Leczenie kontaktowego zapalenia skóry, diagnostyka

Najważniejsze informacje:

• Diagnostyka kontaktowego zapalenia skóry opiera się na ocenie objawów podczas wywiadu z dermatologiem i na testach płatkowych, pozwalających na identyfikację substancji drażniących lub alergenów odpowiedzialnych za reakcję skórną.
• Leczenie kontaktowego zapalenia skóry wymaga całkowitej eliminacji kontaktu z alergenem lub czynnikiem drażniącym. 
• Podstawą przy alergicznym wyprysku kontaktowym i wyprysku kontaktowym z podrażnienia są glikokortykosteroidy stosowane miejscowo (w maści lub kremie). 
• W ciężkich przypadkach, kiedy zapalenie zajmuje spory obszar skóry, konieczne może być doustne stosowanie glikokortykosteroidów.
• W przebiegu alergicznego zapalenia skóry zastosowanie znajdują leki przeciwhistaminowe, które hamują reakcję alergiczną.

Kontaktowe zapalenie skóry to powszechna choroba skóry, która występuje w wyniku kontaktu skóry z substancją drażniącą lub mogąca mieć podłoże alergiczne. Charakteryzuje się stanem zapalnym skóry, który objawia się zaczerwienieniem, świądem, pęcherzami i łuszczeniem się skóry. W artykule omówimy diagnostykę tej dermatozy i metody jej leczenia, które są zgodne z aktualnymi zaleceniami medycznymi.

Rozpoznanie kontaktowego zapalenia skóry 

Na wyprysk kontaktowy wskazują takie objawy choroby, które warto skonsultować u lekarza dermatologa, jak:

• rumień na skórze,
• zmiany krostkowe i trądzikopodobne,
• złuszczanie się naskórka,
• silny świąd,
• pęcherze i strupy,
• obrzęk i zgrubienia skóry, 
• przebarwienie pozapalne.

Alergiczne kontaktowe zapalenie skóry i kontaktowe zapalenie skóry z podrażnienia mogą dawać takie same objawy. Większość z nich występuje również w przebiegu innych dermatoz (np. atopowe zapalenie skóry, trądzik). Dlatego obserwacja zmian skórnych nie jest wystarczająca do postawienia jednoznacznej diagnozy. Niemniej jednak stanowi podstawę do podjęcia pogłębionej diagnostyki.

Diagnostyka wyprysku kontaktowego

Diagnostyka kontaktowego zapalenia skóry opiera się na wywiadzie klinicznym i badaniu skóry. Aby prawidłowo zdiagnozować rodzaj kontaktowego zapalenia skóry i określić czynniki wywołujące reakcję zapalną, stosuje się różne metody diagnostyczne.

W diagnostyce wyprysku kontaktowego wykorzystywane są:

Wywiad medyczny – lekarz dermatolog zbiera informacje na temat objawów, okoliczności wystąpienia zmian skórnych, częstotliwości kontaktu z potencjalnymi drażniącymi substancjami oraz historii chorób alergicznych u pacjenta.

Testy płatkowe – na plecy lub wewnętrzną stronę przedramion pacjenta przytwierdza się płatki nasączone substancjami drażniącymi lub alergenami. Pierwsza obserwacja reakcji skóry następuje po upływie 48 godzin, natomiast druga obserwacja odbywa się po 72 godzinach. Reakcje skórne w postaci zaczerwienienia, grudek, pęcherzy czy rumienia wskazują na nadwrażliwość lub uczulenie na dany alergen.

Badanie przedmiotowe skóry – obejmuje ocenę rodzaju, lokalizacji i rozległości zmian skórnych. Lokalizacja zmian często sugeruje rodzaj czynnika wywołującego (np. zmiany na dłoniach mogą sugerować kontakt z detergentami, a zmiany skórne wokół nadgarstków – alergię na nikiel w biżuterii).

Dermatoskopia – pomocne narzędzie w ocenie charakteru zmian skórnych, zwłaszcza w różnicowaniu wyprysku kontaktowego z innymi schorzeniami dermatologicznymi, takimi jak łuszczyca czy atopowe zapalenie skóry.

Biopsja skóry – rzadko stosowana, ale może być pomocna w trudnych diagnostycznie przypadkach, gdy istnieje potrzeba wykluczenia innych chorób skóry.

