Łysienie – przyczyny, typy, objawy, leczenie i metody diagnostyczne. Jak je powstrzymać?

Kiedy tracimy włosy, nasza pewność siebie zostaje mocno zachwiana. Z przykrymi skutkami łysienia borykają się nie tylko mężczyźni. Problem ten dotyka również dużej liczby kobiet. Przyczyn nadmiernego wypadania włosów może być mnóstwo, a proces leczenia nie zawsze jest łatwy. Jak sobie radzić, gdy z głowy ubywa nam coraz więcej włosów? U kogo szukać pomocy?

Co to jest łysienie?

Łysienie (łac. alopecia) jest przejściową lub trwałą utratą włosów. Dotyczy całej powierzchni skóry głowy lub określonego miejsca (np. okolicy skroni czy czubka głowy). Objaw chorobowy wiąże się z zanikiem produkcji włosa w mieszku włosowym – włosy nadmiernie wypadają i ulegają ścieńczeniu. Warto wyjaśnić więc, czym jest cykl życia włosa oraz jak przedstawiają się okresy jego wzrostu. Cykl włosowy składa się z trzech następujących po sobie faz:

• anagen – to faza wzrostu włosa. Jej czas trwania jest najdłuższy spośród wszystkich i trwa od 3 do 6 lat. Na zdrowej skórze głowy około 85% włosów znajduje się w tym okresie,
• katagen – faza przejściowa w cyklu życia włosa. Jest krótka – waha się między 1-2 tygodniami. W tym czasie cebulka włosa zmniejsza swoją średnicę, a włos przestaje rosnąć i przygotowuje się do wypadnięcia. W końcowym etapie katagenu włos ulega oderwaniu od brodawki znajdującej się w mieszku włosowym i przesuwa się bliżej powierzchni skóry. Cykl katagenu dotyczy około 1% całej populacji włosów,
• telogen – faza spoczynku, czyli ostatnie stadium życia włosa, które trwa od 2 do 4 miesięcy. Zaraz po niej z powrotem następuje faza anagenu, czyli wzrostu kolejnego, nowego włosa, który wyrasta z tej samej cebulki. W tym stanie znajduje się około 15% włosów.

Średnio w ciągu doby wypada 60–100 włosów. Zależy to również od wielu czynników, w tym od pory roku (więcej włosów tracimy jesienią, a mniej zimą). Jeśli włosy są myte codziennie, wówczas ich wypadanie jest równomierne. W przypadku cotygodniowego mycia może się wydawać, że pozornie wypada ich więcej. 

Typy łysienia

W zależności od przyczyny oraz patomechanizmu wyróżnia się kilka typów łysienia.

Łysienie androgenowe

Występuje w dwóch postaciach – jako łysienie androgenowe typu żeńskiego, a także męskiego. Łysienie androgenowe dotyczące kobiet charakteryzuje się rozlaną utratą włosów w okolicy czubka głowy, z największym nasileniem w części czołowej wzdłuż przedziałka. Linia graniczna włosów na czole jest dobrze zachowana, a przerzedzenie włosów zaczyna się około 2–3 cm w kierunku okolic ciemieniowych i szczytu głowy. Łysienie androgenowe typu żeńskiego opisywane jest wg wzoru Ludwiga lub skali Sinclair.

Łysienie androgenowe typu męskiego opisywane jest wg wzoru Hamiltona i Norwood, gdzie występuje 7 typów utraty włosów. Łysienie u mężczyzn rozpoczyna się zwykle w okolicy czołowo-skroniowej, a następnie ciemieniowej (na szczycie głowy). Przerzedzenie włosów może również rozprzestrzeniać się w kierunku skroni i ciemienia, pozostawiając koronę włosów na potylicy i częściowo w okolicach skroniowych. Wiele badań potwierdziło związek łysienia androgenowego z chorobą niedokrwienną serca (istotnym czynnikiem ryzyka jest wczesny początek łysienia androgenowego – poniżej 36. r.ż.). Związek łysienia androgenowego z łagodnym rozrostem prostaty jest również dobrze udokumentowany (obie choroby są zależne od androgenów).

