Malaria – objawy, przyczyny

Najważniejsze informacje:

• Malaria, inaczej zimnica lub febra, to choroba pasożytnicza wywoływana m.in. przez pasożyty Plasmodium falciparum lub Plasmodium vivax.
• Początkowe objawy malarii to przede wszystkim dreszcze, gorączka pojawiająca się co kilka dni, bóle głowy, nudności i wymioty, obfite poty i silne osłabienie organizmu.
• Na dalszym etapie choroby mogą pojawić się też bóle mięśni i stawów oraz zaburzenia świadomości.

Malaria to jedna z najbardziej śmiercionośnych chorób tropikalnych, która w wielu przypadkach ma bardzo ciężki przebieg. Infekcja przenoszona jest przez komary, a pierwsze objawy malarii mogą pojawić się dopiero kilka miesięcy po zakażeniu. Sprawdź, jak rozwija się malaria i w jaki sposób można ją rozpoznać!

Malaria – co to za choroba?

Malaria (zimnica), jest klasyfikowana jako choroba zakaźna o najwyższym stopniu niebezpieczeństwa, która jest przekazywana człowiekowi przez pasożyty. Za jej rozwój odpowiadają pierwotniaki z rodzaju Plasmodium spp. Ludzie zarażają się poprzez ukąszenia infekowanych samic komarów Anopheles, które pełnią rolę tzw. wektorów malarii. Za występowanie malarii odpowiadają następujące zarodźce malarii:

• zarodziec sierpowaty, znany również jako Plasmodium falciparum – główny sprawca malarii o ciężkim przebiegu, która może prowadzić do śmierci. W przeciwieństwie do innych rodzajów zarodźców ten nie tworzy form przetrwalnikowych, co oznacza, że zakażenie Plasmodium falciparum nie wiąże się z nawrotem choroby;
• Plasmodium malariae, znany jako zarodziec pasmowy – podobnie jak P. falciparum nie tworzy form przetrwalnikowych w wątrobie, co oznacza brak nawrotów choroby z jego udziałem;
• Plasmodium vivax, czyli zarodziec ruchliwy – jest zdolny do tworzenia form przetrwalnikowych zwanych hipnozoitami. Te uśpione formy mogą pozostawać w wątrobie przez miesiące lub nawet lata, co sprawia, że P. vivax może być przyczyną nawrotów malarii;
• Plasmodium ovale, znany jako zarodziec owalny – również produkuje hipnozoity. Te formy przetrwalnikowe mogą pozostawać nieaktywne w wątrobie, prowadząc do późniejszych nawrotów choroby;
• Plasmodium knowlesi, czyli zarodziec małpi – jest patogenem, który pierwotnie infekował makaki, ale został również zidentyfikowany jako przyczyna infekcji u ludzi, szczególnie w krajach Azji południowo-wschodniej. Infekcje wywołane przez Plasmodium knowlesi mogą mieć ciężki przebieg, podobnie jak te spowodowane przez P. falciparum.

Malaria – gdzie występuje?

Malaria jest chorobą, która dominuje w obszarach o klimacie równikowym oraz gorącym, zaliczając się do schorzeń typowych dla regionów tropikalnych. Najwięcej przypadków tej choroby odnotowuje się w Afryce, szczególnie w jego części subsaharyjskiej. Oprócz Afryki ryzyko zarażenia malarią istnieje również w innych częściach świata, w tym w Ameryce Środkowej i Południowej, południowo-wschodniej Azji oraz na wschodnich wyspach Oceanu Spokojnego.

Co wywołuje malarię? Przyczyny choroby

Malarię wywołują pierwotniaki należące do rodzaju Plasmodium, przy czym ludzie oraz niektóre gatunki małp pełnią rolę rezerwuaru tej choroby. Zależnie od konkretnego gatunku Plasmodium zarówno ludzie, jak i małpy mogą być nosicielami. Przenosicielami malarii są samice komarów z rodzaju Anopheles, znane jako widliszki.

Cykl rozwojowy zarodźca malarii

Proces zarażenia rozpoczyna się, gdy samica komara widliszka kąsa człowieka, wprowadzając do jego krwiobiegu zarodźce w formie sporozoitów za pośrednictwem swojej śliny. Chociaż system odpornościowy człowieka jest w stanie zniszczyć część z tych zarodźców, niektóre z nich udaje się przedostać do wątroby. Tam w ciągu 1-2 tygodni, w zależności od typu zarodźca, sporozoity przechodzą rozwój, osiągając stadium schizontów.

