Leki na RSV

Najważniejsze informacje

• Postępowanie w przypadku zakażenia wirusem RSV (syncytialnym wirusem oddechowym) polega głównie na leczeniu objawowym i monitorowaniu stanu zdrowia pacjenta. 
• Farmakologiczne leczenie objawów zakażenia wirusem RSV obejmuje gównie środki przeciwgorączkowe i preparaty przeciwbólowe, takie jak paracetamol czy ibuprofen. 
• W ostatnich latach opracowano i zatwierdzono kilka szczepionek przeciwko RSV. Stanowią one ważny krok w walce oddechowym wirusem syncytialnym, który jest szczególnie groźny dla niemowląt, osób starszych oraz pacjentów z osłabionym układem odpornościowym.

Choć nie istnieje leczenie przyczynowe zakażenia syncytialnym wirusem oddechowym (RSV), dostępne są metody farmakologiczne, które pomagają w łagodzeniu objawów infekcji i zapobiegają jej powikłaniom. W terapii stosuje się głównie leki przeciwbólowe oraz preparaty obniżające gorączkę. W profilaktyce wykorzystywane są natomiast szczepienia na RSV, które zmniejszają liczbę hospitalizacji i zgonów związanych z zakażeniem, szczególnie wśród seniorów oraz niemowląt z grupy ryzyka. 

Jakie leki na RSV? Co podawać na RSV?

Farmakoterapia w przypadku zakażenia wirusem RSV ma głównie charakter objawowy i wspomagający. Jej celem jest złagodzenie dolegliwości związanych z infekcją. Warto dodać, że nie istnieje skuteczna farmakoterapia przyczynowa dla większości przypadków zakażenia syncytialnym wirusem oddechowym.

Jeśli u pacjenta wystąpi duszność, bezdech, znaczne odwodnienie lub obniżona saturacja, konieczne może okazać się leczenie szpitalne, w tym wsparcie tlenowe i/lub dożylne podawanie płynów.

Czy istnieje skuteczny lek przeciwwirusowy na RSV?

Obecnie nie istnieje powszechnie dostępny, skuteczny i rutynowo stosowany lek przeciwwirusowy, który zwalczałby zakażenie RSV u większości pacjentów.

W przeszłości – głównie u osób z ciężkimi niedoborami odporności (np. po przeszczepach lub z ciężką immunosupresją) – włączano rybawirynę, lek przeciwwirusowy o szerokim spektrum działania. Obecnie jej stosowanie jest ograniczone i kontrowersyjne ze względu na niską skuteczność kliniczną, wysokie koszty i potencjalne działania niepożądane. 

Aktualnie trwają badania nad nowymi lekami przeciwwirusowymi na RSV, jednak żaden z nich nie wszedł jeszcze do rutynowej terapii pacjentów.

W 2023 r. dopuszczono do obrotu nirsewimab – długo działające przeciwciało monoklonalne skierowane przeciwko RSV przeznaczone do profilaktyki zakażeń RSV u niemowląt. 

RSV – leki przeciwgorączkowe oraz przeciwbólowe

W objawowym leczeniu zakażenia wirusem RSV u dorosłych i dzieci stosuje się preparaty, które pomagają łagodzić gorączkę, a także ból gardła, mięśni czy głowy. 

• Paracetamol – może być stosowany zarówno u dzieci, jak i dorosłych. U niemowląt często stanowi pierwszy wybór ze względu na profil bezpieczeństwa. Działa przeciwgorączkowo i przeciwbólowo, ale nie ma właściwości przeciwzapalnych.
• Ibuprofen – lek z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) wykazujący działanie przeciwgorączkowe, przeciwbólowe i przeciwzapalne. Może być stosowany u dzieci powyżej 3. miesiąca życia.

Dawkowanie leków powinno być zawsze określane przez lekarza na podstawie masy ciała dziecka. Specjalista decyduje również, czy zachodzi potrzeba naprzemiennego stosowania paracetamolu i ibuprofenu oraz ustala odpowiednie odstępy czasowe między dawkami.

RSV – leki na kaszel – co należy wiedzieć?

Leki przeciwkaszlowe, takie jak dekstrometorfan czy kodeina, generalnie nie są zalecane w przebiegu infekcji wywołanej wirusem RSV, szczególnie u dzieci.

