Astma jest chorobą zapalną. Zmiany w oskrzelach są związane z miejscowym działaniem różnorodnych komórek i wytwarzanych przez nie substancji uszkadzających najbliżej położone tkanki. Utrzymywanie się przez dłuższy czas stanu zapalnego jest przyczyną przebudowy anatomicznej ściany oskrzeli, ich pogrubienia, co wraz ze skurczem mięśni gładkich powoduje zmniejszenie przepływu powietrza w oskrzelach.
Jakie są objawy astmy?
Objawy astmy to duszność, kaszel, świszczący oddech, uczucie ciężaru w klatce piersiowej. Najbardziej męczące są dla chorych duszności nocne.
Lekarze zajmujący się chorymi na astmę stawiają sobie następujące cele w jej leczeniu:
- jak najmniejsze nasilenie objawów choroby (zwłaszcza nocnych),
- minimum zaostrzeń lub napadów astmy i całkowite wykluczenie wizyt u lekarza lub w szpitalnej izbie przyjęć z powodu nagłych wskazań,
- jak najmniej dawek szybko działających leków rozszerzających oskrzela (stosowanych doraźnie),
- normalna aktywność fizyczna,
- jak najbardziej prawidłowe działanie układu oddechowego,
- minimalne lub żadne działania niepożądane stosowanych leków.
Osiągnięcie tych celów oznacza, że chory na astmę może normalnie funkcjonować, uczyć się i pracować, normalnie śpi w nocy, uprawia sport i jest zdolny do wysiłku takiego jak jego zdrowi rówieśnicy. Aby to uzyskać konieczna jest współpraca lekarza i chorego. Lekarz, po zapisaniu leków i wytłumaczeniu kiedy i jak je stosować, powinien nauczyć chorego jak prawidłowo inhalować lek z inhalatorka pod ciśnieniem, inhalatora proszkowego czy nebulizatora. W czasie każdej wizyty kontrolnej ta wiedza i umiejętności chorego powinny być sprawdzane przez lekarza lub przeszkoloną pielęgniarkę. Ważne dla chorego jest też ustalenie indywidualnego planu postępowania: co chory ma robić kiedy niespodziewanie wystąpi atak choroby, a z których leków może zrezygnować jeśli dolegliwości się zmniejszą. Każdy chory powinien mieć swój pikflometr i mierzyć przepływ powietrza z płuc (PEF) dwa razy dziennie, zwłaszcza w okresach, kiedy są zmieniane leki lub nasilają się objawy choroby. Jednak tylko niewielu chorych ma pikflometr i tylko nieliczni spośród nich używają go przynajmniej raz w tygodniu. Zapisane wartości PEF powinny być pokazywane lekarzowi w czasie każdej wizyty kontrolnej – jest to też okazja do kontroli prawidłowości wykonywania pomiarów i zapisu, a także do wspólnej z chorym interpretacji wyników pomiaru PEF.
Co ma istotny wpływ w leczeniu astmy?
W ciągu ostatnich 10 lat przybyło chorych na astmę, ale większość chorych twierdzi, że ich stan się poprawia. Tylko 13% spośród dużej grupy badanych chorych (ponad 2000) stwierdza pogorszenie przebiegu choroby. Jak uważają chorzy, najczęstszą przyczyną poprawy przebiegu astmy i zmniejszenia dolegliwości z nią związanych są lepsze leki (37%), kolejną wymienianą przez chorych przyczyną poprawy jest lepsza edukacja (18%), lepsza kontrola alergenów środowiskowych i lepsze zrozumienie istoty choroby. Do dużego postępu w leczeniu astmy przyczyniają się rozwijające się w ostatnich latach szkoły dla chorych na astmę.
