Receptomat | e-Recepta w 5 min

Lidokaina

Najważniejsze informacje:

  • Lidokaina to substancja czynna wykorzystywana w lekach znieczulających o działaniu miejscowym, stosowana u osób dorosłych i dzieci.
  • Preparaty zawierające lidokainę stosowane są do znieczulenia powierzchniowego, podpajęczynówkowego, zewnątrzoponowego, odcinkowego dożylnego, nasiękowego, doopłucnowego oraz do blokady nerwów obwodowych i splotów nerwowych.
  • Lidokaina dostępna jest w postaci aerozoli, roztworów do wstrzykiwań, plastrów, kremów, żeli, maści, czopków i pastylek do ssania
  • Większość leków zawierających lidokainę jest dostępna wyłącznie na receptę. 

Zamów e-receptę na lek zawierający lidokainę:

Spis treści

Lidokaina — co to jest, jak działa

Lidokaina to substancja czynna o działaniu znieczulającym miejscowo. Jej wpływ na organizm związany jest z odwracalnym zmniejszaniem przepuszczalności błony komórkowej dla jonów sodowych, co uniemożliwia jej depolaryzację wynikającą z dotarcia określonego bodźca. Zablokowane komórki nerwowe nie przekazują sygnałów bólowych.

Lidokaina słabo rozpuszcza się w wodzie, dlatego wykorzystywana jest w postaci soli, zazwyczaj chlorowodorku lidokainy wyróżniającego się trwałością, dobrą rozpuszczalnością i długim czasem przydatności do użycia.

W przypadku preparatów z lidokainą czas działania, szybkość wchłaniania i reakcji organizmu zależy od dawki, unaczynienia, stanu skóry oraz sposobu podania leku, np.:

  • lidokaina — spray: efekt działania substancji w aerozolu uzyskuje się po ok. 1 min i utrzymuje się od 5 do 6 min;
  • lidokaina — żel: efekt znieczulający występuje po 2-3 minutach i trwa od 30 do 60 minut;
  • lidokaina — znieczulenie nasiękowe (wstrzyknięcie preparatu śródskórnie, podskórnie lub domięśniowo): skuteczność uzyskuje się po ok. 30-60 sekundach i utrzymuje się od 30 do 60 minut;
  • lidokaina — znieczulenie zewnątrzoponowe: efekt pojawia się po 5-15 minutach i może trwać nawet 4 godziny.

Zastosowanie preparatów zawierających lidokainę z adrenaliną wydłuża działanie znieczulające o ok. 50 proc.

W przypadku stosowania lidokainy dla wyregulowania pracy serca, efekt podania dożylnego uzyskuje się po ok. 45 sekundach (max. stężenie po 1-2 min) i trwa od 10 do 20 minut. Po podaniu dotchawiczym jest jeszcze szybszy (10-15 sekund) i utrzymuje się dłużej (30-50 min).

Lidokaina słabo wchłania się z przewodu pokarmowego (w 30-40%). Dodatkowo w przypadku tej drogi podania, rozprowadzanie substancji trwa około 30 min, a biologiczny okres półtrwania (czas, w którym stężenie leku zmniejsza się do połowy stężenia maksymalnego) wynosi 10 minut. 

Lidokaina — na co, wskazania

Lidokaina jest substancją znieczulającą szeroko wykorzystywaną w medycynie ze względu na stosunkowo szybki czas działania i profil bezpieczeństwa. Jej działanie znajduje zastosowanie m.in. przy:

  • operacjach — pozwala na mniejsze wykorzystanie opioidów;
  • niedużych zabiegach chirurgicznych — umożliwia znieczulenie niewielkich fragmentów skóry;
  • zabiegach oraz niektórych badaniach ginekologicznych i urologicznych — żel z lidokainą wykorzystywany jest m.in. przed włożeniem cewnika;
  • badaniach endoskopowych — np. przed gastroskopią gardło spryskuje się lidokainą w sprayu;
  • zabiegach stomatologicznych — znieczulanie dziąseł.

Substancja może być stosowana u osób dorosłych i dzieci. Wśród wskazań do znieczulenia lidokainą można wyróżnić:

  • stany zapalne błony śluzowej jamy ustnej (również ząbkowanie) i gardła (zazwyczaj wykorzystuje się lidokainę w żelu lub aerozolu);
  • dolegliwości związane z obecnością hemoroidów (doodbytnicza maść, krem z lidokainą);
  • rany wymagające szycia lub głębokiego oczyszczenia (zwykle wstrzyknięcie lidokainy — zastrzyk);
  • leczenie lub ekstrakcja zębów (znieczulenie powierzchowne, nasiękowe lub przewodowe);
  • badania endoskopowe (aerozolu lub żelu używa się do znieczulenia okolic badanej części ciała np. gardło, nos, odbyt oraz często pokrywa się nim wzierniki, sondy itd.);
  • stan po operacji — oprócz działania przeciwbólowego podanie lidokainy dożylnie pozwala na zmniejszanie reakcji zapalnych, wpływając na obniżenie poziomu cytokin we krwi (białek związanych z funkcjonowaniem układu odpornościowego odpowiedzialnych za procesy zapalne);
  • ból neuropatyczny po zakażeniu wirusem Herpes zoster.