Łysienie plackowate

Łysienie plackowate (alopecia areata) – należy do grupy niebliznowaciejących postaci łysienia. Choroba najczęściej dotyczy osób młodych, poniżej 25 roku życia. Przyczyny łysienia plackowatego nie są do końca poznane. Najczęściej rozważa się tło autoimmunologiczne zależne od limfocytów T. W powstaniu choroby podstawową rolę odgrywają tworzące się w mieszku włosowym stany zapalne. Keratynocyty mieszka uwalniają tzw. cytokiny prozapalne, które aktywują komórki śródbłonka. Skutkiem tego jest gromadzenie wokół mieszka komórek nacieku zapalnego, głównie limfocytów T i makrofagów, które również nasilają zapoczątkowany wcześniej proces zapalny. Od stopnia nasilenia nacieku zależy uszkodzenie mieszka włosowego. W tym przypadku utrata włosów stanowi proces odwracalny, gdyż po ustąpieniu stanu zapalnego mieszki włosowe ponownie podejmują czynność produkcji włosa. Ogniska łysienia plackowatego najczęściej mają regularny kształt, są pozbawione włosów, a skóra pozostaje niezmieniona chorobowo. Najczęściej zmiany lokalizują się w okolicy potylicznej i czołowo-ciemieniowej.

Łysienie telogenowe

Łysienie telogenowe dotyczy głównie kobiet. Wypadanie włosów rozpoczyna się po kilku miesiącach od zadziałania czynnika sprawczego. Dochodzi do przerzedzenia włosów na całej głowie (zwykle nie obejmuje więcej niż 50% powierzchni). Objawami towarzyszącymi są niejednokrotnie ból, pieczenie oraz swędzenie skóry głowy. Co ważne, ten rodzaj utraty włosów nie jest powiązany z czynnikami genetycznymi. Dochodzi do niego między innymi z przyczyn fizjologicznych (wypadanie włosów po ciąży). Powodem może być również stres emocjonalny, anemia, stosowanie niektórych leków oraz niektóre choroby infekcyjne (np.COVID-19). Niezwykle ważna jest prawidłowa diagnoza. Łysienie telogenowe jest w pełni odwracalne, dlatego jego rozpoznanie może uspokoić pacjenta z problemem nadmiernie wypadających włosów. Zazwyczaj włosy po 2-4 miesiącach nadmiernego wypadania, zaczynają odrastać. Łysienie telogenowe jest diagnozowane, gdy przynajmniej 25% (nie więcej niż 50%) mieszków włosowych znajduje się w fazie telogenu.

Łysienie bliznowaciejące

To najpoważniejszy rodzaj łysienia, ponieważ prowadzi do trwałej i nieodwracalnej utraty włosów, jednocześnie jest schorzeniem stosunkowo rzadko diagnozowanym w gabinetach dermatologicznych. Głównym objawem łysienia bliznowaciejącego jest pojawienie się na owłosionej skórze głowy charakterystycznych zmian przypominających bliznę. Najczęściej lokalizują się one w okolicy ciemieniowej. Ogniska łysienia rozwijają się powoli, a skóra głowy w miejscach dotkniętych chorobą staje się ścieńczała o błyszczącej strukturze. Można zaobserwować pojedyncze kępki włosów, układające się w tzw. objaw pędzla. W klasyfikacji europejskiej do łysienia bliznowaciejącego zalicza się również łysienie zanikowe, w którym czynnikiem uszkadzającym jest odczyn zapalny. Łysienie bliznowaciejące w zależności od przyczyny dzieli się na pierwotne i wtórne. Z pierwszą postacią mamy do czynienia wówczas, gdy mieszki włosowe ulegają zniszczeniu na skutek obecności stanu zapalnego. Natomiast w postaci wtórnej zniszczenie mieszka włosowego to skutek uboczny procesu ogólnie uszkadzającego skórę, na przykład: poparzenia, nowotworu czy napromieniowania. Do czynników mogących powodować wtórną postać łysienia bliznowaciejącego należą powikłania po przebytej infekcji grzybiczej, bakteryjnej czy wirusowej. Infekcja występuje miejscowo i prowadzi do stanu zapalnego skóry, obejmującego mieszki włosowe. Łysienie bliznowaciejące może być również objawem chorób układowych np. tocznia rumieniowatego skórnego oraz twardziny układowej.

