Choroba zwyrodnieniowa stawów: objawy, przyczyny i sposoby na to, jak zatrzymać zwyrodnienie stawów

Choroba zwyrodnieniowa stawów to schorzenie przewlekłe, postępujące i niestety nieodwracalne. Czym jest i jak można z nią walczyć?

Czym jest choroba zwyrodnieniowa stawów?

Choroba zwyrodnieniowa stawów zwana osteoartrozą to jedna z najczęstszych chorób układu ruchu. Do prawidłowego funkcjonowania stawów niezbędna jest zdrowa i sprawna chrząstka stawowa, która amortyzuje ruchy oraz umożliwia przesuwanie się powierzchni stawowych. Osteoartroza powoduje ubytek tej chrząstki oraz wpływa na jej jakość, co przyczynia się do uszkodzeń w obrębie stawu. Te zaś z czasem postępują i wpływają na inne struktury: kość pod chrząstką, torebkę stawową, a także więzadła, ścięgna i mięśnie w obrębie stawu. Skutkuje to bólem, sztywnością, a następnie ograniczeniem ruchomości oraz zniekształceniem obrysów stawu. Choroba zwyrodnieniowa atakuje najczęściej biodra, kolana, stawy rąk oraz stóp, a nawet kręgosłup. 

Przyczyny choroby zwyrodnieniowej stawów

Przyczyny zwyrodnienia stawów dzieli się na pierwotne oraz wtórne. Pierwotne to takie, na które chory nie ma wpływu. Wśród nich wyróżnia się zwłaszcza predyspozycje genetyczne, nieprawidłowy skład chemiczny mazi stawowej, a także niewłaściwe ukrwienie stawów oraz niektóre choroby o podłożu metabolicznym i hormonalnym. Przyczyny wtórne wynikają bezpośrednio ze sposobu życia i przy odpowiedniej profilaktyce można znacznie zmniejszyć ryzyko zachorowania. Wśród nich wyróżnić można między innymi:

• osłabienie mięśni otaczających staw poprzez brak regularnych ćwiczeń w celu ich wzmacniania;
• nadwagę i otyłość;
• pracę zawodową, która wymaga powtarzania czynności obciążąjących stawy;
• zbyt intensywne uprawianie sportu.

Zwyrodnienie stawów – objawy

Zazwyczaj choroba zwyrodnieniowa atakuje jeden lub kilka stawów, choć zdarza się że przybiera postać schorzenia wielostawowego. Najczęstszym objawem jest ból w obrębie danego stawu, który początkowo pojawia się podczas poruszania, lecz w zaawansowanej postaci choroby może doskwierać również podczas spoczynku, a nawet wybudzać chorego w środku nocy. W przypadku choroby zwyrodnieniowej stawu biodrowego ból obejmuje głównie przednią powierzchnię uda do kolana oraz okolicę pośladka. Zwyrodnienie stawu kolanowego objawia się bólem w przestrzeni wokół kolana, który nasila się podczas schodzenia po schodach. Choroba zwyrodnieniowa stawów rąk zazwyczaj powoduje zniekształcenia i pogrubienia w obrębie stawów międzypaliczkowych.Ważnym symptomem są również ograniczenia ruchomości, takie jak zmniejszenie zakresu ruchu oraz sztywność, która utrzymuje się nawet pół godziny po dłuższym okresie bezruchu lub po nocnym odpoczynku. Uwagę powinny zwrócić także takie objawy jak zniekształcenie obrysu stawu, trzeszczenie podczas ruchu, tkliwość przy dotyku oraz wysięk. 