Drażniące i alergiczne kontaktowe zapalenie skóry

Diagnostyka pozwala na rozpoznanie dwóch rodzajów wyprysku kontaktowego. Są to:

1) drażniące kontaktowe zapalenie skóry – najczęstsza postać wyprysku kontaktowego. Występuje w wyniku bezpośredniego kontaktu skóry z substancją chemiczną, która uszkadza barierę naskórkową, prowadząc do reakcji zapalnej. Drażniącymi substancjami mogą być detergenty, kwasy, zasady czy rozpuszczalniki.

2) alergiczne kontaktowe zapalenie skóry – pojawia się, gdy układ immunologiczny reaguje na alergen w wyniku bezpośredniego kontaktu skóry z danym czynnikiem. Jest to reakcja nadwrażliwości typu IV, czyli późna reakcja mająca podłoże alergiczne, która może się rozwinąć po wielokrotnym kontakcie z alergenem. Najczęstszymi alergenami są nikiel, lateks, kosmetyki, rośliny i konserwanty.

Leczenie kontaktowego zapalenia skóry

Wyprysk kontaktowy, choć jest powszechnym schorzeniem, wymaga indywidualnego podejścia diagnostycznego i terapeutycznego. 

Leczenie wyprysku kontaktowego ma dwa cele: zażegnanie stanu zapalnego i stworzenie warunków do naturalnej odbudowy naskórka. 

Eliminacja czynnika drażniącego lub alergenu

W procesie leczniczym najważniejsze jest ograniczenie lub wyeliminowanie jakiegokolwiek kontaktu z czynnikami drażniącymi lub alergenami – zarówno w miejscu pracy, jak i w domu. 

W przypadku drażniącego zapalenia skóry może to oznaczać stosowanie rękawic ochronnych i zmianę detergentów na łagodniejsze. Przy alergicznym zapaleniu skóry unikanie kontaktu z alergenem (np. niklem, lateksem) jest konieczne dla złagodzenia objawów.

Leczenie miejscowe – maść na wyprysk kontaktowy

Kortykosteroidy miejscowe są podstawą terapii, szczególnie w stanach zapalnych o umiarkowanym lub ciężkim nasileniu. Działają przeciwzapalnie, zmniejszają świąd i zaczerwienienie.

Inhibitory kalcyneuryny to alternatywa dla kortykosteroidów, szczególnie w leczeniu przewlekłego wyprysku kontaktowego i na delikatnych obszarach skóry (np. twarz, okolice oczu), gdzie kortykosteroidy mogą powodować skutki uboczne, takie jak zanik skóry.

Emolienty – preparaty nawilżające, wspomagają odbudowę bariery naskórkowej. Ich regularne stosowanie zapobiega wysuszeniu skóry i zmniejsza ryzyko zaostrzeń wyprysku kontaktowego.

Leczenie ogólnoustrojowe

W ciężkich przypadkach, gdy leczenie miejscowe nie przynosi efektów, stosuje się leczenie ogólnoustrojowe. W tym celu wykorzystywane są:

• kortykosteroidy doustne – używane krótkotrwale w ostrych przypadkach, aby szybko opanować rozległy stan zapalny,
• leki przeciwhistaminowe – stosowane głównie w celu zmniejszenia świądu w alergicznym wyprysku kontaktowym,
• immunosupresanty – stosowane rzadziej, są zarezerwowane dla przypadków opornych na inne terapie.

Fototerapia

W trudnych, przewlekłych przypadkach, zwłaszcza w alergicznym zapaleniu skóry, pomocne mogą być fototerapia UVB lub PUVA (połączenie psoralenu i promieni UVA). Zabiegi te działają immunosupresyjnie na skórę, zmniejszając objawy zapalenia.

Zapobieganie wypryskowi kontaktowemu

Najlepszym sposobem zapobiegania wypryskowi kontaktowemu jest unikanie kontaktu z alergenami i substancjami wywołującymi reakcje drażniące. 

Osoby narażone na częsty kontakt z drażniącymi substancjami w pracy powinny regularnie stosować rękawice ochronne (szczególnie w kontakcie z detergentami, chemikaliami czy substancjami alergizującymi) i odzież ochronną (np. fartuchy czy kombinezony), które ograniczają kontakt skóry z potencjalnymi alergenami.

W przypadku kontaktu z alergenami warto regularnie zmieniać odzież roboczą i dbać o dokładną higienę skóry po pracy, aby usunąć resztki potencjalnie szkodliwych substancji.

Regularne stosowanie emolientów i preparatów nawilżających pomaga odbudować barierę ochronną skóry, co zmniejsza jej wrażliwość na czynniki zewnętrzne. Ważne jest również unikanie przesuszających mydeł czy agresywnych środków czystości.

