Leczenie malarii, badania

Najważniejsze informacje:

• Malaria, nazywana też zimnicą, jest chorobą pasożytniczą wywoływaną przez pierwotniaki (zarodźce malarii). Ze względu na to, że występuje głównie w krajach tropikalnych, w diagnostyce malarii kluczową rolę odgrywa wywiad z pacjentem.
• Potwierdzeniem rozpoznania malarii są badania laboratoryjne, w tym mikroskopowe badanie krwi, które wskazuje gatunek zarodźca oraz nasilenie infekcji pasożytów.
• Metoda leczenia malarii jest dobierana w zależności od stanu pacjenta, przebiegu choroby i dostępności leków w danym kraju.
• Podstawą terapii są leki przeciwmalaryczne, podawane dożylnie lub doustnie. U pacjentów z ciężkim przebiegiem choroby konieczne jest nawadnianie dożylne i przetaczanie preparatów krwiopochodnych.

Malaria to poważna choroba tropikalna wywoływana przez pasożyty przenoszone na człowieka przez ukąszenia zarażonych komarów. Pomimo ogromnego postępu w medycynie malaria wciąż stanowi poważne zagrożenie zdrowotne w krajach o klimacie tropikalnym i subtropikalnym. Z tego powodu tak ważna jest odpowiednia diagnostyka i właściwe leczenie malarii, aby móc zapobiec ewentualnym powikłaniom, a nawet śmierci. Dowiedz się, jak rozpoznać malarię, jakie leki stosuje się w leczeniu malarii oraz do czego prowadzi nieleczona choroba.

Co zrobić, gdy występują objawy malarii?

W przypadku wystąpienia gorączki lub innych niepokojących symptomów po powrocie z kraju o klimacie tropikalnym niezbędne jest niezwłoczne zgłoszenie się do lekarza. Ważne jest, aby nie lekceważyć tych objawów, nawet jeśli przypominają one grypę czy inne choroby często występujące w naszym kraju. Opóźnienie w postawieniu diagnozy może mieć poważne konsekwencje dla zdrowia i życia pacjenta.

Objawy choroby zazwyczaj ujawniają się między 10. a 14. dniem od momentu zarażenia, przy czym w większości przypadków malaria diagnozowana jest w ciągu miesiąca od powrotu z podróży. Należy jednak pamiętać, że choroba ta może dać o sobie znać nawet kilka miesięcy po powrocie do kraju. Dlatego też informowanie lekarza o pobycie w rejonach tropikalnych jest kluczowe, bez względu na to, czy podczas podróży stosowano profilaktykę przeciwmalaryczną.

W sytuacji podejrzenia malarii zaleca się kontakt z ośrodkami specjalizującymi się w medycynie tropikalnej lub najbliższym szpitalem zakaźnym. Diagnoza tej choroby wymaga przeprowadzenia specjalistycznych badań laboratoryjnych, które nie są dostępne w standardowych przychodniach. Jeżeli objawy infekcji pojawią się jeszcze podczas pobytu za granicą, konieczna jest natychmiastowa konsultacja medyczna.

Czy malaria jest zaraźliwa?

Malaria nie przenosi się bezpośrednio z osoby na osobę, jak np. przeziębienie czy grypa. Zakażenie następuje poprzez ugryzienie przez zainfekowaną samicę komara z rodzaju Anopheles, która przenosi pasożyty z rodzaju Plasmodium. Pasożyty te przedostają się do organizmu człowieka i wywołują malarię. Nie można zarazić się malarią poprzez kontakt fizyczny z chorym, np. przez dotyk, kaszel czy ślinę. Wyjątkowe przypadki zakażenia mogą wystąpić poprzez przetoczenie krwi, transplantacje narządów lub podczas ciąży, gdy pasożyt przenika z matki na płód (tzw. malaria wrodzona).

Co stosuje się w diagnostyce malarii?