Lidokaina wykazuje również działanie przeciwarytmiczne. Zmniejsza automatyzm serca poprzez oddziaływanie na błony mięśniowe komór serca i włókna Purkiniego. Substancja może być wykorzystywana przy przeciwdziałaniu częstoskurczom lub przedwczesnym skurczom komorowym (zwłaszcza w trakcie zawału serca) przy ograniczeniu dostępności do innych leków.

Lidokaina — jak stosować, dawkowanie

Zastosowanie i dawka lidokainy uzależnione jest od konkretnych wskazań, postaci leku, rodzaju znieczulenia oraz masy pacjenta

Substancja występuje w kilku postaciach:

  • lidokaina w żelu;
  • lidokaina w aerozolu;
  • lidokaina w proszku (do przygotowywania roztworu);
  • lidokaina — krem, maść;
  • lidokaina — plastry;
  • lidokaina (ampułki) — roztwór do wstrzykiwań.

Leki należy przyjmować zgodnie z zaleceniami lekarza. W przypadku preparatów z lidokainą bez recepty należy przestrzegać zaleceń z ulotki lub skonsultować się z lekarzem, lub farmaceutą.

Przykładowe dawki lidokainy:

  • ząbkowanie — w bolące miejsce wcierać niewielką ilość żelu 0,5% 3-6 razy dziennie;
  • stany zapalne błony śluzowej jamy ustnej, dziąseł i warg u dorosłych i dzieci po ukończeniu 6 r.ż. — niewielką ilość żelu 2% wcierać 8 razy dziennie (u dzieci do 6 r.ż. max. 4 razy dziennie);
  • znieczulenie skóry i błon śluzowych u dorosłych i dzieci powyżej 4 r.ż. — aerozol 10% (u dzieci max. 2,2 mg lidokainy/kg mc.;
  • ból neuropatyczny — plastry można stosować wyłącznie u osób dorosłych. Na nieuszkodzoną należy przykleić plaster na max. 12 h, a kolejny nie wcześniej niż po 12 godzinach od odklejenia poprzedniego;
  • hemoroidy — maść doodbytnicza 5 % nakładać na okolicę odbytu 2-3 razy dziennie. Jednorazowa dawka u osób dorosłych nie powinna przekraczać 200 mg lidokainy. Nie stosować dłużej niż 6 dni;
  • ból okołooperacyjny — lidokaina we wlewie dożylnym: dorośli 1-3 mg/kg mc.;
  • znieczulenie nasiękowe, zewnątrzoponowe, podpajęczynówkowe, odcinkowe, blokada nerwów (roztwór do wstrzykiwań) — maksymalna dawka pojedyncza u osób dorosłych wynosi od 200 do 300 mg lub 500 mg przy podaniu lidokainy razem ze środkiem zwężającym naczynia, ograniczającym ogólnoustrojowe wchłanianie (np. epinefryna). U dzieci dawka maksymalna wynosi 3-5 mg/kg mc.;
  • zaburzenia rytmu serca — u dorosłych od 50 do 100 mg lidokainy w dawce jednorazowej (podanie dożylne) lub w dawkach podzielonych 25-50 mg/min (max. dawka wynosi 200-300 mg/h). U dzieci zwykle stosuje się jednorazowo 0,8-1 mg/kg mc. (nie należy przekraczać 3-5 mg/kg mc.).

Lidokaina — przeciwwskazania, środki ostrożności

Nie należy stosować leków u pacjentów z uczuleniem lub nadwrażliwością na lidokainę. Przeciwwskazania zależne są również od postaci leku zawierającego lidokainę i sposobu podania:

