułatwiają jej usuwanie z dróg oddechowych, jednak ich stosowanie u niemowląt nie jest wskazane ze względu na ryzyko nadmiernego nagromadzenia wydzieliny, które może utrudniać oddychanie i jej skuteczne odkrztuszanie. Preparaty te należy stosować pod ścisłą kontrolą lekarza u starszych dzieci.

Samodzielne podawanie dziecku leków wykrztuśnych, przeciwkaszlowych czy suplementów diety bez konsultacji z pediatrą może stanowić zagrożenie dla zdrowia i życia małego pacjenta. 

W szczególnych sytuacjach – zwłaszcza u dzieci z wysokim ryzykiem ciężkiego przebiegu zakażenia (np. wcześniaki, dzieci z wrodzonymi wadami serca, przewlekłymi chorobami płuc lub niedoborami odporności) – możliwe jest zastosowanie przeciwciał monoklonalnych.

Powikłania po RSV u dzieci

Zakażenie RSV może prowadzić do poważnych powikłań u niemowląt, wcześniaków oraz dzieci z niedoborami odporności, astmą, przewlekłą chorobą płuc lub wrodzonymi wadami serca.

• Zapalenie oskrzelików – jedno z najczęstszych i najpoważniejszych powikłań RSV u niemowląt. Objawia się problemami z oddychaniem, kaszlem, przyspieszonym oddechem oraz świszczącym wdechem. Dziecko z zapaleniem oskrzelików może wymagać hospitalizacji, w tym tlenoterapii lub innych interwencji wspomagających oddychanie. 
• Zapalenie płuc – zakażenie może objąć miąższ płucny, powodując gorączkę, silne duszności, obniżoną saturację i znaczne osłabienie. W przypadku małych dzieci oraz niemowląt wymaga hospitalizacji.
• Zapalenie ucha środkowego – RSV może prowadzić do zaburzenia drożności trąbek słuchowych, co sprzyja rozwojowi infekcji bakteryjnej ucha. To częste powikłanie zwłaszcza u dzieci poniżej 2. roku życia.
• Niewydolność oddechowa – w ciężkich przypadkach RSV może prowadzić do zaburzeń wymiany gazowej i spadku saturacji, co wymaga intensywnej terapii, a niekiedy także mechanicznej wentylacji oddechowej.
• Zapalenie mięśnia sercowego (rzadko) – może manifestować się objawami niewydolności krążenia.
• Zaostrzenie astmy lub obturacji oskrzeli – u dzieci z rozpoznaną astmą lub nadreaktywnością oskrzeli infekcja RSV może wywołać nasilenie objawów, takich jak: świszczący oddech, kaszel i duszność.

Powikłania po zakażeniu RSV u dzieci wymagają w większości przypadków hospitalizacji oraz specjalistycznej opieki.

Czy istnieje szczepionka RSV dla dzieci i niemowląt?

Obecnie dostępne są skuteczne metody zapobiegania zakażeniu wirusem RSV u niemowląt, choć nie mają one formy tradycyjnej szczepionki.

Szczepionka dla kobiet w ciąży

W krajach Unii Europejskiej i Stanach Zjednoczonych zatwierdzono szczepionkę przeciwko wirusowi RSV, którą podaje się kobietom między 24. a 36. tygodniem ciąży. Umożliwia ona przeniesienie przeciwciał przez łożysko, co zapewnia dziecku ochronę przed zakażeniem w pierwszych tygodniach życia.

Nirsevimab – przeciwciało monoklonalne 

Nirsevimab to długo działające przeciwciało monoklonalne, które pełni funkcję profilaktyczną u niemowląt – podobnie jak szczepionka. Jednorazowe podanie domięśniowe przed sezonem RSV (jesienią) zapewnia ochronę przez cały okres zwiększonego ryzyka zachorowań. 

Od sezonu 2024/2025 nirsevimab jest rekomendowany do stosowania u wszystkich niemowląt – zdrowych dzieci urodzonych o czasie, wcześniaków, a także małych pacjentów z czynnikami ryzyka ciężkiego przebiegu zakażenia RSV.

Palivizumab 

Wcześniej stosowanym środkiem zapobiegającym ciężkiemu przebiegowi zakażenia RSV był palivizumab – ludzkie przeciwciało monoklonalne podawane w postaci comiesięcznych zastrzyków domięśniowych od października do kwietnia.

Preparat był przeznaczony przede wszystkim dla niemowląt obciążonych najwyższym ryzykiem ciężkiego przebiegu zakażenia RSV, m.in. wcześniaków urodzonych przed 28. tygodniem ciąży oraz dzieci z dysplazją oskrzelowo-płucną (BPD). Od 2025 roku palivizumab może być stosowany również u dzieci urodzonych przed 33. tygodniem ciąży, które nie ukończyły 6. miesiąca życia w sezonie zwiększonego ryzyka zakażenia RSV.

Profilaktyka zakażeń RSV u dzieci

Aby zmniejszyć ryzyko zakażenia wirusem RSV warto przestrzegać poniższych zasad.

• Częste i dokładne mycie rąk oraz dezynfekcja środkiem na bazie alkoholu – domowe sposoby, które zapobiegają przenoszeniu wirusa z różnych powierzchni na błony śluzowe dziecka.
• Dbanie o higienę otoczenia – dezynfekowanie zabawek, blatów, klamek i innych często dotykanych powierzchni zmniejsza ryzyko transmisji wirusa.
• Unikanie kontaktu z osobami przeziębionymi – RSV przenosi się drogą kropelkową i przez kontakt bezpośredni. W sezonie jesienno-zimowym warto ograniczyć spotkania z osobami z objawami infekcji oraz unikać zatłoczonych miejsc (np. centrów handlowych).
• Inhalacje solą fizjologiczną – wspomagają oczyszczanie dróg oddechowych, jednak nie wykazują bezpośredniego działania ochronnego przed zakażeniem RSV. Ich stosowanie warto skonsultować z pediatrą.

FAQ

Najczęstsze pytania dotyczące RSV u dzieci i niemowląt.