Nadciśnienie tętnicze – poznaj objawy, pomiar, leczenie, dietę i profilaktykę

Nadciśnienie tętnicze to schorzenie, które dotyka nawet co 3 obywatela naszego kraju. Skryty przebieg sprawia, że wiele osób nie wie, że cierpi na tę chorobę. Brak lub nieprawidłowe leczenie farmakologiczne wiąże się z dużym ryzykiem rozwoju groźnych powikłań nadciśnienia tętniczego. Czy można uchronić się przed rozwojem tej choroby? Jakie mogą być symptomy nadciśnienia tętniczego? Na czym polega jego leczenie? Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej, koniecznie przeczytaj ten artykuł!

Nadciśnienie tętnicze – charakterystyka

Nadciśnienie tętnicze to przewlekła choroba układu sercowo-naczyniowego charakteryzująca się podwyższeniem ciśnienia skurczowego lub rozkurczowego powyżej 140/90 mmHg. Szacuje się, że cierpi na nią nawet 30 % dorosłego społeczeństwa. Z tego powodu nadciśnienie tętnicze zaliczane jest do grona chorób cywilizacyjnych. Główną przyczyną zgonów w Polsce są choroby układu sercowo-naczyniowego, takie jak zawał serca oraz udar mózgu. Prawdopodobieństwo ich wystąpienia w istotny sposób zwiększa nadciśnienie tętnicze. 

Objawy nadciśnienia tętniczego

Nadciśnienie tętnicze charakteryzuje się skrytym lub skąpoobjawowym przebiegiem. Początkowo mogą pojawić się takie dolegliwości jak: bóle głowy, nadmierna męczliwość oraz zaburzenia snu. Są one dość powszechne, dlatego też nadciśnienie tętnicze bardzo często wykrywane jest przypadkowo, podczas rutynowej wizyty w gabinecie lekarza rodzinnego. Nieleczone, długoletnie nadciśnienie tętnicze może doprowadzić do rozwoju powikłań narządowych:

• przerostu lewej komory serca,
• uszkodzenia nerek i rozwoju przewlekłej choroby nerek,
• retinopatii nadciśnieniowej – powikłanie ze strony narządu wzroku, charakteryzujące się uszkodzeniem siatkówki,
• przyspieszonego rozwoju miażdżycy tętnic, co zwiększa ryzyka zawału serca, udaru mózgu oraz przewlekłego niedokrwienia kończyn dolnych,
• rozwarstwienia aorty.

Wczesne wykrycie i wdrożenie leczenia nadciśnienia tętniczego zwiększa długość życia. 

Klasyfikacja nadciśnienia tętniczego

Ze względu na wielkość ciśnienia tętniczego podczas pomiaru w gabinecie lekarskim stosuje się następującą klasyfikację:

• ciśnienie optymalne – poniżej 120/80 mmHg,
• ciśnienie prawidłowe – 120-129/80-84 mmHg,
• ciśnienie wysokie prawidłowe – 130-139/85-89 mmHg,
• nadciśnienie tętnicze pierwszego stopnia – 140-159/90-99 mmHg,
• nadciśnienie tętnicze drugiego stopnia – 160-179/100-109 mmHg,
• nadciśnienie tętnicze trzeciego stopnia – powyżej 180/110 mmHg.

Izolowane nadciśnienie skurczowe to typ nadciśnienia bardzo często rozpoznawany u osób starszych. Jego przyczyną jest postępujące wraz z wiekiem zwiększenie sztywności naczyń tętniczych oraz stany związane ze zwiększonym rzutem serca np. anemia, niedomykalność zastawki aortalnej. Charakteryzuje się zwiększonym ciśnieniem skurczowym powyżej 140 mmHg przy prawidłowym ciśnieniu rozkurczowym. 

Wysokie ciśnienie – przyczyny

Nadciśnienie tętnicze ze względu na przyczyny wywołujące jest podzielone na pierwotne oraz wtórne. Aż 90% wszystkich przypadków patologicznie podwyższonego ciśnienia tętniczego jest zaliczana do pierwszej grupy. Wówczas przyczyny jego rozwoju nie są znane, a do jego powstania mogą przyczynić się takie czynniki jak: nadmierne spożycie soli, brak aktywności fizycznej, palenie papierosów, przewlekły stres, który wywołuje pobudzenie układu współczulnego oraz predyspozycje genetyczne. Ryzyko nadciśnienia tętniczego pierwotnego zwiększają również choroby współistniejące np. cukrzyca, otyłość.

