Uzależnienie od Nikotyny

Uzależnienie od nikotyny: przyczyny, test, mechanizm, leczenie

Z uzależnieniem od nikotyny zmaga się wiele osób na całym świecie. W Polsce problem ten dotyka około 28% dorosłych. Według Światowej Organizacji Zdrowia nikotynizm to choroba, dlatego została szczegółowo opisana w klasyfikacji ICD-10. Palenie papierosów jest bardzo niebezpieczne dla zdrowia oraz życia, niesie za sobą szereg skutków ubocznych – to główna przyczyna nowotworów płuc, ale nie tylko. Jak działa mechanizm uzależnienia od nikotyny? Czy istnieją skuteczne metody walki z nałogiem? 

Czym jest nikotynizm? 

Mianem nikotynizmu określa się uzależnienie od nikotyny – głównego składnika zawartego w papierosach. Mechanizm tego nałogu oddziałuje na organizm człowieka pod kątem fizycznym oraz psychicznym. Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 szczegółowo opisała składowe, które muszą zostać spełnione, aby zdiagnozować uzależnienie. Są nimi:

• silna potrzeba zapalenia papierosa, czyli głód nikotynowy,

• drażliwość, agresja, osłabienie czy silne poczucie lęku – objawy fizjologiczne zespołu odstawienia nikotyny lub jej chwilowego braku,

• stopniowe zwiększanie dawki wypalanej liczby papierosów,

• brak kontroli nad liczbą wypalanych papierosów, 

• zaniedbywanie codziennych obowiązków z powodu palenia, objawiające się między innymi gorszymi wynikami w pracy, nauce czy sporcie,

• palenie pomimo świadomości negatywnych konsekwencji zdrowotnych, które mogą wstąpić w przyszłości lub są już obecne.

Aby uzależnienie od nikotyny stało się faktem, wystarczy spełnić 3 punkty spośród 6 podanych kryteriów. Większość osób uzależnionych neguje chorobę, traktując swój nałóg jako przyjemną odskocznię oraz pewnego rodzaju „nagrodę” za ciężki dzień w pracy lub stresujące sytuacje w życiu. Uważają także, że mają pełną kontrolę nad paleniem i w każdej chwili mogą z niego zrezygnować. Prawda okazuje się jednak zupełnie inna – walka z nałogiem jest bardzo trudna i wymaga wiele wysiłku ze strony palacza. 

Dlaczego i w jaki sposób nikotyna powoduje uzależnienie? 

Nikotyna to środek psychoaktywny, który wpływa na działanie ośrodkowego układu nerwowego poprzez receptory nikotynowe. Jest dostarczana do organizmu wraz z dymem papierosowym. Dociera do układu nerwowego w ciągu 7 sekund, a czas pozostania w organizmie wynosi około 2 godzin. Stymuluje wyrzut dopaminy w mózgu, tym samym przynosi krótkotrwałe uczucie szczęścia. Po czasie organizm zaczyna domagać się coraz większych dawek nikotyny, aby stale utrzymywać poziom pozornego pobudzenia i satysfakcji. Nikotyna jest również odpowiedzialna za wzrost poziomu adrenaliny oraz ciśnienia tętniczego.

Palenie tytoniu to nałóg, który jest wywołany poprzez dwa ściśle działające ze sobą typy uzależnień. Pierwszym z nich jest farmakologiczne uzależnienie od nikotyny, a drugim behawioralne. Co to oznacza? Do uzależnienia farmakologicznego dochodzi wówczas, gdy w surowicy krwi po każdym spalonym papierosie poziom nikotyny wzrasta, natomiast na uzależnienie behawioralne wpływają czynniki psychologiczne, środowiskowe i społeczne. Palaczom bardzo trudno jest zrezygnować z nałogu, gdyż palenie wiąże się z odczuwaniem przez ich organizm przyjemności oraz ukojenia. Mechanizm uzależnienia powoduje, że dzięki paleniu papierosów takie osoby łatwiej koncentrują się na wykonywanych zadaniach. Nikotyna daje złudne uczucie uspokojenia – pierwszą czynnością, którą wykonują palacze w sytuacjach stresowych jest zapalenie papierosa. Jednak udowodniono naukowo, iż nikotyna zawarta w papierosach ma działanie pobudzające, dlatego jest nieskuteczną formą rozładowania napięcia. Jednakże sam rytuał palenia papierosa pozwala w pewnym stopniu odwrócić uwagę od źródła stresu, co może złudnie przynosić osobie uzależnionej ulgę.

Uzależnienie od nikotyny – w jaki sposób zbadać?

Aby zbadać, w jakim stopniu pacjent jest uzależniony od nikotyny stosuje się tzw. test na nikotynę, zwany skalą Fagerstroma. Jest to kwestionariusz pozwalający rozpoznać stopień uzależnienia na podstawie zebranego wywiadu. Test składa się z 6 pytań, a maksymalna liczba uzyskanych punktów wynosi 10. Pytania są następujące: 

• Kiedy po przebudzeniu zapalasz pierwszego papierosa?