Lekarz może podejrzewać występowanie malarii na podstawie badania fizykalnego oraz wywiadu medycznego z pacjentem. Kluczowym elementem potwierdzającym obecność malarii są badania laboratoryjne, w tym m.in.:

• mikroskopowe badanie krwi, które nie tylko potwierdza obecność zarodźca malarii, ale również określa jego gatunek i stopień zainfekowania organizmu;
• badania molekularne (PCR) o wysokiej czułości (wykorzystywane też do diagnostyki przebytego zakażenia);
• badania obecności swoistych przeciwciał;
• stężenie enzymów wątrobowych.

W szpitalach często wykorzystuje się również szybkie testy diagnostyczne, które wspomagają proces ustalania diagnozy. W rejonach tropikalnych, gdzie malaria jest chorobą powszechną, a standardy wyposażenia medycznego znacznie odbiegają od tych znanych w Europie, diagnoza często opiera się wyłącznie na obserwacji objawów. W takich sytuacjach podczas pobytu za granicą nie powinno się kwestionować diagnozy postawionej na podstawie samych objawów.

Malaria – leczenie

Leczenie malarii opiera się głównie na stosowaniu środków farmakologicznych, które skutecznie zwalczają zarodźce tej choroby. W przypadku rejonów endemicznego występowania choroby pacjenci mają dostęp do szerokiej gamy leków przeciwmalarycznych. Zalecenia Światowej Organizacji Zdrowia wskazują na stosowanie terapii skojarzonej (ACT, ang. artemisinin-based combination therapies), co oznacza leczenie za pomocą kombinacji różnych leków. Taka strategia leczenia została przyjęta przez wiele krajów tropikalnych i jest dostosowana do indywidualnych potrzeb pacjenta, przebiegu choroby oraz dostępności leków w danym regionie.

W Polsce, ze względu na brak rejestracji leków z grupy ACT, pacjenci zmagający się z malarią otrzymują opiekę w szpitalach, przede wszystkim w jednostkach specjalizujących się w medycynie tropikalnej. Leki niezbędne do leczenia są importowane z zagranicy, chociaż preparaty profilaktyczne przeciw malarii są dostępne w aptekach.

W przypadku ciężkiego przebiegu malarii konieczne jest zastosowanie intensywnej terapii wspomagającej. Obejmuje ona między innymi nawadnianie pacjenta za pomocą kroplówek, podawanie leków przeciwgorączkowych i przeciwdrgawkowych. Leczenie najcięższych form malarii wymaga stosowania leków przeciwmalarycznych drogą dożylną w środowisku szpitalnym. Dodatkowo, w zależności od potrzeb, może być wymagane przetaczanie preparatów krwiopochodnych, dializa w celu wsparcia funkcji nerek, a także wsparcie oddechowe przy użyciu respiratora.

Do czego prowadzi nieleczona malaria?

Malaria mózgowa

Poważne schorzenie, które może prowadzić do śpiączki. Początkowo pacjent może doświadczać zwiększonej senności, która w ciągu kilku dni lub nawet w przeciągu 1-2 godzin może przerodzić się w śpiączkę. Często towarzyszą jej drgawki oraz zaburzenia świadomości. Chociaż większość chorych nie wykazuje ogniskowych objawów neurologicznych, w niektórych przypadkach mogą pojawić się takie symptomy jak porażenie nerwów czaszkowych, monoplegia, hemiplegia, sztywność karku, nieskoordynowane ruchy oczu, bruksizm czy czkawka. Śpiączka może być spowodowana różnymi czynnikami, w tym zaburzeniami neurologicznymi, stanem padaczkowym, ciężką kwasicą lub hipoglikemią, co wymaga zastosowania odpowiednich metod leczenia.

Niewydolność oddechowa

Manifestuje się szybkim i ciężkim oddychaniem, a czasem nieprawidłowym rytmem oddechowym. Może być ona wynikiem zakażenia, kompensacji w ciężkiej kwasicy metabolicznej, znacznego stopnia niedokrwistości lub obrzęku płuc. Ten ostatni objaw może z kolei wynikać z niedoboru albumin, nadmiernego podawania płynów lub bezpośredniego uszkodzenia bariery pęcherzykowo-włośniczkowej, co prowadzi do zespołu ostrej niewydolności oddechowej. Każda z tych sytuacji wymaga specyficznego podejścia terapeutycznego.