Kaszel to ważny mechanizm obronny organizmu, który pomaga oczyszczać drogi oddechowe z wydzieliny, wirusów i innych zanieczyszczeń. Tłumienie odruchu kaszlowego może prowadzić do gromadzenia się śluzu, utrudnionego odkrztuszania i zwiększenia ryzyka obturacji oskrzeli. Może to pogorszyć stan zdrowia, zwłaszcza u dzieci, które mają ograniczoną zdolność efektywnego oczyszczania dróg oddechowych.

• Kodeina – nie powinna być stosowana u dzieci poniżej 12. r.ż. U pacjentów poniżej 18. r.ż. z chorobami układu oddechowego (np. astmą, obturacją oskrzeli) jej stosowanie jest przeciwwskazane – ze względu na ryzyko wystąpienia depresji oddechowej.
• Dekstrometorfan – nie jest zalecany dla pacjentów poniżej 6. r.ż. U starszych dzieci z kolei powinien być stosowany wyłącznie po konsultacji z lekarzem. Skuteczność dekstrometorfanu w leczeniu kaszlu towarzyszącego infekcjom wirusowym jest ograniczona.

Farmakologiczne leczenie kaszlu przy RSV ma wyłącznie charakter objawowy i powinno być prowadzone ostrożnie, indywidualnie, z uwzględnieniem wieku, stanu dziecka oraz wskazań lekarza. W przebiegu RSV najważniejsze jest postępowanie wspomagające – odpowiednie nawodnienie, nawilżanie powietrza, oczyszczanie nosa i dróg oddechowych, monitorowanie stanu ogólnego i oddychania. 

RSV – leki przeciwhistaminowe – o czym warto pamiętać?

Leki przeciwhistaminowe, takie jak difenhydramina, chlorfeniramina (leki I generacji) czy loratadyna, ceteryzyna, feksofenadyna (leki II generacji), działają poprzez blokowanie receptorów histaminowych typu H₁. Są stosowane głównie w leczeniu alergii (np. nieżytu nosa, pokrzywki) oraz niektórych przewlekłych chorób układu oddechowego z komponentą alergiczną.

W ostrym przebiegu infekcji wirusowych dróg oddechowych (w tym RSV) nie są rutynowo zalecane, zwłaszcza u dzieci. 

• Zmniejszają wydzielanie z błon śluzowych, co może prowadzić do nadmiernego ich wysuszenia.
• Utrudniają odkrztuszanie zalegającej wydzieliny i mogą nasilać zaleganie śluzu w drogach oddechowych.
• Leki I generacji (np. difenhydramina) działają sedatywnie (uspokajająco) i mogą powodować senność, apatię, a u dzieci także reakcje paradoksalne (np. pobudzenie, bezsenność).
• Nie skracają czasu infekcji oraz nie zmniejszają nasilenia objawów. 
• W badaniach klinicznych nie wykazano jednoznacznej korzyści ze stosowania leków przeciwhistaminowych w leczeniu ostrego zapalenia oskrzelików (najczęściej wywoływanego przez RSV).

Decyzja o zastosowaniu leków przeciwhistaminowych u dzieci z RSV nie powinna być podejmowana samodzielnie i zawsze wymaga konsultacji z lekarzem. 

Leki na RSV – środki mukolityczne i wykrztuśne

W przypadku infekcji RSV – szczególnie gdy występuje zaleganie gęstej wydzieliny w drogach oddechowych – pomocne mogą być leki ułatwiające jej rozrzedzenie i usunięcie. Należy jednak pamiętać, że ich stosowanie – zwłaszcza u dzieci – powinno odbywać się wyłącznie pod nadzorem lekarza.