Przed rozpoznaniem nadciśnienia tętniczego pierwotnego lekarz musi wykluczyć obecność czynników wywołujących postać wtórną. Nadciśnienie tętnicze wtórne może być spowodowane takimi zaburzeniami jak:

• choroba nerek, 
• zaburzenia gospodarki hormonalnej np. nadczynność tarczycy, akromegalia, zespół Cushinga,
• obturacyjny bezdech senny,
• koarktacja aorty – wada polegającą na jej ogniskowym zwężeniu,
• choroby układu nerwowego np. zwiększone ciśnienie śródczaszkowe,
• ostry stres np. w wyniku oparzenia, hipoglikemii, alkoholowego zespołu abstynencyjnego,
• stan przedrzucawkowy lub rzucawka – zaburzenia mogące towarzyszyć ciąży,
• przyjmowanie niektórych leków np. sterydów, doustnych środków antykoncepcyjnych, niesteroidowych leków przeciwzapalnych,
• uzależnienie od substancji psychoaktywnych np. amfetaminy. 

Diagnostyka nadciśnienia tętniczego

Rozpoznanie nadciśnienia tętniczego jest stawiane, jeśli u pacjenta podczas dwóch osobnych wizyt w gabinecie lekarza rodzinnego ciśnienie tętnicze będzie wyższe niż 140/90 mmHg. W niektórych sytuacjach lekarz w celu potwierdzenia diagnozy może zlecić prowadzenie pomiarów domowych. Po rozpoznaniu nadciśnienia tętniczego ważne jest wykluczenie jego postaci wtórnej. W tym celu lekarz może zalecić wykonanie usg jamy brzusznej oraz badań laboratoryjnych oceniających funkcję nerek i stan układu hormonalnego. Objawy takie jak głośne chrapanie, zmęczenie w ciągu dnia oraz otyłość mogą wskazywać na obturacyjny bezdech senny. Echokardiografia, usg tętnic szyjnych i naczyń kończyn dolnych, a także ocena dna oka są zalecane w celu wykluczenia powikłań narządowych. Ze względu na skryty przebieg nadciśnienia tętniczego wskazany jest przesiewowy pomiar ciśnienia przynajmniej raz w roku. 

Jak w prawidłowy sposób wykonać pomiar ciśnienia tętniczego w domu?

• Pomiar ciśnienia tętniczego krwi należy wykonać po co najmniej 5-minutowym odpoczynku w pozycji siedzącej.
• 30-minut przed pomiarem nie należy palić papierosów i pić kawy. 
• Mankiet należy założyć powyżej dołu łokciowego.
• Ręka powinna być podparta i znajdować się na wysokości serca.
• Jeśli korzystasz z tradycyjnego aparatu, napompuj mankiet powyżej 10 – 20 mmHg od zniknięcia tętna na tętnicy promieniowej. Następnie zacznij powoli spuszczać powietrze do czasu usłyszenia pierwszego tonu (ciśnienie skurczowe), następnie kontynuuj tę czynność do zaniku ostatniego tonu (ciśnienie rozkurczowe).  
• Gdy ciśnienie tętnicze przy pierwszym pomiarze okaże się zbyt wysokie, poczekaj kilka minut i dokonaj kolejnego pomiaru.
• Oznaczenia wykonywane bezpośrednio po wysiłku, w okresie silnego zdenerwowania lub bólu nie są miarodajne i nie powinny być brane pod uwagę. 

Leczenie nadciśnienia tętniczego

Leczenie nadciśnienia tętniczego polega na przyjmowaniu leków hipotensyjnych (obniżających ciśnienie tętnicze krwi) oraz prowadzeniu zdrowego trybu życia. Decyzja o włączeniu terapii farmakologicznej jest podejmowana na podstawie wartości ciśnienia tętniczego, ocenie ryzyka sercowo-naczyniowego i wieku chorego. U niektórych pacjentów z nadciśnieniem tętniczym pierwszego stopnia oraz niskim ryzykiem sercowo-naczyniowym, wystarczająca może się okazać modyfikacja stylu życia.  