Typy choroby zwyrodnieniowej stawów

W zależności od lokalizacji oraz stopnia nasilenia objawów wyróżnia się kilka postaci choroby zwyrodnieniowej stawów:

• koksartroza (choroba zwyrodnieniowa stawu biodrowego) – objawia się bólem, który może lokalizować się w każdym miejscu uda (najczęściej z przodu, w pachnienie oraz kolanie). Szybko dochodzi do ograniczenia ruchomości w stawie biodrowym. Powikłaniem może być zapalenie przyczepów mięśni pośladkowych do krętarza większego, zapalenie kaletki krętarzowej, zanik mięśni pośladkowych oraz względne skrócenie kończyn.
• gonartroza (choroba zwyrodnieniowa stawu kolanowego) – chory odczuwa ból w stawie kolanowym i górnej części podudzia, który jest szczególnie nasilony podczas schodzenia ze schodów. Zgięcie i wyprost wywołują wyczuwalne ręką trzeszczenia. Kończyny dolne zazwyczaj stają się szpotawe. W stawie kolanowym może pojawić się wysięk, a w dole podkolanowym – torbiele. 
• choroba zwyrodnieniowa stawów rąk – zazwyczaj dotyczy stawów międzypaliczkowych dalszych i bliższych II do V palca oraz nasady kciuka. Do charakterystycznych objawów należy ból stawów o średnim nasileniu oraz poranna sztywność utrzymująca się do 30 min.
• spondyloartroza (choroba zwyrodnieniowa stawów kręgosłupa) – pacjent odczuwa ból w okolicy przykręgosłupowej, który nasila się podczas wykonywania ruchów. Ruchomość kręgosłupa jest znacznie ograniczona.
• postać wielostawowa – dotyczy co najmniej 3 stawów.

Choroba zwyrodnieniowa może dotyczyć wszystkich stawów.

Kto jest w grupie ryzyka?

Ze względu na przyczyny rozwoju choroby zwyrodnieniowej stawów w grupie ryzyka są przede wszystkim:

• osoby starsze,
• osoby otyłe lub z nadwagą, 
• kobiety, 
• osoby z genetycznymi zaburzeniami w strukturze kolagenu.

Czynnikiem zwiększającym rozwój choroby zwyrodnieniowej są również przeciążenia mechaniczne, powstałe w wyniku wykonywania niektórych zawodów, uprawiania sportów wyczynowych lub niektórych urazów.

W jaki sposób diagnozowana jest choroba zwyrodnieniowa stawów?

Lekarz diagnozuje chorobę zwyrodnieniową stawów na podstawie objawów klinicznych zgłaszanych przez pacjenta. W celu potwierdzenia rozpoznania może zlecić wykonanie zdjęcia RTG chorobowo zmienionego stawu. Zawsze należy poszukiwać przyczyn choroby. Jeśli nie da się ich stwierdzić, diagnozowana jest pierwotna postać choroby zwyrodnieniowej stawów. 

Jak zatrzymać zwyrodnienie stawów?

Choroby zwyrodnieniowej stawów nie można cofnąć, można jednak skutecznie zapobiegać jej dalszemu rozwojowi. W tym przypadku, jeśli przyczyny pojawienia się schorzenia były wtórne, niezbędna jest zmiana stylu życia: zrzucenie nadprogramowych kilogramów, powstrzymanie się od intensywnej aktywności lub zmiana pracy. Konieczne jest wprowadzenie takich ćwiczeń, które mają na celu wzmocnienie mięśni wokół objętego chorobą stawu. Dobrym rozwiązaniem jest również wspomaganie się sprzętem ortopedycznym, który ma na celu odciążenie stawów: wkładek do butów, obuwia ortopedycznego, a nawet kul i ortez. W wielu przypadkach wyeliminowanie przyczyn choroby ze swojego życia w połączeniu z odpowiednią farmako- i fizykoterapią może przynieść znaczną poprawę jakości życia i zapobiec dalszemu rozwojowi choroby, a tym samym może pomóc uniknąć leczenia operacyjnego. 