Inhalacja na astmę
Nowością ostatnich lat są preparaty do inhalacji z lekiem rozszerzającym oskrzela o całkiem nowej budowie cząsteczki, działające 12 godzin – do stosowania dwa razy na dobę. Powstały inhalatorki proszkowe, łatwe w użyciu, nie wymagające skomplikowanych instrukcji i złożonych manewrów oddechowych. Od kilku lat możliwe jest stosowanie nebulizacji w warunkach domowych. Jest to co prawda związane z większym jednorazowym wydatkiem na zakup odpowiedniego nebulizatora, ale i chorym i organizatorom służby zdrowia takie leczenie powinno się opłacać – chorym ze względu na możliwość zastosowania w zaostrzeniach choroby leczenia zbliżonego do leczenia w szpitalu, a dla tak liczących wydatki kas chorych, jest to oszczędność kilku dni pobytu chorego w szpitalu.
Podobnie jak we wszystkich chorobach przewlekłych, ważnym elementem w leczeniu astmy jest przestrzeganie zaleceń przez chorego, przyjmowanie leków w określonych dawkach i porach doby.
Wiadomo, że choroba ma gorszy przebieg, występuje więcej zaostrzeń i napadów duszności wymagających intensywnego leczenia, jeśli leki są zbyt łagodne, w zbyt małych dawkach lub przyjmowane nieregularnie. Wykazano, że tylko około 50% przewlekle chorych na astmę we właściwy sposób przyjmuje leki. Nawet najbardziej skuteczne leki nie pomogą, jeśli nie są przyjmowane we właściwych dawkach. To, że chorzy nie przestrzegają zaleceń lekarskich, jest często związane z brakiem wiedzy, na czym polega ich choroba, jak działają leki i dlaczego ważne jest przyjmowanie ich regularnie. Oczywiście zbyt duże dawki leków lub przyjmowanie ich zbyt często jest też niekorzystne, może być szkodliwe i powodować nasilenie objawów niepożądanych. Powodem nieprzestrzegania zaleceń lekarskich bywa też konieczność zbyt częstego stosowania leków (np. 4 razy dziennie), droga podania (chorzy łatwiej akceptują leki doustne niż w inhalacji), lekceważenie choroby, wpływ środowiska (dotyczy to zwłaszcza dzieci i nastolatków, które muszą przyjmować leki, co spotyka się niekiedy z krytyczna oceną kolegów). Wielu chorych unika regularnego przyjmowania leków z powodu przekonania o ich szkodliwym działaniu lub uważa, że jest to niekonieczne.
Zła technika inhalowania
Nieprawidłowe przyjmowanie leków może powodować niepowodzenia w leczeniu. Jednym z częstych błędów jest nieprawidłowa technika inhalowania leków rozszerzających oskrzela. Brak oczekiwanej poprawy po pierwszej inhalacji leku może być przyczyną zbyt wczesnego przyjęcia jego kolejnej dawki. Skutki nieprawidłowej inhalacji leków przeciwzapalnych są trudniejsze do stwierdzenia, ponieważ ich działanie nie jest natychmiastowe. Niektórzy chorzy nie potrafią prawidłowo skoordynować wdechu i naciśnięcia pojemnika zawierającego lek przy inhalacji z inhalatorków pod ciśnieniem. Wyjściem z tej sytuacji jest używanie spejserów lub inhalatorów proszkowych.
Jednak mimo nowych metod leczenia, nowych leków i wielu szkół dla chorych na astmę, wyniki leczenia nie są jeszcze takie, jakie mogą być. Leki powinny być lepiej dostosowywane do aktualnego, zmieniającego się stanu chorego i zmiennego przebiegu choroby. Chorzy powinni mieć możliwość regularnego kontaktowania się ze swoim lekarzem, nawet gdy „nic nowego się nie dzieje”, a każdy chory, niezależnie od stanu choroby, powinien mieć przynajmniej raz w roku robione badania spirometryczne (według badań w dużej grupie chorych tylko 1/3 badanych chorych miała zleconą spirometrię w ciągu ubiegłego roku).
W medycynie istnieje pojęcie złotego standardu (gold standard), czyli sposobu leczenia danej choroby, który daje najlepsze wyniki.
W astmie takim złotym standardem w leczeniu przewlekłym jest połączenie wziewnego steroidu z długo działającym beta-mimetykiem i stosowanie krótko działającego beta-mimetyku w razie napadu duszności.