• Ambroksol (syrop, tabletki, inhalacje)
  • Wykazuje działanie mukolityczne (rozrzedza śluz), pobudza aktywność rzęsek nabłonka dróg oddechowych (ułatwia transport wydzieliny), działa także przeciwzapalnie i przeciwutleniająco.
  • U dorosłych stosuje się go w formie syropu, tabletek lub inhalacji, zazwyczaj 2–3 razy dziennie (zgodnie z zaleceniami lekarza).
  • U dzieci powyżej 1. r.ż. ambroksol może być stosowany w postaci syropu lub inhalacji, jednak forma i dawka muszą być dostosowane do wieku i masy ciała dziecka.
  • U niemowląt (do 12. miesiąca życia) ambroksol nie jest zalecany – jego stosowanie wiąże się z ryzykiem zalegania wydzieliny i pogorszenia stanu klinicznego.
• Bromheksyna (syrop, tabletki, krople)
  • Substancja mukolityczna, która zmniejsza lepkość wydzieliny i ułatwia jej usuwanie z dróg oddechowych. W organizmie jest metabolizowana do ambroksolu.
  • U dorosłych stosuje się ją w postaci syropu, tabletek lub kropli, zazwyczaj 2–3 razy dziennie (według zaleceń lekarza).
  • U dzieci bromheksynę można stosować od 2. r.ż. w postaci syropu lub kropli, przy czym dawkowanie zależy od wieku i masy ciała.
  • Stosowanie bromheksyny u dzieci poniżej 6. r.ż., w niektórych krajach (np. Francja), jest przeciwwskazane ze względu na brak wystarczających danych o bezpieczeństwie.
• Acetylocysteina, ACC (tabletki musujące, proszki do sporządzania roztworu, syrop, inhalacje)
  • Zmniejsza lepkość śluzu i ułatwia odkrztuszanie. Działa także jako antyoksydant, wspomagając organizm w walce z procesem zapalnym.
  • U dorosłych stosuje się ją najczęściej w postaci tabletek musujących, proszku do rozpuszczania lub syropu – zazwyczaj 1–2 razy dziennie (w zależności od nasilenia objawów).
  • U dzieci (zwykle powyżej 2. r.ż.) ACC może być stosowana w postaci proszku do rozpuszczania lub syropu, jednak zawsze zgodnie z zaleceniami lekarza.
  • Acetylocysteina może w niektórych przypadkach powodować skurcz oskrzeli – szczególnie u dzieci z nadreaktywnością oskrzeli lub astmą.

U dzieci zakażonych RSV stosowanie leków mukolitycznych może paradoksalnie pogorszyć stan kliniczny. Jeśli mały pacjent nie jest w stanie efektywnie odkrztuszać rozrzedzonej wydzieliny, może dojść do obturacji oskrzeli i pogorszenia wentylacji płuc, co stanowi zagrożenie dla zdrowia. Co więcej, nie należy podawać leków mukolitycznych tuż przed snem – mogą nasilać nocny kaszel i utrudniać odpoczynek.

U dzieci poniżej 2. r.ż. leki wykrztuśne i mukolityczne powinny być stosowane ze szczególną ostrożnością – w wielu krajach są wręcz przeciwwskazane w tej grupie wiekowej. 

Leki na RSV – czy preparaty rozkurczające oskrzela są skuteczne? 

W przypadku zakażenia RSV, zwłaszcza u małych dzieci, mogą wystąpić objawy związane z obturacją oskrzeli – świszczący oddech, kaszel czy duszność. W takich sytuacjach lekarz może rozważyć zastosowanie środków rozszerzających oskrzela (bronchodilatatorów). Przykładem jest tu salbutamol, który rozluźnia mięśnie gładkie oskrzeli, co ułatwia przepływ powietrza i łagodzi objawy obturacji, ułatwiając oddychanie. 

• Salbutamol u dorosłych może być wykorzystywany w leczeniu obturacji oskrzeli związanej z RSV, zwłaszcza u osób z chorobami współistniejącymi, takimi jak astma czy przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP). Lek stosuje się głównie w formie inhalacji, zazwyczaj kilka razy dziennie, zgodnie z zaleceniami lekarza.
• Salbutamol nie jest lekiem pierwszego wyboru w leczeniu RSV u dzieci i nie powinien być stosowany rutynowo. Jego użycie należy ograniczyć do konkretnych przypadków, w których istnieje uzasadnione podejrzenie obturacji oskrzeli. W pozostałych sytuacjach leczenie RSV powinno opierać się na postępowaniu objawowym, czyli zapewnieniu odpowiedniego nawodnienia, monitorowaniu stanu ogólnego oraz podawaniu tlenu w razie potrzeby.

Skuteczność bronchodilatatorów w zakażeniu RSV jest wątpliwa. Badania wskazują, że w niektórych przypadkach leki te nie przynoszą oczekiwanej poprawy, szczególnie jeśli chodzi o redukcję objawów obturacyjnych, ponieważ RSV powoduje głównie stan zapalny i obrzęk w obrębie dróg oddechowych, a nie tylko skurcz mięśni oskrzeli. Stosowanie leków rozkurczających powinno być dobrze przemyślane i dostosowane indywidualnie do stanu klinicznego pacjenta.

RSV – antybiotyk

Antybiotyki nie działają na wirusy, w tym na RSV. Ich niewłaściwe użycie może prowadzić do rozwoju antybiotykooporności oraz występowania działań niepożądanych. 

Antybiotyk w przypadku RSV może zostać włączony do leczenia jedynie w przypadku współistniejącego nadkażenia bakteryjnego, np. zapalenia ucha środkowego, bakteryjnego zapalenia płuc lub oskrzelików.