W przypadku infekcji wywołanych przez Plasmodium ovale oraz Plasmodium vivax dochodzi do procesu, w którym część sporozoitów ewoluuje w hipnozoity. Te specyficzne formy mogą pozostać nieaktywne w wątrobie przez długi czas – miesiące, a nawet lata, co stwarza ryzyko ponownego aktywowania się choroby. W dalszym etapie rozwoju dojrzałe schizonty rozpadają się, co prowadzi do uwolnienia merozoitów do krwiobiegu. Te z kolei infekują erytrocyty, gdzie następuje ich dalsze dojrzewanie i tworzenie się nowych schizontów krwinkowych. Gdy te dojrzałe schizonty pękają, kolejne merozoity są uwalniane do krwi, co prowadzi do pojawienia się charakterystycznych objawów choroby, manifestujących się w cyklicznych rzutach.

Cykl ten jest odpowiedzialny za okresowe pojawianie się gorączki u pacjenta, ponieważ uwolnione merozoity infekują nowe erytrocyty, powtarzając proces. Dodatkowo, w erytrocytach z merozoitów powstają gametocyty, które w mniejszej ilości mogą być pobierane przez samice komarów. W organizmie komara dochodzi do rozmnażania płciowego zarodźców, co prowadzi do wytworzenia nowych form zakaźnych zdolnych do infekowania człowieka.

Malaria – objawy choroby

Malaria może przebiegać w różny sposób, w zależności od indywidualnych cech organizmu. W niektórych przypadkach, szczególnie u dorosłych, którzy spędzili znaczną część życia w obszarach, gdzie malaria jest powszechna, choroba może nie wywoływać żadnych objawów lub objawy mogą być bardzo łagodne. Jest to związane z częściową odpornością, którą mogą wykształcić osoby narażone na kontakt z zarodźcem malarii przez długi czas. Jednakże nawet w takich rejonach nie można wykluczyć możliwości wystąpienia ciężkiej formy malarii, która może zagrażać życiu.

Pierwsze objawy malarii

Pierwsze objawy malarii często są mylone z symptomami ciężkiej grypy. Zakażeni doświadczają intensywnych dreszczy i uczucia zimna, które zapowiadają wzrost temperatury ciała. Napady gorączki, które pojawiają się w tym stanie, mogą trwać od 4 do 6 godzin i osiągać nawet 41 stopni Celsjusza. Po jej spadku pacjent może odczuwać silne pocenie się. Na wczesnym etapie rozwoju malarii pacjenci mogą również skarżyć się na ogólne osłabienie, nudności oraz zawroty głowy, które mogą prowadzić do wymiotów. Może pojawić się także biegunka. Dodatkowo u osób zarażonych malarią często dochodzi do powiększenia się wątroby i śledziony, co może być przyczyną bólu brzucha.

Dalsze objawy malarii

Na dalszym etapie cykl objawów powtarza się aż do całkowitego wyleczenia choroby. W przebiegu malarii pacjenci mogą doświadczać szeregu objawów, które obejmują nie tylko gorączkę, ale również ból głowy, wymioty, nudności oraz biegunkę. Często pojawiają się także bóle brzucha, które mogą być wynikiem powiększenia się śledziony, a także bóle mięśni, stawów i kręgosłupa. Objawy mogą również obejmować duszności i kaszel.

Malarii mogą również towarzyszyć poważniejsze komplikacje, takie jak zaburzenia świadomości, majaczenie, hemolityczna niedokrwistość, żółtaczka, a także uszkodzenia neurologiczne i narządów wewnętrznych. W skrajnych przypadkach choroba ta może prowadzić do śmierci pacjenta. Różnorodność objawów i powaga choroby zależą w dużej mierze od typu zarodźca, który jest przyczyną malarii.

Objawy malarii – po jakim czasie się pojawiają?

Symptomy malarii mogą ujawnić się w różnym czasie po zarażeniu, zależnie od wielu czynników, w tym od rodzaju pasożyta. Zazwyczaj pierwsze symptomy pojawiają się między 12. a 35. dniem po ukąszeniu przez zarażonego komara, choć minimalny okres inkubacji wynosi 7 dni. W przypadku malarii wywołanej przez Plasmodium vivax bądź Plasmodium malariae pierwsze oznaki choroby mogą się pojawić nawet po kilku tygodniach lub miesiącach od momentu zarażenia.