RSV

Najważniejsze informacje:

• W diagnostyce zakażenia RSV wykorzystuje się testy antygenowe (wykrywają białka wirusa w próbce) oraz testy molekularne (identyfikują materiał genetyczny wirusa). 
• Domowe testy na RSV typu „combo” mogą mieć niższą czułość w porównaniu do testów laboratoryjnych, dlatego w przypadku negatywnego wyniku – oraz objawów sugerujących infekcję – warto skonsultować się z lekarzem.
• Leczenie zakażenia RSV u dorosłych polega głównie na łagodzeniu objawów – kaszlu, gorączki czy bólu gardła. Niekiedy rozważa się także terapię przeciwwirusową. 
• Dzieci i niemowlęta z zakażeniem RSV często wymagają hospitalizacji, zwłaszcza w przypadku problemów z oddychaniem. W warunkach domowych fundamentalne znaczenie ma nawilżanie powietrza oraz stosowanie leków przeciwgorączkowych. 

W celu potwierdzenia zakażenia wirusem RSV (respiratory syncytial virus) lekarze zlecają najczęściej wykonanie szybkiego testu antygenowego lub, dla uzyskania bardziej precyzyjnych wyników, testu molekularnego (PCR), który wykrywa materiał genetyczny wirusa. W aptekach dostępne są również domowe testy typu „combo”, jednak mogą wykazywać mniejszą czułość w porównaniu do tych wykonywanych w laboratorium. U pacjentów z pozytywnym wynikiem testu na RSV stosuje się leczenie objawowe – preparaty przeciwgorączkowe, środki ułatwiające oddychanie oraz nawilżanie powietrza. W przypadku ciężkiego przebiegu infekcji – szczególnie u niemowląt, osób starszych lub pacjentów z chorobami współistniejącymi – może zachodzić potrzeba hospitalizacji. W warunkach szpitalnych wdrażana jest tlenoterapia, leczenie wspomagające oddychanie, a niekiedy także leki przeciwwirusowe, chociaż ich stosowanie nie jest powszechne.

Testy, badania – jak rozpoznać zakażenie RSV?

W celu potwierdzenia zakażenia syncytialnym wirusem oddechowym (RSV, respiratory syncytial virus) lekarze zlecają zazwyczaj wykonanie testów antygenowych lub molekularnych (PCR). Pozwalają one na szybkie i precyzyjne wykrycie patogenu. 

W przypadku cięższego przebiegu choroby można wykonać również dodatkowe badania – np. prześwietlenie klatki piersiowej, aby ocenić stan płuc. 

Test na RSV – antygenowy, PCR

Testy diagnostyczne na RSV dzielą się na dwa główne typy. 

• Testy antygenowe – szybkie i łatwe w wykonaniu. Wykrywają obecność białek wirusa, ale mają niższą czułość niż testy PCR, co może skutkować fałszywie ujemnymi wynikami.
• Testy molekularne, w tym test reakcji łańcuchowej polimerazy (PCR, polymerase chain reaction test) – bardziej precyzyjne, ponieważ wykrywają materiał genetyczny wirusa (RNA). Wynik jest dostępny po kilku godzinach lub dniach ze względu na konieczność przeprowadzenia analizy laboratoryjnej.

Testy antygenowe stosowane są głównie jako badanie przesiewowe. W przypadku wątpliwości wynik należy potwierdzić testem molekularnym. Trzeba pamiętać, że test PCR może wykazać obecność RNA wirusa nawet do 10 tygodni po zakończeniu infekcji, co nie zawsze oznacza aktywne zakażenie.

Warto wspomnieć również o testach serologicznych wykrywających przeciwciała klasy IgM i IgG, które dostarczają informacji na temat przebytego kontaktu z wirusem. Przeciwciała IgM pojawiają się we wczesnej fazie odpowiedzi immunologicznej i mogą świadczyć o niedawno przebytej infekcji, natomiast obecność przeciwciał IgG sugeruje wcześniejszy kontakt z wirusem lub przebytą infekcję. Należy jednak zaznaczyć, że testy serologiczne mają ograniczone zastosowanie w diagnostyce ostrej fazy zakażenia RSV. W takich przypadkach preferowane są metody bezpośredniego wykrywania wirusa – testy antygenowe lub technika PCR. 

Test RSV – przygotowanie do badania i jego przebieg

Od pacjenta nie jest wymagane specjalne przygotowanie do testu na RSV, warto jednak pamiętać o kilku zaleceniach.

• Należy poinformować lekarza o przyjmowanych lekach i suplementach (choć większość z nich nie wpływa na wynik testu).
• Podczas wykonywania testu na RSV u dziecka warto zadbać o jego komfort – dobrym rozwiązaniem może być przytrzymanie małego pacjenta na kolanach podczas pobierania wymazu.
• W niektórych placówkach zaleca się unikanie jedzenia i picia przez około 30 minut przed badaniem (zwłaszcza przy pobieraniu wymazu z gardła).
• Lekarzowi warto udzielić informacji o wszystkich występujących objawach – ułatwia to interpretację wyniku i podjęcie decyzji o dalszym postępowaniu.