Decyzję o wdrożeniu antybiotyku – na podstawie objawów klinicznych, wyników badań diagnostycznych oraz ogólnej oceny stanu pacjenta – zawsze podejmuje lekarz. 

Szczepionka na RSV

W odpowiedzi na rosnącą liczbę zachorowań na RSV wśród najmłodszych dzieci oraz częste powikłania zakażenia RSV w ostatnich latach opracowano kilka szczepionek ochronnych. Ich celem jest zabezpieczenie przed ciężkim przebiegiem infekcji oraz hospitalizacją związaną z RSV w różnych grupach wiekowych i grupach ryzyka.

Na rynku medycznym dostępne są trzy główne szczepionki przeciw RSV, które różnią się przeznaczeniem oraz grupą docelową. 

• Abrysvo – szczepionka zatwierdzona dla osób dorosłych w wieku 60 lat i starszych. Jest rekomendowana dla kobiet ciężarnych między 24. a 36. tygodniem ciąży, w celu zapewnienia ochrony noworodkom. Dzięki przekazaniu przeciwciał matczynych dziecko otrzymuje bierną ochronę przed RSV w pierwszych miesiącach życia.
• Arexvy – szczepionka przeznaczona dla osób dorosłych w wieku 60 lat i starszych. Skutecznie zmniejsza ryzyko ciężkiego przebiegu choroby wywołanej RSV.
• mRESVIA – szczepionka zatwierdzona dla dorosłych w wieku 60 lat i starszych. Wykazuje wysoką skuteczność w zapobieganiu chorobom dolnych dróg oddechowych wywołanym przez RSV. Europejska Agencja Leków (EMA) zatwierdziła tę szczepionkę w sierpniu 2024 roku, jednak w Polsce wciąż nie jest dostępna dla pacjentów.

Od 1 kwietnia 2025 refundacją zostały objęte szczepienia przeciw RSV dla kobiet w ciąży (w wyznaczonym okresie ciąży) oraz dla osób powyżej 65. r.ż. 

Szczepionka RSV dla dorosłych i osób starszych (60+)

Szczepienie przeciwko wirusowi RSV jest wskazane w przypadku osób powyżej 60. r.ż., szczególnie tych z chorobami przewlekłymi, mieszkającym w domach opieki lub z niedoborami odporności, ponieważ są one narażone na poważne powikłania po infekcji RSV, takie jak zapalenie płuc czy niewydolność oddechowa. Szczepionki Arexvy i Abrysvo zostały zatwierdzone dla tej grupy wiekowej i wykazują skuteczność w zmniejszaniu ryzyka ciężkich zakażeń dolnych dróg oddechowych wywołanych przez RSV.

Szczepienie przeciwko RSV zaleca się m.in. osobom z: 

• przewlekłymi chorobami płuc (np. astma, POChP);
• chorobami układu sercowo-naczyniowego (np. choroba niedokrwienna serca, niewydolność serca);
• przewlekłą chorobą nerek;
• cukrzycą;
• osłabionym układem odpornościowym (np. po przeszczepach lub zakażonych HIV).

Obecnie nie ma ogólnych zaleceń dotyczących szczepień przeciwko RSV u pacjentów poniżej 60. r.ż., jednak osoby należące do grup ryzyka mogą rozważyć możliwość zaszczepienia się po konsultacji z lekarzem. 

Szczepienie na RSV dla kobiet w ciąży

Szczepienie kobiet w ciąży stanowi ważny element ochrony noworodków przed RSV. Wspomniana wcześniej szczepionka Abrysvo, podawana między 24. a 36. tygodniem ciąży, zapewnia ochronę przed RSV matce i przekazuje przeciwciała do organizmu dziecka. Dzięki temu niemowlęta otrzymują skuteczną ochronę w pierwszych miesiącach życia, kiedy są szczególnie podatne na ciężkie infekcje wirusowe.

Szczepienie RSV dzieci i niemowląt

Aktualnie nie ma zatwierdzonych szczepionek RSV przeznaczonych do bezpośredniego podania dzieciom i niemowlętom, jednak ochrona tej grupy wiekowej przed ciężkim przebiegiem zakażenia jest możliwa dzięki skutecznym strategiom profilaktyki pośredniej i biernej.

