Nietrzymanie moczu – poznaj przyczyny, objawy, rodzaje i metody leczenia. Jak dbać o higienę?

Nietrzymanie moczu to przykra dolegliwość, która dotyka wielu kobiet. Związane z nią objawy są powodem istotnego obniżenia jakości życia. Pomimo tego, sporo osób nie decyduje się na wizytę u lekarza. Tymczasem istnieją liczne metody skutecznego leczenia. Jakie są przyczyny rozwoju nietrzymania moczu? Na czym polega leczenie tego schorzenia?

Nietrzymanie moczu – charakterystyka 

Nietrzymanie moczu (inkontynencja) polega na mimowolnym wycieku moczu z cewki moczowej. Szacuje się, że może dotyczyć nawet 10% populacji. Schorzenie częściej dotyka kobiet, a dolegliwości ulegają nasileniu wraz z upływem lat. Szczyt zachorowania przypada na okres okołomenopauzalny. 

Produkowany przez nerki mocz stopniowo wypełnia pęcherz moczowy i jest tam zatrzymywany do czasu pojawienia się parcia. Jest to możliwe dzięki mięśniom dna miednicy, które otaczają cewkę moczową i ją zaciskają. Gdy pęcherz zostanie już dostatecznie wypełniony, pojawia się kontrolowane przez układ nerwowy uczucie parcia. Wówczas mięśnie zaciskające cewkę ulegają rozkurczowi, a mięśnie pęcherza kurczą się, co doprowadza do świadomej mikcji (oddania moczu). Zaburzenia tych procesów w różnych mechanizmach, doprowadzają do nietrzymania moczu. 

Nietrzymanie moczu – rodzaje i objawy

W zależności od mechanizmu, w jakim dochodzi do mimowolnego wycieku moczu, można wyróżnić:

• wysiłkowe nietrzymanie moczu,
• naglące nietrzymanie moczu,
• nietrzymanie moczu z przepełnienia,
• zaburzenia mieszane.

Wysiłkowe nietrzymanie moczu to zaburzenie polegające na niekontrolowanym wycieku moczu podczas kaszlu, kichania, wysiłku fizycznego i śmiechu. Do jego rozwoju dochodzi w wyniku osłabienia mięśni dna miednicy oraz nadmiernej ruchomości cewki moczowej spowodowanej degeneracją włókien kolagenowych. Wówczas wzrost ciśnienia śródbrzusznego doprowadza do mimowolnego wycieku moczu. W zależności od nasilenia objawów, wysiłkowe nietrzymanie moczu zostało podzielone na kilka stopni:

• stopień I – wyciek moczu pojawia się pod wpływem dużego wysiłku fizycznego, kaszlu, kichania,
• stopień II – mniejszy wysiłek (np. podczas sprzątania, wchodzenia po schodach) wywołuje wyciek moczu,
• stopień III – do mimowolnego oddawania moczu dochodzi podczas leżenia, stania lub spacerowania po płaskim terenie.

Naglące nietrzymanie moczu to jeden z objawów, obok częstomoczu, towarzyszący zespołowi pęcherza nadreaktywnego. Objawem różniącym od wysiłkowego nietrzymania moczu jest w tym przypadku obecność nagle pojawiającego się, niemożliwego do opanowania parcia. Naglące nietrzymanie moczu spowodowane jest niespodziewanym skurczem pęcherza moczowego. Zespół pęcherza nadreaktywnego to przewlekłe schorzenie układu moczowego, spowodowane nieprawidłowościami w jego unerwieniu. Mogą go wywołać lub nasilać czynniki chorobowe, takie jak: kamica moczowa, nowotwór pęcherza moczowego lub zapalenie układu moczowego. 

Nietrzymanie moczu z przepełnienia polega na niemożności całkowitego opróżnienia pęcherza moczowego. Gromadzący się w nim mocz stopniowo doprowadza do jego przepełnienia, co skutkuje mimowolnym wyciekiem. Przyczyną tego typu zaburzenia są choroby utrudniające odpływ moczu np. przerost gruczołu krokowego, a także schorzenia układu nerwowego np. cukrzycowa neuropatia czuciowa. 

Zaburzenia mieszane to połączenie wysiłkowego i naglącego nietrzymania moczu. W tym schorzeniu niekontrolowany wyciek moczu jest związany z parciem naglącym oraz wzrostem ciśnienia śródbrzusznego.  