Leczenie choroby zwyrodnieniowej stawów

W przypadku pojawienia się pierwszych symptomów choroby należy niezwłocznie zgłosić się do reumatologa, który dobierze odpowiednie leczenie. Poza zaleceniami w zmianie stylu życia, lekarz może dopasować również odpowiednie leki przeciwzapalne, które mają na celu łagodzenie dolegliwości bólowych w obrębie objętego chorobą stawu.

W chorobie zwyrodnieniowej stawów stosuje się najczęściej:

• paracetamol (w przypadku słabego lub umiarkowanego bólu),
• niesteroidowe leki przeciwzapalne (podawane doustnie, domięśniowo lub pod skórę),
• opioidy (przy ostrych atakach bólu w przypadku zaostrzenia choroby).

Lekarz może wprowadzić również wolno działające leki na chorobę zwyrodnieniową, które mają na celu poprawę funkcjonowania stawu, modyfikację jego zaburzonej struktury, a dodatkowo działające przeciwbólowo. Zawierają one najczęściej siarczan glukozaminy, siarczan chondroityny, a także kwas hialuronowy, który wpływa na odbudowę kolagenu w stawie. 

Choroba zwyrodnieniowa stawów – fizjoterapia

Odpowiednio dobrane zabiegi z zakresu fizjoterapii są w stanie złagodzić dolegliwości bólowe oraz spowolnić progresję choroby zwyrodnieniowej stawów. Jedną z metod leczenia jest kinezyterapia, czyli leczenie przy pomocy ruchu. Pozwala na utrzymanie zakresu ruchów w stawie i zwiększa siłę mięśniową, a także niweluje ból. Krioterapia, czyli leczenie zimnem, a także powierzchniowe stosowanie ciepła, zmniejszają ból, objawy zapalenia i rozluźniają mięśnie. 

Choroba zwyrodnieniowa stawów – leczenie operacyjne

W przypadku zaawansowanego stopnia choroby zwyrodnieniowej stawów, ograniczającej codzienną aktywność zalecane jest leczenie chirurgiczne. Podstawową metodą leczenia w przypadku uciążliwego bólu, niereagującego na dotychczasowe leczenie lub znacznego ograniczenia ruchomości w stawie biodrowym lub kolanowym jest alloplastyka. Zabieg polega na wymianie chorego stawu na sztuczną protezę. Dużą rolę odgrywa odpowiednie przygotowanie się chorego przed zabiegiem, a także pooperacyjna rehabilitacja. 

W rzadkich przypadkach wykonywane są inne zabiegi, takie jak:

• usunięcie rzepki,
• usunięcie części kości,
• artrodeza – zabieg usztywnienia stawu,
• artroskopia – zabieg polegający na usunięciu wolnych fragmentów uszkodzonej chrząstki, przerośniętej błony maziowej lub wyrośli kostnych, a także płukaniu stawu. 

Choroba zwyrodnieniowa stawów – dieta

Nadwaga oraz otyłość mają fatalny wpływ na stawy. Im większe obciążenie, tym szybciej zużywa się chrząstka stawowa. Dlatego jednym z pierwszych działań w celu uniknięcia choroby zwyrodnieniowej jest zadbanie o prawidłową masę ciała. W tym celu warto zadbać o prawidłową dietę, która może wpłynąć na spowolnienie procesu postępu choroby. Pacjentom z osteoartrozą zaleca się spożywanie:

• warzyw i owoców (dynia, brokuł, warzywa kapustne i strączkowe, owoce jagodowe, jabłka);
• chudego mięsa;
• ryb, zwłaszcza morskich (tuńczyk, makrela lub śledź);
• nasion i ziaren (orzechy, słonecznik, sezam);
• cebuli i czosnku;
• olejów tłoczonych na zimno;
• przypraw (imbir, kurkuma, anyż, bazylia, majeranek, goździki).

Warto również pamiętać o prawidłowym nawodnieniu organizmu. Powinno się spożywać co najmniej półtora litra napojów, najlepiej niegazowanej wody mineralnej.