• Szczepienie kobiet w ciąży (pośrednia ochrona noworodków) – jedną z głównych metod ochrony noworodków jest szczepienie kobiet ciężarnych szczepionką Abrysvo. Szczepienie matki powoduje przekazanie przeciwciał przez łożysko do organizmu dziecka, dzięki czemu niemowlę zyskuje ochronę przed RSV w pierwszych miesiącach życia, kiedy ryzyko ciężkiego przebiegu infekcji jest największe. To podejście jest szczególnie istotne w sezonie zwiększonej zachorowalności (jesień–zima). 
• Bierna immunizacja za pomocą przeciwciał monoklonalnych – stosowana u niemowląt z grupy ryzyka ciężkiego przebiegu RSV (np. wcześniaków, dzieci z przewlekłym zapaleniem płuc, wrodzonymi wadami serca czy zaburzeniami odporności).

Przeciwciała monoklonalne w profilaktyce RSV

Przeciwciała monoklonalne, działając poprzez bierną immunizację, stanowią przełom w profilaktyce RSV.

Palivizumab 

Przeciwciało monoklonalne stosowane w profilaktyce ciężkich zakażeń dolnych dróg oddechowych wywołanych przez syncytialny wirus oddechowy. Lek ten nie jest szczepionką – działa poprzez bierną immunizację, czyli dostarczenie organizmowi gotowych przeciwciał przeciwko RSV. Jego stosowanie ma na celu ochronę dzieci z grupy podwyższonego ryzyka przed ciężkim przebiegiem infekcji RSV, który może prowadzić do hospitalizacji i powikłań oddechowych.

Palivizumab jest zalecany wyłącznie u wybranych niemowląt i małych dzieci, u których ryzyko ciężkiego zakażenia RSV jest szczególnie wysokie. Do wspomnianej grupy należą: 

• wcześniaki urodzone przed 35. tygodniem ciąży;
• niemowlęta z przewlekłą chorobą płuc związaną z wcześniactwem (dysplazją oskrzelowo-płucną);
• dzieci z istotnymi wadami serca i charakterze hemodynamicznym. 

Lek podaje się domięśniowo raz w miesiącu w sezonie RSV (zwykle jesień–zima), maksymalnie przez 5 kolejnych miesięcy. Dawka wynosi 15 mg/kg masy ciała na każde podanie.

Mechanizm działania palivizumabu polega na wiązaniu się z białkiem fuzyjnym (białko F) wirusa RSV, co zapobiega fuzji wirusa z komórkami nabłonka oddechowego i jego replikacji – dzięki temu lek zmniejsza ryzyko wystąpienia infekcji oraz jej ciężkiego przebiegu.

Palivizumab jest stosowany w profilaktyce, a nie w leczeniu już istniejącego zakażenia RSV. Ze względu na wysoki koszt i konieczność wielokrotnego podawania, jego użycie jest ograniczone wyłącznie do pacjentów z najwyższym ryzykiem ciężkich powikłań. 

Lek został zatwierdzony do stosowania w wielu krajach na początku roku 2000. Przez wiele lat – aż do pojawienia się nirsewimabu – stanowił jedyną dostępną formę profilaktyki RSV. 

Nirsevimab

Nowoczesne, długo działające przeciwciało monoklonalne stosowane w profilaktyce zakażeń syncytialnym wirusem oddechowym (RSV) u niemowląt. Lek został opracowany z myślą o zapobieganiu ciężkim zakażeniom dróg oddechowych wywoływanym przez RSV – wirusa szczególnie groźnego dla noworodków, niemowląt i wcześniaków. 

Nirsewimab przeznaczony jest do jednorazowego podania domięśniowego u wszystkich niemowląt przed rozpoczęciem sezonu RSV – zarówno tych urodzonych o czasie, jak i wcześniaków. W odróżnieniu od starszego paliwizumabu, który był zarezerwowany tylko dla dzieci z grupy ryzyka i wymagał wielu dawek, nirsewimab zapewnia długotrwałą ochronę (nawet przez 5 miesięcy) po jednorazowej iniekcji.

Nirsewimab neutralizuje wirusa oraz zapobiega jego wnikaniu do komórek, ograniczając ryzyko infekcji i jej ciężkiego przebiegu. Stosowanie leku prowadzi do zmniejszenia liczby hospitalizacji, potrzeby tlenoterapii oraz konieczności leczenia wspomagającego u najmłodszych pacjentów. 

Nirsewimab został zatwierdzony do stosowania przez Europejską Agencję Leków (EMA) w 2022 r. i przez FDA w USA w 2023 r. Obecnie stanowi przełom w profilaktyce RSV, zbliżając się skutecznością do szczepień ochronnych, mimo że sam jest preparatem biologicznym działającym biernie poprzez gotowe przeciwciała.