Podczas testu antygenowego lub PCR pobiera się wymaz z nosa lub nosogardzieli pacjenta przy użyciu sterylnej wymazówki.

• W przypadku testu antygenowego próbka jest mieszana ze specjalnym roztworem i nanoszona na kasetę testową. Wynik pojawia się zazwyczaj po kilkunastu minutach.
• Test PCR wymaga obróbki w laboratorium, dlatego czas oczekiwania na wynik jest dłuższy.

Samo pobranie próbki to krótki i nieinwazyjny proces, choć może powodować chwilowy dyskomfort.

Domowy test na RSV („combo”)

Domowe testy „combo” umożliwiają jednoczesne wykrycie RSV, wirusa grypy typu A i B oraz SARS-CoV-2. Są łatwe w użyciu i przeznaczone do samodzielnego wykonania wymazu z nosa. Wynik uzyskuje się zwykle w ciągu kilkudziesięciu minut.

Warto jednak pamiętać, że domowe testy na RSV mogą mieć niższą czułość i swoistość niż testy laboratoryjne, dlatego w przypadku ujemnego wyniku i utrzymujących się objawów zalecana jest konsultacja z lekarzem oraz wykonanie dokładniejszego badania. 

Interpretacja wyników testu na RSV

Wynik testu na RSV powinien być zawsze interpretowany przez lekarza, który oceni potrzebę dalszych badań lub wdrożenia leczenia.

• Wynik pozytywny – potwierdza aktywne zakażenie wirusem RSV. Wskazana jest konsultacja ze specjalistą w celu określenia dalszego postępowania oraz rozpoczęcia ewentualnego leczenia.
• Wynik negatywny – oznacza brak wykrywalnego poziomu wirusa w próbce, jednak nie wyklucza całkowicie zakażenia. W przypadku utrzymujących się objawów zaleca się wykonanie dokładniejszego testu, np. PCR.
• Wynik nieważny – brak widocznej linii kontrolnej świadczy o nieprawidłowym przeprowadzeniu testu – konieczne jest jego powtórzenie.

Zakażenie wirusem RSV – jak leczyć?

Leczenie zakażenia wirusem RSV ma przede wszystkim charakter objawowy, ponieważ nie istnieją skuteczne, ogólnodostępne leki przeciwwirusowe przeznaczone do rutynowego leczenia tej infekcji. W większości przypadków wystarcza stosowanie preparatów łagodzących katar, kaszel i gorączkę, a także zapewnienie odpoczynku oraz odpowiedniego nawodnienia organizmu.

W niektórych sytuacjach, szczególnie u pacjentów z grup ryzyka, specjalista może rozważyć wdrożenie leczenia przeciwwirusowego (np. rybawiryną), jednak ze względu na ograniczoną skuteczność oraz możliwe działania niepożądane wspomniana terapia jest stosowana bardzo rzadko i wyłącznie w warunkach szpitalnych.

Leczenie RSV u dorosłych

Zakażenie RSV u dorosłych zazwyczaj przebiega łagodnie i nie wymaga specjalistycznej terapii. Zaleca się postępowanie objawowe, które obejmuje:

• stosowanie leków przeciwgorączkowych i przeciwbólowych (paracetamol lub ibuprofen);
• przyjmowanie preparatów zmniejszających przekrwienie błony śluzowej nosa oraz łagodzących objawy kataru i kaszlu;
• nawilżanie powietrza w pomieszczeniach;
• przyjmowanie dużej ilości płynów w celu utrzymania odpowiedniego nawodnienia organizmu.

U osób starszych lub z chorobami przewlekłymi (np. astmą, POChP, niewydolnością serca) infekcja może przebiegać ciężej. W przypadku pogorszenia samopoczucia wskazana jest konsultacja z lekarzem.

Leczenie RSV u dzieci i niemowląt

Leczenie RSV u niemowląt i małych dzieci wymaga szczególnej ostrożności, ponieważ drogi oddechowe małych pacjentów są węższe oraz bardziej podatne na obrzęk czy zaleganie wydzieliny.

Podstawowe zalecenia obejmują:

• regularne oczyszczanie nosa za pomocą aspiratora;
• nawilżanie śluzówki roztworem soli fizjologicznej lub wody morskiej;
• stosowanie leków przeciwgorączkowych – paracetamol od urodzenia, ibuprofen tylko powyżej 3. miesiąca życia i po konsultacji z lekarzem;
• zapewnienie odpowiedniego nawodnienia, szczególnie w przypadku gorączki i utraty apetytu.