  • roztwór do wstrzykiwań nie może być wykorzystywany u pacjentów:
  • z przeciwwskazaniami do znieczulenia zewnątrzoponowego i podpajęczynówkowego (np. chorobami OUN, czynnymi chorobami lub urazami kręgosłupa, zwyrodnieniem rdzenia kręgowego, zaburzeniami krzepnięcia);
  • z niewydolnością serca;
  • po zawale (powyżej 3 miesięcy) przy zmniejszonej pojemności minutowej;
  • aerozol nie może być stosowany do znieczulenia:
  • przy robieniu wycisku stomatologicznego za pomocą gipsu (ryzyko aspiracji);
  • u osób z kaszlem (ponieważ hamuje odruch i może przyczynić się do odoskrzelowego zapalenia płuc);
  • przed wycięciem migdałków u dzieci poniżej 8 r.ż. (ze względu na częsty odruch połykania);
  • żel 2% i 5% nie powinien być wykorzystywany do smarowania usztywniacza rurki dotchawiczej;
  • żelu 0,5% nie należy stosować na uszkodzenia, zmiany troficzne śluzówki jamy ustnej oraz owrzodzenia;
  • plastry nie powinny być naklejane na uszkodzoną lub zmienioną zapalnie skórę.

Należy zachować ostrożność u pacjentów:

  • wyniszczonych;
  • ciężko chorych;
  • w podeszłym wieku;
  • z zaburzeniami neurologicznymi (szczególnie przy podawaniu lidokainy w postaci roztworu do wstrzykiwań);
  • z padaczką;
  • niskim ciśnieniem krwi;
  • zaburzeniami czynności wątroby i nerek;
  • wymagających znieczulenia gardła.

U dzieci należy dopasowywać dawki leku do wieku, masy ciała i ogólnego stanu zdrowia.

Stosowanie lidokainy w ciąży dopuszczalne jest tylko w przypadku, gdy potencjalne korzyści dla matki przewyższają zagrożenie dla płodu. W badaniach na zwierzętach nie zauważono negatywnego wpływu substancji na rozwój płodu. Dotychczasowe badania przeprowadzone wśród ciężarnych kobiet nie pozwalają na jednoznaczne potwierdzenie bezpieczeństwa stosowania lidokainy w okresie ciąży.

Lidokaina — interakcje z innymi lekami

Równoczesne stosowanie lidokainy z niektórymi lekami lub środkami może doprowadzić do wystąpienia interakcji. Dlatego pacjenci powinni poinformować lekarza o wszystkich przyjmowanych środkach leczniczych, również tych dostępnych bez recepty.

Zachowanie ostrożności konieczne jest w przypadku stosowania:

  • fenytoiny — może zwiększać wpływ lidokainy na serce;
  • leków przeciwarytmicznych — może dojść do ciężkich skutków ubocznych;
  • leków przeciwbólowych — ryzyko nasilonego działania;
  • cymetydyna, beta-adrenolityki, norepinefryna, werapamil, diltiazem, anestetyki wziewne — wywołują zwiększenie poziomu lidokainy we krwi;
  • barbiturany, ryfampicyna — przyspieszają metabolizm lidokainy;
  • leki uspokajające i nasenne — działają antagonistycznie do lidokainy;
  • leki zwiotczające mięśnie — lidokaina może nasilać ich działanie;
  • apryndyna — podobieństwo w budowie chemicznej, może wywołać kumulację działań niepożądanych;
  • anestetyki wziewne — jednoczesne przyjmowanie z lidokainą może nasilić depresję;
  • leki zwężające naczynia krwionośne — wydłużenie działania lidokainy;
  • sulfonamidy — lidokaina osłabia ich działanie;
  • inhibitory MAO — zalecana jest szczególna ostrożność.

Lidokaina — skutki uboczne

Jak wszystkie leki lidokaina może powodować skutki uboczne, które mogą, ale nie muszą pojawić się u każdego pacjenta. Na rodzaj i nasilenie objawów niepożądanych w dużym stopniu wpływa droga podania i dawka leku oraz indywidualne reakcje organizmu. 

Skutki uboczne po zastosowaniu lidokainy:

  • w roztworze do wstrzykiwań:
    • bardzo rzadko: zmiany skórne, obrzęki, brak czucia, porażenie, zaburzenie czynności ruchowych;
    • częstość nieznana: metaliczny smak w ustach, oszołomienie, niepokój, pobudzenie, euforia, senność, drżenia mięśniowe, bóle i zawroty głowy, parestezje, bradykardia, zaburzenia widzenia, całkowite znieczulenie rdzeniowe, zatrzymanie akcji serca, spadek ciśnienia, zaburzenia oddechowe, nudności, wymioty.
  • zastosowanie miejscowe (maść, krem, żel):
    • częstość nieznana: zmiany skórne, obrzęk, świąd, bradykardia, spadek ciśnienia, zapaść, zawroty głowy, parestezje, senność, niepokój, pobudzenie, dezorientacja, wstrząs anafilaktyczny, zaburzenia smaku;
    • w przypadku preparatów doodbytniczych bardzo często występuje świąt i pieczenie, biegunka lub ból.
  • roztwór w aerozolu:
    • bardzo rzadko: zawroty głowy, senność, drgawki, utrata przytomności, wstrząs, pobudzenie, nerwowość, osłabienie serca, zatrzymanie akcji serca, spadek ciśnienia, skurcz oskrzeli, problemy oddechowe, obrzęk naczynioruchowy, pokrzywka.
  • plaster:
    • często: uczucie pieczenia, zapalenie skóry, rumień, wysypka, podrażnienie, świąd, zmiany pęcherzykowe;
    • niezbyt często: uszkodzenia skóry;
    • bardzo rzadko: otwarta rana, nadwrażliwość, reakcja anafilaktyczna.