Łysienie łojotokowe

Łysienie łojotokowe jest bezpośrednio związane z łojotokowym zapaleniem skóry głowy, które jest konsekwencją wydzielania nadmiernej ilości łoju przez gruczoły łojowe. Warstwa sebum zalega na powierzchni głowy, przyczyniając się do szybkiego przetłuszczania włosów oraz staje się siedliskiem dla bakterii i grzybów, a te z kolei są odpowiedzialne za rozwój stanu zapalnego i innych schorzeń skóry. Wśród przyczyn występowania łysienia łojotokowego zalicza się zachwianie gospodarki hormonalnej, choroby układu nerwowego, schorzenia immunologiczne oraz nieodpowiednią dietę. Pierwszym objawem przed wystąpieniem łysienia jest nadmierne przetłuszczanie się włosów oraz skóry głowy, a także pojawienie się łupieżu. Włosy ulegają osłabieniu i przerzedzeniu. Proces wypadania zaczyna się od łuków skroniowych i postępuje w kierunku czubka głowy.

Przyczyny łysienia

Do nadmiernego wypadania włosów może przyczynić się wiele czynników. Utrata włosów może być efektem przebytej lub aktywnej choroby, przewlekłego stresu, niedokrwistości z niedoboru żelaza, nieodpowiedniej diety, przyjmowania niektórych leków oraz nieodpowiedniej pielęgnacji włosów. Do chorób ogólnoustrojowych, które często wiążą się z wypadaniem włosów, należą:

• choroby tarczycy – niedoczynność, nadczynność, hashimoto,
• choroby zakaźne,
• cukrzyca,
• schorzenia tkanki łącznej i owłosionej skóry głowy – łuszczyca, grzybica, łojotokowe zapalenie skóry głowy,
• zaburzenia hormonalne – hormony androgenowe oddziałują na mieszki włosowe powodując łysienie androgenowe, występujące w kątach czołowych (u mężczyzn) lub na szczycie głowy (u kobiet),
• zatrucie metalami ciężkimi (najgroźniejsza piątka dla włosów w skrócie: „TOBAR”, czyli tal, ołów, bizmut, arsen, rtęć).

Wśród stosowanych leków na wypadanie włosów wpływ mogą mieć:

• leki przeciwzakrzepowe,
• leki reumatologiczne (metotreksat, takrolimus),
• środki kardiologiczne (statyny, fibraty, inhibitory angiotensyny, leki blokujące kanały wapniowe),
• leki przeciwtarczycowe (pochodne tiouracylu),
• środki antykoncepcyjne (w zależności od przewagi estrogenowej w stosunku do gestagenów).

Diagnostyka łysienia

Istotnym elementem diagnostyki łysienia jest szczegółowo przeprowadzony wywiad oraz dokładna ocena owłosionej skóry głowy. Ważne staje się znalezienie przyczyny problemu oraz wdrożenie odpowiedniego leczenia. Diagnostyka łysienia w pierwszej kolejności musi być oparta wykonaniem badań laboratoryjnych, między innymi:

• morfologii,
• stężeń hormonów tarczycowych – TSH, FT3, FT4,
• stężenia żelaza,

Aby mieć pełen obraz schorzenia, ważnym elementem jest wykonanie szczegółowego badania trychologicznego, na które składa się;

• trichoskopia – mikroskopowa ocena włosów za pomocą wideodermatoskopu,
• trichogram – badanie włosów na skórze głowy na podstawie oceny ich korzeni w mikroskopie świetlnym. Czasem wiąże się to z wyrwaniem niewielkiej liczby włosów do badania,
• badanie histopatologiczne wycinka ze skóry głowy.

Problemem wypadających włosów zajmuje się lekarz dermatolog oraz trycholog.