Nietrzymanie moczu – przyczyny

Rozwój nietrzymania moczu jest wypadkową wielu czynników. Niektórych z nich nie da się uniknąć, wpływ innych można ograniczyć. Chodź objawy nietrzymania moczu mogą wystąpić u mężczyzn, zwłaszcza starszych, to schorzenie bardziej typowe dla płci żeńskiej. U młodych kobiet częściej występuje wysiłkowe nietrzymanie moczu, tymczasem u starszych – parcia naglące oraz zaburzenia mieszane. Do przyczyn nietrzymania moczu można zaliczyć:

• powikłania przy porodzie siłami natury z koniecznością użycia kleszczy lub próżniociągu,
• zaburzenia pracy przewodu pokarmowego – częste zaparcia, zespół jelita drażliwego,
• okres około- oraz pomenopauzalny,
• operacje w obrębie miednicy np. usunięcie macicy,
• radioterapia narządów miednicy,
• otyłość,
• przyjmowanie niektórych leków np. diuretyków czy leków psychotropowych,
• osłabienie mięśni i zaburzenie ich ukrwienia związane ze starzeniem się organizmu,
• choroby współistniejące np. cukrzyca, przerost prostaty, zaburzenia pamięci, przewlekły kaszel wywołany paleniem papierosów, zaburzenia statyki narządu rodnego.

Diagnostyka nietrzymania moczu

W diagnostyce nietrzymania moczu dużą rolę odgrywa wywiad lekarski oraz badanie fizykalne. W trakcie wywiadu lekarz pyta o choroby współistniejące, historię ginekologiczno-położniczą, przebyte zabiegi w obrębie miednicy mniejszej, a także przyjmowane leki. Obecność zaburzeń takich jak: ból i trudności w trakcie oddawania moczu, nawracających zakażeń układu moczowego, zaburzeń w oddawaniu stolca, może naprowadzić na rozpoznanie określonego typu nietrzymania moczu. Lekarz może również poprosić o wypełnienie specjalnego kwestionariusza oraz prowadzenie dzienniczka mikcji. Pacjent notuje w nim objętość oddanego moczu, czas trwania mikcji, dobową objętość wypijanych płynów, ilość parć naglących oraz epizodów mimowolnego oddania moczu. 

Badanie fizykalne składa się z:

• badania brzucha – w celu wykluczenia oporów patologicznych, nadmiernego przepełnienia pęcherza moczowego, bólu w okolicy nadłonowej sugerującego zakażenie układu moczowego,
• badania przezpochwowego – lekarz ocenia napięcie mięśni dna miednicy oraz statykę narządu rodnego.

W trakcie badania przezpochwowego wykonywana jest próba kaszlowa. Lekarz prosi pacjentkę o zakasłanie, a sam obserwuje czy dochodzi do wycieku moczu.

W kolejnym kroku należy wykonać badania laboratoryjne oraz obrazowe:

• badanie ogólne moczu z posiewem – w celu wykluczenia zakażenia układu moczowego,
• badanie USG jamy brzusznej,
• urografia układu moczowego – służy do wykluczenia kamicy moczowe oraz nowotworu układu moczowego,
• badanie urodynamiczne – pozwala na ocenę czynności dróg moczowych podczas fazy napełniania i opróżniania pęcherza moczowego. 

 Diagnostyką i leczeniem nietrzymania moczu zajmuje się lekarz urolog lub ginekolog. 

Nietrzymanie moczu – jak leczyć?

W zależności od rodzaju nietrzymania moczu oraz nasilenia przykrych dolegliwości z nim związanych stosuje się różne metody leczenia. 

Leczenie niefarmakologiczne 

Leczenie niefarmakologiczne jest stosowane jako terapia pierwszego rzutu u pacjentek z niewielkim lub umiarkowanym nasileniem objawów. W wielu sytuacjach może okazać się wystarczające. W przypadku pacjentów z nadwagą lub otyłością zalecana jest redukcja masy ciała. Dodatkowe kilogramy powodują osłabienie mięśni dna miednicy, co wiąże się z ryzykiem wysiłkowego nietrzymania moczu. Zdrowa dieta pomoże nie tylko w ich zrzuceniu, ale także może w istotny sposób zredukować problem przewlekłych zaparć. Zalecane jest również rzucenie palenia papierosów. 