• Czy powstrzymanie się od palenia w miejscach, gdzie palić nie wolno, jest dla ciebie problemem?

• Z którego papierosa najtrudniej Ci zrezygnować?

• Ile papierosów wypalasz dziennie?

• Czy rano palisz więcej papierosów niż w ciągu dnia?

• Czy nie możesz się powstrzymać od palenia nawet podczas choroby, gdy musisz leżeć w łóżku?

Suma punktów 0-3 świadczy o niskim stopniu uzależnienia od nikotyny. Wartość 4-6 mówi o uzależnieniu w stopniu średnim, natomiast wynik powyżej 6 punktów wskazuje na silne uzależnienie od palenia papierosów. Zarówno najniższy, jak i najwyższy wynik jest wskazaniem do leczenia uzależnienia od nikotyny i rzucenia palenia.

Skutki uzależnienia od nikotyny 

Uzależnienie od nikotyny niezależnie od wieku czy płci powoduje szereg niekorzystnych skutków, mających wpływ na codzienne funkcjonowanie. Niepokojący jest fakt, iż po papierosy sięgają najmłodsi, często nie zdając sobie sprawy z zagrożeń, jakie to za sobą niesie. Udowodniono, że dojrzewający chłopcy, którzy palą papierosy mogą zmagać się w późniejszym czasie z upośledzeniem funkcji prokreacyjnych, niedoborem męskich hormonów płciowych, pogorszeniem jakości nasienia oraz zaburzeniami erekcji. U dojrzewających dziewcząt palenie tytoniu w znaczący sposób pogarsza płodność oraz przyczynia się do rozwoju wielu schorzeń hormonalnych, na przykład zespołu policystycznych jajników. Chorobie bardzo często towarzyszy nadwaga, nadmierne owłosienie ciała oraz nieregularne miesiączki. Jest to spowodowane między innymi zaburzeniem wydzielania hormonu prolaktyny. Ponadto u młodych palaczy obserwuje się trwałe zmiany w połączeniach synaptycznych komórek nerwowych. Może to przyczyniać się w wieku dorosłym do rozwoju depresji oraz chorób psychicznych (choroby afektywnej dwubiegunowej). 

Długotrwałe palenie powoduje nieodwracalne uszkodzenie płuc. Zawarte w dymie tytoniowym substancje smoliste prowadzą do stopniowego wyniszczenia nabłonka, który wyściela oskrzela. Wówczas brakuje naturalnej ochrony, spada wydolność organizmu, co przekłada się na pogorszenie wydolności oddechowej i rozwój przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP). W końcowym etapie tego schorzenia chory po prostu się dusi i wymaga podłączenia pod respirator. Wraz z dymem papierosowym oprócz nikotyny uwalnianych jest około 4 tysięcy różnych substancji, z czego około 40 zwiększa ryzyko pojawienia się mi.in. nowotworów płuc, jamy ustnej, przełyku, pęcherza moczowego oraz prostaty.

Palenie papierosów wiąże się również z pogorszeniem sfery estetycznej. Osoba paląca często boryka się z nawracającym stanem zapalnym dziąseł i zębów, próchnicą, żółtym szkliwem oraz przykrym zapachem z ust. Dodatkowo skóra palaczy traci swoje właściwości – staje się sucha, wiotka, a na twarzy pojawiają się głębokie zmarszczki. 

Jakie mogą być skutki biernego palenie papierosów?

Coraz więcej mówi się również o skutkach palenia, na które są narażone osoby długotrwale wdychające dym nikotynowy. Bierne wdychanie dymu tytoniowego z papierosa palonego przez inną osobę jest szczególnie niebezpieczne dla zdrowia, ponieważ boczny strumień dymu tytoniowego zawiera od 5 do 15 razy więcej tlenku węgla i od 2 do 20 razy więcej nikotyny niż dym wdychany przez palaczy. Zwiększa to ryzyko mi.in. raka płuc oraz chorób serca. Palenie bierne powoduje oprócz tego szereg nieprzyjemnych skutków ubocznych. Między innymi: 

• osłabia odporność, 

• zwiększa ryzyko chorób układu oddechowego, 

• zwiększa ryzyko rozwoju miażdżycy oraz powstawanie skrzepów, 

• wpływa negatywnie na stan uzębienia i zwiększa podatność na próchnicę. 

Według statystyk z powodu biernego palenia rocznie umiera w Polsce 1 tys.

Skutki uzależnienia od nikotyny to ogromne wyzwanie dla państw, gdyż pochłaniają one ogromne zasoby pieniężne. Przez choroby wywołane paleniem papierosów ludzie są trwale lub częściowo niezdolni do pracy. Pobyty w szpitalu, leki, zasiłki chorobowe powodują wiele strat dla gospodarki kraju.