Farmakologiczne leczenie łysienia

Podczas leczenia łysienia, oprócz przeprowadzenia szczegółowego wywiadu i badania, istotna jest klasyfikacja rodzaju łysienia, odnalezienie przyczyny i określenie stopnia zaawansowania. Jedną z metod stosowaną w walce z łysieniem jest leczenie farmakologiczne opierające się na stosowaniu specjalistycznych leków o działaniu miejscowym i ogólnym w postaci wcierek. Cieszącym się dużą skutecznością działania jest minoksydyl w stężeniu 2% i 5%. Stosowany miejscowo na owłosioną skórę głowy pobudza porost włosów, zwiększając przepływ krwi przez łożysko naczyniowe. Pierwsze efekty stosowania są widoczne po około 2 miesiącach. Do innych skutecznych leków wykorzystywanych w terapii łysienia androgenowego należy finasteryd w dawce 1 mg. W wyższych dawkach substancja ta jest stosowana w terapii rozrostu prostaty. Mechanizm działania tego leku polega na blokowaniu enzymu 5-α-reduktazy, a tym samym zmniejszeniu produkcji DHT – aktywnej postaci testosteronu, który jest głównym winowajcą łysienia androgenowego. Zapobiega to miniaturyzacji istniejących mieszków włosowych i powoduje zwiększenie liczby włosów, wstrzymuje wypadanie i korzystnie wpływa na ich wygląd. Ze względu na jego szkodliwy wpływ na rozwój męskich narządów płciowych u płodów (a także cewki moczowej i gruczołu krokowego) stosowanie finasterydu jest przeciwwskazane u kobiet w wieku rozrodczym. W terapii łysienia plackowatego zastosowanie mają leki o działaniu przeciwzapalnym zawierające kortykosteroidy np. prednizolon.  

Jak powstrzymać łysienie?

Wiele osób borykających się z nadmierną utratą włosów zadaje sobie pytanie: „w jaki sposób powstrzymać łysienie”. Odpowiedź na to pytanie nie jest prosta. Główną drogą w leczeniu i zapobieganiu przerzedzaniu włosów jest znalezienie przyczyny problemu, co daje spory procent szans na wyleczenie. Zapobieganie łysieniu wymaga dużego samozaparcia i systematyczności podczas stosowania różnego rodzaju wcierek, szamponów i odżywek, których głównym zadaniem jest oczyszczenie skóry głowy, wzmocnienie łodygi włosa oraz wydłużenie ich żywotności. Samodzielny masaż skóry głowy wykonywany konsekwentnie przynosi duże korzyści. Wpływamy tym na poprawę ukrwienia skalpu, a dzięki szybszemu krążeniu krwi do mieszków włosowych trafia więcej składników odżywczych i tlenu. Aby pojawiły się efekty, potrzebna jest jednak regularność. 

Powodzeniem w gabinecie dermatologa lub trychologa cieszą się profesjonalne zabiegi stymulujące wzrost włosów oraz wpływające na poprawę ich kondycji. Jedną z metod jest mezoterapia mikroigłowa. Zabieg polega na ostrzyknięciu owłosionej skóry głowy gotowym koktajlem składników aktywnych. Nakłucia stymulują tkankę do regeneracji i wzrostu grubszych włosów. Wykorzystywane są również technologie laserowe z użyciem fali radiowej. Kolejną możliwością jest chirurgiczne zagęszczanie włosów, czyli przeszczep włosów w miejscach przerzedzeń. Jest to jednak zabieg inwazyjny i wymaga kilku miesięcy oczekiwania na pierwsze efekty.

Niebagatelne znaczenie w procesie powstrzymania łysienia ma zbilansowana dieta, bogata w witaminy, minerały i składniki odżywcze. Niezbędne jest włączenie do diety produktów bogatych w selen oraz cynk, a w razie stwierdzenia niedoboru żelaza również w ten pierwiastek. Selen można znaleźć w orzechach, rybach i kurkumie. Duże ilości cynku są zawarte w produktach zbożowych, roślinach strączkowych oraz nabiale. Żelazo jest jednym z głównych składników mięs, natki pietruszki, szpinaku i buraków. Powinniśmy pamiętać także o odpowiednim nawodnieniu organizmu. Dieta musi opierać się na dostatecznej liczbie kalorii.