Leczenie farmakologiczne nadciśnienia tętniczego opiera się na przyjmowaniu jednego, dwóch lub trzech leków hipotensyjnych. W terapii tego schorzenia mają zastosowanie preparaty o następującym działaniu:

• leki moczopędne,
• blokery kanałów wapniowych powodujące rozkurcz naczyń tętniczych,
• beta-blokery obniżające napięcie układu współczulnego,
• inhibitory anhydrazy angiotensyny – blokują przemianę angiotensyny I  w angiotensynę II, która ma działania naczynioskurczowe,
• sartany – blokują receptor dla angiotensyny II

Celem leczenia nadciśnienia tętniczego jest obniżenie ciśnienia tętniczego i redukcja związanego z nim ryzyka powikłań narządowych. Leki zaczynają działać po 2-4 tygodniach regularnego stosowania. 

Leki na nadciśnienie a omdlenia

Leki na nadciśnienie, jak każdy preparat farmakologiczny, mogą wywołać skutki uboczne. Jednym z nich jest nadmierne obniżenie ciśnienia tętniczego, co może skutkować omdleniem. Może to świadczy o złym dobraniu leków. W takiej sytuacji nie odstawiaj ich na własną rękę. Zgłoś się do lekarza, który w razie konieczności zmodyfikuje leczenie. W tym celu może zalecić prowadzenie specjalnego dzienniczka, w którym należy zapisywać wartość codziennych pomiarów ciśnienia krwi lub jego całodobowego pomiaru za pomocą Holtera po odstawieniu leków hipotensyjnych. 

Jak leczyć nadciśnienie tętnicze domowymi sposobami?

Domowe sposoby leczenia nadciśnienia tętniczego polegają na zmianie trybu życia na zdrowszy. Takie działanie jest zalecane każdemu pacjentowi z nadciśnieniem tętniczym lub ryzykiem jego rozwoju. W niektórych sytuacjach może okazać się postępowaniem wystarczającym. Wówczas włączanie leczenia farmakologicznego nie będzie konieczne. Leczenie niefarmakologiczne nadciśnienia tętniczego polega na:

• redukcji spożycia soli – zalecane jest zmniejszenie zużycia poniżej 5 g/dobę. Pamiętaj, że wiele produktów spożywczych (np. wędliny, sery) jest w nią bogatych. Dlatego najlepiej zrezygnować z dosalania potraw,
• ograniczenie spożycia alkoholu,
• rzucenie palenia papierosów,
• redukcja nadmiernej masy ciała,
• aktywność fizyczna – WHO zaleca przynajmniej 30 minut aktywności fizycznej dziennie dostosowanej do możliwości,
• zdrowa i zbilansowana dieta.

Nadciśnienie tętnicze – dieta

Zdrowa dieta odgrywa ogromną rolę w zmniejszeniu ryzyka rozwoju oraz w terapii nadciśnienia tętniczego. Od wielu lat wiadomo, że dieta śródziemnomorska w istotny sposób przyczynia się do redukcji ryzyka sercowo-naczyniowego. Opiera się ona na ograniczeniu spożywania czerwonego mięsa, produktów przetworzonych oraz smażonych na głębokim tłuszczu. Pacjenci powinni włączyć do swojego codziennego jadłospisu tłuste ryby, zdrowe tłuszcze roślinne np. olej lniany oraz jak najwięcej warzyw. Dieta śródziemnomorska słynie z bogactwa w kwasy omeg-3 o działaniu przeciwzapalnym, witaminy, minerały oraz błonnik pokarmowy. Osoby cierpiące na nadciśnienie tętnicze powinny pamiętać o piciu co najmniej 2 l wody dziennie. Odwodnienie sprzyja wzrostowi ciśnienia tętniczego krwi. 

Jak zapobiec rozwojowi nadciśnienia tętniczego?

Zdrowy tryb życia w znaczny sposób zmniejsza ryzyko rozwoju nadciśnienia tętniczego i związanych z nim powikłań. W tym celu należy pamiętać o poniższych, prostych zasadach:

• redukcji masy ciała – otyłość i nadwaga to czynnik ryzyka rozwoju nadciśnienia tętniczego,
• zdrowej i zbilansowanej diecie bogatej w nienasycone kwasy tłuszczowe omega-3,
• aktywności fizycznej,
• redukcji stresu,
• dbaniu o odpowiednią ilość snu,
• zmniejszeniu do minimum spożycia alkoholu,
• rzuceniu palenia papierosów.