Przedawkowanie wywołuje objawy ze strony ośrodkowego układu nerwowego i układu krążenia. Ich nasilenie związane jest ze stężeniem lidokainy we krwi: od senności i zawrotów głowy do niewydolności krążeniowo-oddechowej. Ponieważ nie ma antidotum, stosuje się jedynie leczenie objawowe. 

Lidokaina — pytania pacjentów

Odpowiedzi na pytania pacjentów dotyczące lidokainy.

Lidokaina bez recepty — czy można kupić?

Tak. W aptekach jest wiele produktów zawierających lidokainę, które można kupić bez recepty. Są to leki o mniejszym stężeniu substancji przeznaczone do krótkotrwałego leczenia dolegliwości bólowych o mniejszym nasileniu (np. lidokaina — spray bez recepty na ból gardła, lidokaina — żel bez recepty przeznaczony dla ząbkujących dzieci, lidokaina — maść bez recepty na hemoroidy). Wszystkie leki znieczulające o wyższym stężeniu substancji dostępne są wyłącznie na receptę.

Czy można kupić plastry z lidokainą bez recepty?

Podobnie, jak inne leki zawierające lidokainę, bez recepty dostępne są tylko plastry zawierające niewielkie stężenie substancji. Charakteryzują się krótkotrwałym zmniejszeniem czucia. Produkt może być wykorzystany do znieczulenia skóry przed pobraniem krwi, albo szczepieniem u osób dorosłych i dzieci. 

W plastrach dostępnych na receptę, wykorzystywanych do leczenia bólu neuropatycznego po zakażeniu wirusem Herpes zoster, stężenie lidokainy jest znacznie wyższe (np. 28 razy więcej w porównaniu z plastrami dostępnymi bez recepty).

Czy lidokaina jest bezpieczna?

Zewnętrzne stosowanie lidokainy na skórę lub błony śluzowe rzadko powoduje jakiekolwiek skutki uboczne. Działania niepożądane związane są zwykle ze zwiększonym stężeniem lidokainy we krwi i obserwowane są niemal wyłącznie w przypadku zastosowania substancji w postaci roztworu do wstrzykiwań. 

Lidokaina jest uważana za lek bezpieczny, dlatego może być stosowana nawet u małych dzieci.

Lidokaina — cena leków

Na polskim rynku jest wiele preparatów zawierających lidokainę, występujących w kilku postaciach (żel, maść, aerozol, proszek, roztwór do wstrzykiwań) i różnych stężeniach. Ceny leków mieszczą się w granicach od 4,50 do 80 zł.  

Lidokaina a karmienie piersią — czy jest bezpieczne?

Substancja przenika do kobiecego mleka w niewielkich ilościach i nie wykazano negatywnego wpływu na rozwój karmionego nim dziecka. Dlatego uznaje się za bezpieczne stosowanie lidokainy w okresie karmienia piersią.  

Lidokaina a lignokaina — czym się różnią?

Lidokaina często nazywana jest lignokainą. Różnica pomiędzy lignokainą a lidokainą polega na tym, że lidokaina to substancja czynna wykorzystywana do produkcji leku o nazwie Lignocainum (lignokaina).

Lidokaina jako narkotyk — czy możliwe jest takie wykorzystanie substancji?

Lidokaina wykazuje działanie przeciwbólowe i przeciwarytmiczne i nie ma działania narkotycznego. Zdarza się, że lidokaina (proszek) wykorzystywana jest przez handlarzy narkotykami. Stosują ja do rozcieńczania kokainy, co pozwala uzyskać większe wpływy ze sprzedaży. 

Lidokaina — zamienniki

Na polskim rynku dostępnych jest wiele leków zawierających lidokainę. W przypadku większości możliwe jest zastosowanie odpowiedniego zamiennika.

Lidokaina a alkohol — czy można pić w trakcie stosowania substancji?

W przypadku miejscowego zastosowania preparatów zawierających lidokainę nie ma przeciwwskazań do spożywania alkoholu. Należy pamiętać, że alkohol może osłabiać działanie znieczulające lidokainy.