Kwasica

Stwierdza się, gdy BE ≤12 mmol/l, pH <7,3 lub stężenie mleczanów w surowicy wynosi >6 mmol/l. Jest ona efektem niedostatecznej perfuzji tkanek, produkcji mleczanów przez pasożyty, beztlenowej glikolizy, zmniejszonego usuwania mleczanów przez wątrobę, upośledzonej funkcji nerek lub podawania kwasów, np. salicylanów.

Hipoglikemia

Może być trudna do rozpoznania z powodu zaburzeń świadomości u pacjenta. Szczególnie należy jej się spodziewać podczas leczenia chininą, zwłaszcza u kobiet ciężarnych. Jest to stan wieloczynnikowy, gdzie jedną z głównych przyczyn jest hiperinsulinemia wywołana przez stosowanie chininy.

Wstrząs kardiogenny

Obserwowany stosunkowo rzadko, jednak możliwe jest występowanie ciśnienia tętniczego na poziomie dolnych granic normy, co jest efektem rozszerzenia naczyń oraz hipowolemii. Częściej niż bezpośrednio z malarią obniżenie ciśnienia tętniczego może wynikać z nadkażenia bakteryjnego, które charakteryzuje się septycznym przebiegiem.

Małopłytkowość

Pojawia się często, prawdopodobnie jako rezultat sekwestracji płytek krwi, rzadko dochodzi do wyraźnych objawów krwawienia. Większe ryzyko krwawienia może być związane z zespołem rozsianego wykrzepiania wewnątrznaczyniowego (DIC), przy czym obserwuje się łagodną aktywację układu krzepnięcia, często bez jawnych objawów krwawienia.

Zaburzenia funkcji nerek

Zaburzenia funkcji nerek mogą występować w przebiegu ciężkiej malarii, prowadząc do ostrej niewydolności nerek. Mogą one pojawiać się zarówno w fazie aktywnej parazytemii, jak i po skutecznym przeciwdziałaniu zarodźcom malarii. W przypadkach niedoboru dehydrogenazy glukozo-6-fosforanowej (G6PD) lub przy stosowaniu chininy przez pacjentów z częściową odpornością na zarażenie, hemoglobinuria może przybierać dramatyczny przebieg, choć nie zawsze kończy się niewydolnością nerek. Hiponatremia często ustępuje bez interwencji.

Niedokrwistość

Przebieg malarii złośliwej wywołanej przez P. falciparum jest zjawiskiem wieloczynnikowym i skomplikowanym. Obserwuje się nadmierny spadek poziomu hemoglobiny, który nie jest proporcjonalny do utraty zainfekowanych erytrocytów. Do głównych przyczyn niedokrwistości należą: uszkodzenie erytrocytów przez pasożyty, uszkodzenie zdrowych komórek krwi przez autoprzeciwciała oraz zmiany w obrębie śledziony wpływające na jej funkcje.

Czy malaria jest uleczalna?

Zastosowanie odpowiednich leków przeciwmalarycznych w połączeniu z terapią wspomagającą zazwyczaj umożliwia pełne wyleczenie z malarii. Jednakże w sytuacjach, gdy choroba przybiera ciężką formę, ryzyko śmierci znacznie wzrasta. U pacjentów, którzy przeszli przez ciężką fazę choroby, istnieje ryzyko wystąpienia długotrwałych komplikacji, w tym problemów neurologicznych takich jak zaburzenia pamięci czy zmiany w nastroju.W przypadku zarodźców malarii, które produkują hipnozoity (zdolne do długotrwałego przebywania w komórkach wątroby i reaktywowania zakażenia po długim czasie), kluczowe jest zastosowanie leków, które są skuteczne przeciwko na określonego rodzaju Plasmodium (np. Plasmodium falciparum). Dzięki temu możliwe jest całkowite wyeliminowanie patogenu i zapobieganie nawrotom choroby.