Pielęgnacja skóry przy wyprysku kontaktowym

W pielęgnacji skóry z wypryskiem kontaktowym konieczne jest stosowanie odpowiednich kosmetyków, które nie podrażniają i wspierają regenerację skóry. 

Dobrze nawilżona skóra jest mniej podatna na dalsze uszkodzenia. Naturalne emolienty, takie jak masło shea czy olej arganowy, pomagają w odbudowie bariery ochronnej skóry, zapobiegają jej przesuszeniu i zmniejszają ryzyko dalszych podrażnień.

Dermokosmetyki są szczególnie polecane przy zapaleniu kontaktowym, ponieważ zawierają składniki o udowodnionym działaniu ochronnym i regenerującym, które wspierają proces leczenia i odbudowę bariery ochronnej skóry. Do najczęściej rekomendowanych składników należą:

• ceramidy – odbudowują naturalną barierę lipidową skóry,
• mocznik – działa nawilżająco i przyspiesza regenerację,
• gliceryna – utrzymuje nawilżenie skóry, zapobiegając jej przesuszeniu,
• pantenol – łagodzi podrażnienia i stany zapalne,
• kwas hialuronowy – silnie nawilża, poprawiając elastyczność i miękkość skóry.

Żel z aloesu jest znany ze swoich właściwości nawilżających, przeciwzapalnych i kojących. Łagodzi swędzenie, zaczerwienienie i pieczenie, wspierając proces gojenia.

Naturalne olejki roślinne mogą wspierać odbudowę bariery ochronnej skóry. Olej z wiesiołka ma silne właściwości nawilżające, odżywiające i regenerujące. Dzięki zawartości kwasów tłuszczowych wspiera odbudowę warstwy lipidowej naskórka, łagodząc podrażnienia. Olej kokosowy działa antybakteryjnie, przeciwzapalnie i nawilżająco, wspierając leczenie podrażnionej skóry. Olej jojoba jest bogaty w witaminy E i B, które wspierają proces regeneracji, a także nawilżają i chronią skórę przed dalszymi uszkodzeniami.

Należy unikać produktów zawierających drażniące substancje, takie jak konserwanty (parabeny, formaldehyd), sztuczne barwniki, substancje zapachowe i alkohol etylowy.

Kontaktowe zapalenie skóry – leczenie domowe

W leczeniu wyprysku kontaktowego domowe metody mogą wspierać proces regeneracji skóry i łagodzić objawy, takie jak świąd, zaczerwienienie i suchość. Choć nie zastępują one terapii farmakologicznej, mogą być stosowane jako uzupełnienie leczenia. 

Zimne kompresy mogą przynosić ulgę w przypadku silnego świądu i podrażnienia. Chłodzenie skóry działa przeciwzapalnie, zmniejszając obrzęk i łagodząc uczucie pieczenia. Zaleca się nakładanie zimnego kompresu na zmienione chorobowo miejsca przez ok. 15-20 minut.

Płatki owsiane zawierają składniki łagodzące, które pomagają w regeneracji podrażnionej skóry i łagodzeniu stanów zapalnych. Można przygotować kąpiel z dodatkiem zmielonych płatków owsianych lub okład z nich, co pomoże złagodzić objawy wyprysku kontaktowego. Działają one przeciwzapalnie, redukują świąd i nawilżają skórę.

Należy unikać kąpieli w zbyt gorącej wodzie, która może dodatkowo wysuszać i podrażniać skórę. 

Ile trwa kontaktowe zapalenie skóry?

Czas trwania kontaktowego zapalenia skóry zależy od rodzaju wyprysku oraz od tego, jak szybko uda się wyeliminować czynnik wywołujący reakcję. 

Drażniące zapalenie skóry zazwyczaj ustępuje w ciągu kilku dni po zaprzestaniu ekspozycji na substancję drażniącą. Skóra potrzebuje czasu na regenerację, zwłaszcza jeśli doszło do poważniejszego uszkodzenia bariery naskórkowej. U niektórych osób poprawa może nastąpić już po 2-3 dniach, ale w przypadku silniejszych reakcji proces ten może potrwać dłużej, do 1-2 tygodni.

Alergiczny wyprysk kontaktowy (alergia kontaktowa) może mieć nieco dłuższy przebieg, ponieważ reakcja alergiczna trwa nawet po zakończeniu kontaktu z alergenem. Objawy takie jak zaczerwienienie, swędzenie czy pęcherzyki mogą utrzymywać się przez kilka tygodni (4-6), zanim skóra całkowicie się zregeneruje.