Nie zaleca się samodzielnego podawania leków przeciwkaszlowych dzieciom poniżej 2. r.ż. bez wcześniejszej wizyty u specjalisty ze względu na ryzyko działań niepożądanych i brak udowodnionej skuteczności w tej grupie wiekowej.

Infekcja RSV – kiedy do szpitala?

Hospitalizacja w przypadku RSV może być konieczna, gdy pojawią się poważne objawy, takie jak:

• duszność lub wyraźne problemy z oddychaniem;
• bezdech;
• sinica (zasinienie skóry lub błon śluzowych, zwłaszcza wokół ust);
• odwodnienie (np. brak oddawania moczu, suchość w ustach, ospałość);
• apatia lub znaczne pogorszenie ogólnego stanu dziecka.

Szczególnej uwagi wymagają niemowlęta poniżej 3. miesiąca życia, wcześniaki oraz dzieci z chorobami układu oddechowego lub krążenia, gdzie ryzyko ciężkiego przebiegu RSV jest wyższe. W przypadku jakichkolwiek niepokojących objawów należy niezwłocznie skonsultować się z lekarzem.

RSV – leczenie szpitalne

Leczenie zakażenia RSV w warunkach szpitalnych polega głównie na łagodzeniu objawów i wspomaganiu funkcji oddechowych. 

• W przypadku niedotlenienia stosuje się tlenoterapię, nawilżanie powietrza oraz odsysanie zalegającej wydzieliny z dróg oddechowych. 
• U dzieci, które mają trudności z przyjmowaniem pokarmów z powodu duszności, wprowadza się nawadnianie dożylne lub przez sondę nosowo-żołądkową. 
• W cięższych przypadkach bywa konieczne zastosowanie intensywnego wsparcia oddechowego, w tym wentylacji mechanicznej (respirator) lub terapii wysokoprzepływowej (high-flow nasal cannula). 
• Stosowanie antybiotyku w przebiegu zakażenia RSV jest uzasadnione jedynie w przypadku potwierdzonego wtórnego nadkażenia bakteryjnego.

RSV – zakaźność. Kiedy i jak długo chory zaraża?

Wirus RSV jest wysoce zakaźny. Okres wylęgania choroby wynosi od 2 do 8 dni, a osoba zakażona może zacząć zarażać już na 1–2 dni przed pojawieniem się pierwszych objawów. 

Największa zakaźność przypada na pierwszy tydzień trwania infekcji, jednak w przypadku niemowląt, seniorów, a także osób z obniżoną odpornością wirus może być wydalany z organizmu nawet przez 3–4 tygodnie.

RSV przenosi się drogą kropelkową (np. podczas kaszlu, kichania) oraz przez kontakt bezpośredni z wydzieliną z dróg oddechowych lub zakażonymi powierzchniami. Wirus może utrzymywać się na przedmiotach codziennego użytku – zabawkach, klamkach, blatach czy pościeli – przez kilka godzin, co ułatwia jego rozprzestrzenianie się.

Aby ograniczyć ryzyko zakażenia RSV:

• należy regularnie myć ręce wodą z mydłem lub używać środków dezynfekujących;
• unikać dotykania twarzy nieumytymi rękami;
• dezynfekować często dotykane powierzchnie;
• w miarę możliwości unikać kontaktu z osobami z objawami infekcji dróg oddechowych, szczególnie w przypadku niemowląt i osób z grup ryzyka.

RSV – powikłania po chorobie

Większość zakażeń RSV ma łagodny przebieg i ustępuje samoistnie. Na komplikacje zdrowotne narażone są jednak niemowlęta, seniorzy, pacjenci z obniżoną odpornością oraz osoby chorujące przewlekle. 

Jakie powikłania może powodować zakażenie wirusem RSV?

• Zapalenie oskrzeli i zapalenie płuc – RSV jest jedną z głównych przyczyn ciężkich zakażeń dolnych dróg oddechowych u małych dzieci. Zapalenie płuc może prowadzić do nasilonych trudności w oddychaniu i wymagać hospitalizacji, tlenoterapii lub innych interwencji wspomagających oddychanie.
• Zaostrzenie chorób przewlekłych układu oddechowego – u osób z astmą, przewlekłą obturacyjną chorobą płuc (POChP) lub innymi schorzeniami oddechowymi zakażenie RSV może spowodować nasilenie duszności, świszczącego oddechu i kaszlu. 
• Wtórne zakażenia bakteryjne – po infekcji wirusowej może dojść do nadkażenia bakteryjnego – najczęściej w postaci zapalenia ucha środkowego, zatok, gardła lub bakteryjnego zapalenia płuc.
• Długoterminowe następstwa – u części dzieci po ciężkim przebiegu infekcji RSV może wystąpić nadreaktywność oskrzeli, co zwiększa ryzyko rozwoju astmy lub nawrotowych infekcji dróg oddechowych w późniejszym wieku.