Stymulacja mięśni dna miednicy powoduje ich wzmocnienie i tym samym może zmniejszyć objawy nietrzymania moczu. W tym celu zalecane są ćwiczenia Kegla, które polegają na wykonywaniu 1-2s skurczy mięśni okołopochwowych w 10 do 12 seriach. Biofeedback to metoda pozwalająca na ocenę przez lekarza lub fizjoterapeutę skurczów mięśni dna miednicy wykonywanych przez pacjentkę. Jest ona przydatna w początkowym procesie terapeutycznym, ponieważ wiele kobiet nieprawidłowo kurczy mięśnie dna miednicy. Kolejną metodą leczenia niefarmakologicznego są ćwiczenia z zastosowaniem kulek lub stożków dopochwowych. Stanowią świetną alternatywę dla kobiet, które mają problemy z prawidłowym wykonaniem ćwiczeń Kegla. Ćwiczenia polegają na utrzymywaniu w pochwie stożków lub kulek o wzrastających masach przez ok. 20 minut dziennie. Równie skuteczną metodą są zabiegi elektrostymulacji mięśni dna miednicy oraz zmienne pole magnetyczne. Trening behawioralny polegający na prowadzeniu dzienniczka mikcyjnego, określeniu pór wizyt w toalecie i stopniowym wydłużenia przerw pomiędzy nim stosowany jest w naglącym nietrzymaniu moczu.

Leczenie farmakologiczne

Sposób leczenia farmakologicznego nietrzymania moczu jest zależny od jego rodzaju. W przypadku pęcherza nadreaktywnego preferowane są leki o aktywności cholinolitycznej. Ich działanie polega na zmniejszeniu częstości parć naglących oraz redukcji objawów częstomoczu. Jednym z nowoczesnych leków należących do tej grupy jest solifenacini succinas, który cechuje się wysoką skutecznością i doskonałym profilem bezpieczeństwa.

W terapii farmakologicznej wysiłkowego nietrzymania moczu stosuje się leki o działaniu alfa-adrenomimetycznym, które wywołują wzrost napięcia zwieracza wewnętrznego cewki moczowej. To działanie przyczynia się do redukcji objawów mimowolnego wycieku moczu. Jednak ze względu na duże ryzyko działań niepożądanych np. bólów głowy, zaburzeń rytmu serca, nie są szeroko stosowane. 

Leczenie zabiegowe

W sytuacji braku skuteczności terapii niefarmakologicznej i farmakologicznej stosuje się metody zabiegowe. U pacjentów cierpiących na wysiłkowe nietrzymanie moczu preferowane jest leczenie chirurgiczne. Jego celem jest wzmocnienie mięśni dna miednicy i poprawa czynności aparatu zamykającego cewkę moczową. W przypadku wykrycia zaburzeń statyki narządu rodnego wykonywana jest jego jednoczasowa korekcja. 

W ostatnim czasie dużą popularnością cieszą się zabiegi laserowe stosowane w terapii wysiłkowego nietrzymania moczu. Ich działanie opiera się na stymulacji produkcji włókien kolagenowych, dzięki czemu dochodzi do poprawy ułożenia cewki moczowej i zmniejszenia jej ruchomości. Zabieg laserowy jest bezbolesny. 

Osoby cierpiące na naglące nietrzymanie moczu mogą odnieść korzyści z terapii toksyną botulinową wstrzykiwaną do mięśnia pęcherza moczowego lub zwieracza. Substancja powoduje częściowe odnerwienie mięśni, dlatego dochodzi do redukcji objawów parć naglących. Zabieg wykonywany jest w znieczuleniu miejscowym lub ogólnym. 

Nietrzymanie moczu – jak dbać o higienę?

Osoby cierpiące na nietrzymanie moczu powinny w szczególny sposób zadbać o higienę intymną. Wyciekający mocz to doskonała pożywka dla bakterii, co może sprzyjać nawracającym zakażeniom układu moczowego. Pacjenci skarżą się również na wiele ograniczeń w życiu codziennym, związanym z uczuciem wstydu i lęku. Jednak nietrzymanie moczu nie musi ograniczać codziennej aktywności. W tym celu warto zastosować się do poniższych wskazówek:

• jeśli poczujesz, że mocz zaczyna wyciekać, jak najszybciej przebierz bieliznę na czystą oraz obmyj okolicę intymne wodą i dokładnie ją osusz,
• do mycia używaj delikatnych produktów z fizjologicznym pH,
• możesz korzystać z wkładek, pieluchomajtek lub majtek chłonnych. Pamiętaj, żeby wybierać produkty bezzapachowe, które nie drażnią okolic intymnych.

Nie wstydź się swoich dolegliwości i udaj się do lekarza. Prawidłowe leczenie jest w stanie zredukować przykre dolegliwości i zwiększyć komfort życia.  

Jak zapobiec rozwojowi nietrzymania moczu?

Nietrzymanie moczu to schorzenie, którego w licznych przypadkach da się uniknąć. W celu redukcji ryzyka zalecane jest zmniejszenie nadmiernej masy ciała, stosowanie diety bogatej w błonnik, zapobiegającej zaparciom oraz rezygnacja z palenia papierosów. Wykonywanie regularnych ćwiczeń wzmacniających mięśnie dna miednicy może uchronić przed nietrzymaniem moczu w przyszłości.